Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibila

Wikipedia(e)tik

Urdin ilunez Batasunako estatutak.
Urdin argiz Batasunako lurraldeak.
Horiz Batasunako esklabotza baimentzen zuten estatuak.
Grisez Kansas, geroago Batasunarekin bat egin zuena.
Marroi ilunez Konfederatuak.
Marroi argiz Konfederazioak aldarrikatutako edo menperatutako lurraldeak.

Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibilan herrialde horretako iparraldeko estatu industrialek, esklabotza debekatzearen aldekoek, alde batetik, eta hegoaldeko 11k, nekazalek eta esklabotzaren aldekoek, bestetik, borrokatu zuten. Abraham Lincoln 1861ean presidente hautatu ondoren, hegoaldeko hainbat estatu independentzia aldarrikatu zuten. Richmond aukeratu zuten hiriburu eta Jefferson Davis presidente.

[aldatu] Aurrekariak

Esklabotzaren aldeko eta aurkako estatuen arteko gatazka zaharra zen. 1820ko Missouriko Hitzarmenaren bidez, 36º 30' ipar latitudean baino iparraldeagoan zeuden estatu berrietan esklabotza debekatu zen. Honela, Senatuan, esklabotzaren aldeko 11 estatu eta beste 11 aurkakoen arteko oreka lortu zen. Alabaina, 1847ko bat egin zuten estatu berriekin, oreka hori apurtu zen. Bi jarrerek lehia eta gatazka konpondu ez zituen konpromiso egoerara egokitu behar izan zuten.

1859rako, 18 estatutan esklabotza debekaturik zegoen, eta, 15etan, baimendua. Orduan, independentziaren aldeko lehenengo aldarria Alabamak 1850ean egin bazuen ere, Hego Carolinak eta Misisipik ezbairik gabe jo zuten independentziaren bila, esklabotza mantentzeko era bakarra zelakoan.

[aldatu] 1860ko hauteskundeak

Iparralde eta hegoalderen jarrerak bateraezinak ziren orduko. 1860ko hauteskunde kanpainian, Abraham Lincolnek, Alderdi Errepublikanoko hautagaiak, behar moraltzat jo zuen esklabotza legetik kanpo eramatea. Nahiz eta tokian tokiko gobernuek nahi ez izan, Washingtongo kongresuak hala jokatzeko eskubidea zeukala aldarrikatu zuen.

Lincolnek esklabotza debekatu zuten 18 estatuetan irabazi zituen hauteskundeak, eta, beraz, hurrengo presidente bihurtu zen. Hegoaldekoek presidentetza ez ezik, Epaitegi Gorena ere galdu zuten.

[aldatu] Independentzia

Oraindik Lincolnek izendapen ofiziala jaso ez zuelarik, eta Missouri Hitzarmena eraberritzeko proposamena ukatu zen aitzakian, hegoaldeko 7 estatuk (Hego Carolina, Misisipi, Florida, Alabama, Georgia, Louissiana eta Texas) Batasunatik bereiztea erabaki zuten.

Estatu horiek bere burua nazio burujabetzat jo zuten. Amerikako Estatu Konfederatuen konstituzioa 1861eko otsailaren 4an onartu zuten. Honen bidez, hala nahita maila bereko estatuak elkartzen ziren. Halaber, gobernu zentrala ahulagoa zen, ez zegoen Auzitegi Gorenarik eta lebebiltzar bakarra zeukaten. Sei urterako hautatutako presidenteak ezin izaten zuen agintaldia errepikatu. Esklabotza legezkoa zen, nahiz eta Afrikatik zetozenen sal-erosketa debekatzen zen.

Otsailaren 6an, Jefferson Davis izendatu zuten presidente, eta Alexander Hamilton presidenteordea. Montgomery aukeratu zuten hiriburu lehendabiziz, baina berehala Richmond hobestu zuten.

[aldatu] Gerra

Abraham Lincolnek uste zuen presidentearen beharra Estatuaren batasunari eustea zela, Batasuna haustezina zelakoan. Edozein gatazkak gerra ekar zezakeen, eta, apirilaren 12an, Sunter izeneko fortean, gertatutako txikikeriaren aurrean, Lincolnek Hegoaldeko portuak ixteko deitu zuen. Gerra pizturik zegoen.

Ipar Carolinak eta Arkansasek Konfederatuekin bat egin zuten bitartean, beste estatu batzuk, Kentuckyk edo Delawarek, esaterako, ofizialki gerran ez sartzea debekatu zuten.

Bi alderdien arteko desberdintasuna agerikoa zen, Iparraldea populazio zein botere industrialaren aldetik indartsuagoa baitzen. Nolanahi ere, militarki, Iparraldearen nagusitasuna 1863tik aurrera baino ez zen gauzatu.

Bi fronte osatu ziren Apalatxe mendizerraren bi aldeetan. Ekialdekoan, Konfederatuak nagusitu ziren lehenengo hiru urteetan, nahiz eta Washington hiriburua hartu ezin izan zuten. Itsasoan, ordea, iparraldeak irabazi zuen.

Mendebaldekoan, Mississippi ibaia eta aldameneko estatuak Iparraldearen mende 1863rako geratu ziren. Gettysburg borrokaren ostean (1863ko uztailaren 1-3) gerraren patua erabakita suertatu zen. Hegoaldearen azpiegitura gabeziak, elikaduraren eskasiek eta bere gerra-ekonomiaren hutsuneek gerra ordaintzea eta aurrera eramatea galarazi zioten.

Hegoaldeko Lee jeneralak Granten aurrean errenditu zen 1865eko apirilaren 9an. Maiatzaren 26an bukatu zen ofizialki gerra.

[aldatu] Gerraren ondorioak

Abraham Lincoln, 1864ko hauteskundeetan berriro aukeratu bazuten ere, 1865eko apirilaren 14an John Wilkes Booth hegoaldetarrak hil zuen.

Oso gatazka bortitza izan zen. Hamabi gizonezko heldutatik, batek armak hartu behar izan zituen. Mobilizazioa orokorra izan zen, eta teknika berriak (trena, telegrafoa...) gerraren mesedeetara jarri ziren.

Berreraikitzea prozesu motela izan zen, gerrak eremu andana oso kaltetuta utzi baitzituen.

1865eko abenduaren 18an, Konstituzioaren 13. emendakina indarrean jarri zen. Honen bidez, esklabotza estatu guztietan debekatu zen.