Αβικέννας
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
| Περσία 10ος αιώνας |
|
|---|---|
 |
|
| Όνομα: | ιμπν Σίνα - Αβικέννας |
| Γέννηση: | 980 (Αφσχάνα, Περσία) |
| Θάνατος: | Ιούνιος, 1037 (Χαμαντάν, Περσία) |
| Σχολή/παράδοση: | Ισλαμικός σχολαστικισμός |
| Κύρια ενδιαφέροντα: | Μεταφυσική, Επιστημολογία, Ηθική Δίκαιο, Λογική, Ιατρική, Φυσική, Μαθηματικά |
| Αξιοσημείωτες ιδέες: | Αναγκαιότητα, Αυτοσυνείδηση |
| Επιδράσεις: | Πλάτων, Αριστοτέλης, Ιπποκράτης, Ευκλείδης, Ήρων |
| Επηρέασε: | Ουΐλλιαμ της Ουβέρνης, Ρογήρος Βάκων, Θωμάς Ακινάτης Ιωάννης Ντανς Σκώτος |
Ο Αβικέννας ή Αμπού Αλή αλ-Χουσεΐν ιμπν Αμπντάλλαχ ιμπν Σίνα (980-1037) (περσικά ابوعلى سينا Abu Ali Sina, ή σε αραβική απόδοση: أبو علي الحسين بن عبد الله بن سينا, Abū ‘Alī al-Husayn ibn ‘Abd Allāh ibn Sīnā, ήταν άραβας μουσουλμάνος ιατροφιλόσοφος περσικής καταγωγής του 11ου αιώνα. Έγινε διεθνώς γνωστός και ένδοξος με το όνομα Αβικέννας (Avicenna), που αποτελεί εξελληνισμένο τύπο του αραβικού του ονόματος Ίμπν Σινά όπου και στην εβραϊκή απόδοση του ονόματός του είναι Aven Sina. Οι Βυζαντινοί τον ονόμαζαν Αβιτζιανόν.
Σε ηλικία 16 ετών είχε μελετήσει τo Κοράνιο, ισλαμικό δίκαιο, γεωμετρία, λογική, ιατρική, φυσική και μαθηματικά, και εξασκούσε ήδη το επάγγελμα του γιατρού. Στα 21 του χρόνια συνέγραψε επιστημονική εγκυκλοπαίδεια. Το γνωστότερο από τα 100 περίπου βιβλία που έγραψε είναι Ο Κανών που αποτέλεσε σημείο αναφοράς της ιατρικής επιστήμης επί σειρά αιώνων. Ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του τονίζει ότι ήταν λίγο-πολύ αυτοδίδακτος αλλά ότι σε κρίσιμες περιόδους της ζωής του έλαβε σημαντική βοήθεια1.
Πίνακας περιεχομένων |
[Επεξεργασία] Βίος
Ο Αβικέννας έζησε σε στιγμές έντονων πολιτικών αλλαγών της Περσίας. Η δυναστεία των Σαμανιδών, η πρώτη γηγενής δυναστεία που κυβέρνησε στο Ιράν μετά από τη μουσουλμανική αραβική κατάκτηση, ήλεγχε το Χορασάν περίπου από το 900. Η Μπουχάρα ήταν η πρωτεύουσα και μαζί με τη Σαμαρκάνδη, ήταν τα πολιτιστικά κέντρα της αυτοκρατορίας. Εντούτοις, από τα μέσα του 10ου αιώνα, η δύναμη των Σαμανιδών άρχισε να φθίνει. Την εποχή της γέννησης του ιμπν Σίνα, ήδη ο Νουχ ιμπν Μανσούρ (Nuh ibn Mansur) ο σουλτάνος της Μπουχάρα αγωνιζόταν να διατηρήσει τον έλεγχο της αυτοκρατορίας. Η ήττα των Σαμανιδών και ένα άλλο τραυματικό γεγονός, ο θάνατος του πατέρα του, άλλαξε τη ζωή του εντελώς. Χωρίς την υποστήριξη κάποιου προστάτη, όπως υπήρξε ο Νουχ ιμπν Μανσούρ που του επέτρεπε να χρησιμοποιεί τη Βασιλική Βιβλιοθήκη, άρχισε μια ζωή περιπλάνησης σε διαφορετικές πόλεις του Χορασάν, ασκώντας την ιατρική το πρωί, ενώ κάθε βράδυ μάζευε σπουδαστές γύρω του για φιλοσοφική και επιστημονική συζήτηση. Υπηρέτησε ως δικαστής στο Γκουργκάντζ (Gurganj), βρέθηκε στο Χαράσμ (Khwarazm), κατόπιν έκανε τον δάσκαλο στο Γκουργκάν (Gurgan) και έπειτα υπηρέτησε ως διοικητής στο Ρέι (Rayy). Το αξιοπρόσεκτο αυτής της περιόδου είναι το γεγονός ότι συνέχισε να παράγει κορυφαία ποιότητα διανόησης παρά τον χαοτικό τρόπο ζωής του.
Μετά από αυτήν την περίοδο περιπλάνησης, ο ιμπν Σίνα πήγε στο Χαμαντάν, στο κεντροδυτικό Ιράν. Εδώ εγκαταστάθηκε για λίγο εργαζόμενος ως ιατρός στην αυλή του πρίγκηπα Σαμς αντ-Νταουλάχ (Shams ad-Dawlah), που τον όρισε δύο φορές βεζύρη. Η πολιτική δεν ήταν εύκολη υπόθεση εκείνη την περίοδο και ο ιμπν Σίνα αναγκάστηκε να κρυφτεί περιστασιακά από τους πολιτικούς αντιπάλους του. Πέρασε μάλιστα και ένα διάστημα ως πολιτικός κρατούμενος στη φυλακή2.
Μετά τη φυλάκισή του και συνεπικουρούντος του γεγονότος ότι πέθανε ο πρίγκηπας και προστάτης του, ο ιμπν Σίνα αποφάσισε να φύγει από το Χαμαντάν το 1022 και ταξίδεψε –στην πραγματικότητα δραπέτευσε μεταμφιεσμένος σε Σούφι- για το Ισφαχάν. Μπήκε στην αυλή του τοπικού πρίγκηπα και πέρασε τα τελευταία χρόνια της ζωής του με σχετική γαλήνη. Στο Ισφαχάν συμπλήρωσε τα μείζονα έργα που είχε ξεκινήσει στο Χαμαντάν και συνέγραψε αρκετά φιλοσοφικά και ιατρικά έργα, καθώς επίσης και πραγματείες για την Αραβική γλώσσα.
Κατά τη διάρκεια των στρατιωτικών εκστρατειών ο ιμπν Σίνα συνόδευε ως ιατρός τον προστάτη του και πολλές από τις εργασίες του γράφτηκαν σε τέτοιες εκστρατείες. Σε μια τέτοια στρατιωτική εκστρατεία ασθένησε και, παρά την προσπάθειά του να εφαρμόσει στον εαυτό του τις ιατρικές του δεξιότητες, πέθανε πιθανώς από κολικό, αν και αναφέρεται ότι ίσως δηλητηριάστηκε από κάποιον υπηρέτη του3.
[Επεξεργασία] Φιλοσοφία
Ο Αβικέννας θεωρείται ο συστηματικότερος εκπρόσωπος της ισλαμικής φιλοσοφίας. Εξαιτίας της επίδρασης που άσκησε στην εξέλιξη του ευρωπαϊκού σχολαστικισμού, ορισμένοι ερευνητές ονομάζουν τη φιλοσοφική τάση του ισλαμικό σχολαστικισμό4. To κύριο φιλοσοφικό του έργο είναι τo Ash-Sifa, το οποίο τον μεσαίωνα ήταν γνωστό ως Suffίcientiae και ασχολείται με τη λογική, τη φυσική και τις φυσικές επιστήμες, τα μαθηματικά, την ψυχολογία και τη μεταφυσική.
Ο Αβικέννας διαχωρίζει τη φιλοσοφία στη λογική, (την οποία θεωρεί προπαίδευση στη φιλοσοφία, τη θεωρητική φιλοσοφία, τη φυσική, τα μαθηματικά και τη θεολογία) και την πρακτική φιλοσοφία (ηθική, οικονομικά και πολιτική επιστήμη). Επίσης διαχωρίζει τη θεολογία σε πρώτη θεολογία (η οποία ασχολείται με την οντολογία και τη φυσική θεολογία) και σε δεύτερη θεολογία (η οποία ασχολείται κυρίως με τα δόγματα της ισλαμικής θρησκείας). Ο Αβικέννας, συνθέτοντας στο έργο του συχνά αριστοτελικές ιδέες με πλατωνικές θεωρίες, δημιουργεί ένα πολύ αξιόλογο σύστημα που εντυπωσιάζει με τον πλούτο των εννοιών του5.
[Επεξεργασία] Το παράδειγμα του ιπτάμενου ανθρώπου
Θέλοντας να δείξει ότι η οντολογία αποτελεί μέρος της μεταφυσικής, παραθέτει τo ακόλουθο παράδειγμα: ας υποθέσουμε ότι υπάρχει ένας άνθρωπος χωρίς ικανότητα ακοής και οράσεως, ο οποίος πετά στο κενό και του οποίου τα μέλη δεν μπορούν να έρθουν σε επαφή μεταξύ τους. Αν υποθέσουμε λοιπόν ότι αυτός ο άνθρωπος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει καμιά αίσθησή του, τότε είναι δυνατόν αυτός να νομίζει ότι δεν υπάρχει; Όχι βέβαια, απαντά αμέσως ο Αβικέννας, και υποστηρίζει ότι ακόμα και αυτός ο άνθρωπος (ο οποίος δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει τις αισθήσεις του για να βεβαιωθεί για την ύπαρξή του, είναι βέβαιος ότι υπάρχει εξαιτίας της αυτοσυνείδησής του6. Αυτό είναι το περίφημο «παράδειγμα του ιπτάμενου ανθρώπου» του Αβικέννα.
Tο παράδειγμά του πέρα από την ευρεία χρήση που είχε στον ύστερο Μεσαίωνα από φιλόσοφους όπως ο Θωμάς Ακινάτης, είχε σημαντική θέση στη νεότερη φιλοσοφία για τη στήριξη πολλών καρτεσιανών κατευθύνσεων στη φιλοσοφία του πνεύματος, σε ό,τι αφορά στο διαχωρισμό πνεύματος και σώματος, και αποδείχθηκε επίσης χρήσιμο σε πολλές από τις σύγχρονες συζητήσεις σχετικά με τον υποτιθέμενο διαχωρισμό Οντολογίας και Μεταφυσικής. Ο Αβικέννας έδειξε ότι αν συνδέσει κανείς την Οντολογία με την Επιστημολογία (ή Γνωσιοθεωρία), τότε δεν αντιλαμβάνεται την τρωτή φύση της Επιστημολογίας (η οποία συνδέεται με τη χρήση των αισθήσεών μας) απέναντι στις επιθέσεις των σκεπτικιστών σχετικά με τη βεβαιότητα των αισθήσεών μας. Συνδέοντας την Οντολογία και την Επιστημολογία, οδηγείται κανείς σε ολοσχερή αμφισβήτηση της Οντολογίας. Αντίθετα, συνδέοντας την Οντολογία με τη Μεταφυσική, διαφυλάσσει ο φιλόσοφος την αξία της Οντολογίας στη στήριξη των επιστημολογικών θεωριών και αμύνεται αποτελεσματικότερα στις σκεπτικιστικές επιθέσεις.
[Επεξεργασία] Η έννοια της αναγκαιότητας
Ο Αβικέννας θεωρεί την αναγκαιότητα πρωταρχική έννοια -το ίδιο βασική όπως η έννοια της ύπαρξης. Διακρίνει μάλιστα δύο είδη αναγκαιοτήτων: Tο ένα είδος έχει να κάνει με την υποτιθέμενη αναγκαία ύπαρξη των πραγμάτων τον κόσμου. Ο Αβικέννας αντιτίθεται στην αντίληψη της αναγκαίας ύπαρξης των όντων, και υποστηρίζει ότι η ύπαρξη δεν ανήκει στα ουσιαστικά χαρακτηριστικά των όντων που υπάρχουν στο κόσμο μας (βλ. επίσης al-Farabi) και ότι η μεταβλητότητα και η φθαρτότητας των όντων τον κόσμου τούτου αποδεικνύει μόνο την αναγκαιότητα της ύπαρξης ενός όντος που είναι η αιτία της ύπαρξης όλων των φθαρτών και μεταβαλλόμενων όντων. Η αναγκαιότητα αυτή όμως (το ότι δηλαδή πρέπει να υπάρχει ένα ον που να είναι η αιτία της ύπαρξης όλων των άλλων όντων) μας οδηγεί στην αναγκαιότητα της μη αιτιάσεως αυτού τον πρωταρχικού όντος. Αυτό το αναίτιο Ον, το αναγκαία υπάρχον Ον, δεν λαμβάνει την ύπαρξή του από κάποιο άλλο ον, ούτε και διαχωρίζει την ουσία και την ύπαρξή του. Ουσία και ύπαρξη μέσα του είναι κατ' ανάγκην τα ίδια: η ουσία του είναι η ύπαρξή του. Και είναι αναγκαία τα ίδια, γιατί αν η ύπαρξη ήταν μέρος της ουσίας θα έπρεπε να βρούμε μια αιτία που να ενώνει τα μέρη και που να βρίσκεται έξω από αυτό το ον (η οποία να μπορεί να το συνθέσει μετά την αποσύνθεση ή διάλυσή του). Κατ' αυτόν τον τρόπο το πρωταρχικό Ον διαφέρει οντολογικά από τα άλλα όντα: σε αυτό η ύπαρξη και η ουσία είναι ένα και το αυτό ενώ στα άλλα όντα η ύπαρξη είναι συμβεβηκός, δηλαδή μια προσωρινή κατάσταση. Έτσι, οι δύο αναγκαιότητες οδηγούν σε δύο είδη ύπαρξης εντελώς διαφορετικά ως προς την ουσία τους. Άλλο είδος ύπαρξης είναι το πρωταρχικό Ον και άλλο τα άλλα όντα του κόσμου7.
Σχετική με την παραπάνω συζήτηση της έννοιας της αναγκαιότητας είναι και η χρήση από τον Αβικέννα της αριστοτελικής διάκρισης μεταξύ δύναμης και ενέργειας. Η δύναμη ορίζεται ως η οντολογική αρχή της αλλαγής σε κάτι άλλο ως άλλο ή διαφορετικό, και αυτή η αρχή μπορεί να υπάρχει είτε στο δρων υποκείμενο (ενεργητική δύναμη) είτε στο υποκείμενο που πάσχει (παθητική δύναμη). Υπάρχουν στο σύστημα του Αβικέννα βαθμοί δύναμης και ενέργειας που ποικίλλουν από την κατώτερη δύναμη που είναι η καθαρή δύναμη (της πρώτης ύλης), μέχρι την ανώτερη βαθμίδα που είναι η καθαρή ενέργεια, το αναγκαίο και πρωταρχικό Ον.
Με βάση αυτές τις διακρίσεις ο Αβικέννας ορίζει ως ιδιότητες του Θεού την αλήθεια, το απόλυτο καλό, την αγάπη και τη ζωή. Ο Θεός δεν μπορεί να είναι κάτι κακό, μια και δεν έχει καμιά δύναμη αλλά είναι καθαρή ενέργεια. Δεν μπορούν να υπάρξουν στην ουσία του ελλείψεις ή καταστάσεις που δεν είναι εν ενεργεία ή πλήρως εκδηλωμένες. Κοινή αντίληψη της εποχής υπήρξε η άποψη ότι η κακία δεν έχει ανεξάρτητη ύπαρξη αλλά είναι μια έλλειψη του καλού και αγαθού ή privatio boni.
Επειδή λοιπόν ο Θεός είναι τo Απόλυτο Καλό και επειδή όλα τα χαρακτηριστικά του Θεού είναι συνυφασμένα στην απόλυτη ουσία Του, συνεπάγεται ότι ο Θεός είναι και η Αλήθεια και η Αγάπη και η Ζωή αυτές είναι οι εκφάνσεις τον Καλού στη γνώση, τη σχέση με τους άλλους ανθρώπους και την προσωπική κατάσταση).
Στην προσπάθειά του να ενοποιήσει και να συστηματοποιήσει τους χώρους της φιλοσοφίας και γενικά του επιστητού ήρθε σε σύγκρουση με το κατεστημένο της ισλαμικής θρησκείας και τα δόγματά της. Ο ισλαμικός Θεός, από την απόλυτα ελεύθερη ύπαρξη που έχει στο Κοράνιο, αποκτά στο σύστημα του Αβικέννα κοσμολογική διάσταση και περιορίζεται από λογικές και μεταφυσικές αναγκαιότητες που δεσμεύουν τη δημιουργία και τον Δημιουργό.
Τα κείμενα του Αβικέννα μεταφέρθηκαν στη Δύση και μεταφράστηκαν τον 12ο αιώνα φέρνοντας τη δυτική ευρωπαϊκή φιλοσοφία αντιμέτωπη με μια συστηματικότατη και ενοποιημένη φιλοσοφική θεωρία. Σημαντικοί μεσαιωνικοί φιλόσοφοι του 12ου και του 13ου αιώνα υιοθέτησαν τις ψυχολογικές και κοσμογονικές απόψεις του. Αν και η πιο ευρεία χρήση των μεταφυσικών βιβλίων του Αριστοτέλη μετά τον 13ο αιώνα έθεσε σε αμφισβήτηση πολλές από τις απόψεις του Αβικέννα, είναι χαρακτηριστικό ότι μεγάλοι φιλόσοφοι, όπως ο Ουΐλλιαμ της Ουβέρνης (πέθανε το 1249), ο Ρογήρος Βάκωνας, ο Θωμάς Ακινάτης και ο Ιωάννης Ντανς Σκώτος διαμόρφωσαν τα φιλοσοφικά συστήματά τους σε αντιπαράθεση με το σύστημα του Αβικέννα.
[Επεξεργασία] Έργα
Ο ιμπν Σίνα έγραψε περίπου 450 έργα, από τα οποία διασώθηκαν περίπου τα 240. Από τα επιζόντα έργα του 150 είναι φιλοσοφικά, ενώ 40 είναι αφιερωμένα στην ιατρική. Έγραψε επίσης έργα για την ψυχολογία, τη γεωλογία, τα μαθηματικά, την αστρονομία και τη λογική. Η σημαντικότερη εργασία του όσον αφορά στα μαθηματικά, όμως, είναι το εκτενές εγκυκλοπαιδικό έργο του, το Kitab Al- shifa (το βιβλίο της θεραπείας). Ένα από τα τέσσερα μέρη αυτού του έργου είναι αφιερωμένο στα μαθηματικά και περιλαμβάνονται η αστρονομία και η μουσική ως κλάδοι των μαθηματικών. Στην πραγματικότητα διαίρεσε τα μαθηματικά σε τέσσερις κλάδους, τη γεωμετρία, την αστρονομία, την αριθμητική και τη μουσική, και υποδιαίρεσε έπειτα κάθε μία θεματική ενότητα χωριστά. Υποδιαίρεσε τη γεωμετρία στη γεωδαισία, τη στατική, την κινητική, την υδροστατική και την οπτική. Την αστρονομία την υποδιαίρεσε στους αστρονομικούς και γεωγραφικούς πίνακες και το ημερολόγιο. Την αριθμητική την υποδιαίρεσε στην άλγεβρα και την ινδική πρόσθεση και αφαίρεση. Τέλος, υποδιαίρεσε τη μουσική την στα μουσικά όργανα.
Το γεωμετρικό τμήμα της εγκυκλοπαίδειας είναι βασισμένο στα Στοιχεία του Ευκλείδη. Τα θέματα που εξετάζονται εδώ είναι: ευθείες, γωνίες, και επίπεδα, παραλληλία, τρίγωνα, κατασκευές με κανόνα και διαβήτη, γεωμετρική άλγεβρα, ιδιότητες του κύκλου, αναλογίες χωρίς αναφορά των άρρητων αριθμών, τομείς του κύκλου, κανονικά πολύγωνα και όγκοι πολυέδρων και σφαίρας8.
Ο ιμπν Σίνα έκανε αστρονομικές παρατηρήσεις και ξέρουμε ότι ορισμένες από αυτές έγιναν στο Ισφαχάν ενώ άλλες στο Χαμαντάν. Κατέληξε σε διάφορα ορθά συμπεράσματα από τις παρατηρήσεις του. Για παράδειγμα παρατήρησε την Αφροδίτη ως σημείο έναντι της επιφανείας του ηλίου και συμπέρανε ότι η Αφροδίτη πρέπει να είναι πλησιέστερα στη γη από τον ήλιο9. Καθώς θεωρούσε τη μουσική ως έναν από τους κλάδους των μαθηματικών ασχολήθηκε με τα τονικά διαστήματα, τα ρυθμικά πρότυπα και τα μουσικά όργανα10. Η μηχανική ήταν επίσης ένα θέμα που ο Αβικέννας ταξινόμησε κάτω από τα μαθηματικά. Στο έργο του Mi'yar al-'aqul καθορίζει απλές μηχανές και τους συνδυασμούς τους, στους όποιους περιλαμβάνει τους κυλίνδρους, τους μοχλούς, τα βαρούλκα, τις τροχαλίες και πολλά άλλα.
Οι επιστολές είναι ένα άλλο τμήμα των κειμένων που άφησε πίσω του ο φιλόσοφος. Ο ιμπν Σίνα είναι γνωστό ότι διατηρούσε αλληλογραφία με τον αλ-Μπιρουνί11. Σε αυτές τις επιστολές του καλύπτονται θέματα όπως η φιλοσοφία, η αστρονομία και η φυσική. Σε άλλες επιστολές του που διασώθηκαν περιλαμβάνονται στη θεματολογία τους επιχειρήματα ενάντια στους θεολόγους και εκείνους που δηλώνουν ότι κατέχουν μαγικές δυνάμεις, καθώς επίσης και απαντήσεις σε εκείνουν που δείχνουν επιφανειακό ενδιαφέρον για κάποιον κλάδο της γνώσης. Σε άλλες επιστολές –κυρίως προς μαθητές του- επεξηγεί ορισμένα θέματα και απαντά στις δυσκολίες που έχουν συνάντησαν σε κάποιο κλασικό κείμενο. Αρκετοί μελετητές θωρούν ότι ο Αβικέννας προωθούσε τη φυσική επιστήμη και μιλούσε ενάντια στους θρησκευόμενους που προσπαθούσαν να κρύψουν την αλήθεια12.
[Επεξεργασία] Σημειώσεις-παραπομπές
- 1: Gutas, D., 1988, Avicenna and the Aristotelian tradition, Leiden, 15.
- 2: Craig E., (ed.), 1998, Routledge Encyclopedia of Philosophy 4, London-New York, 647-654.
- 3: Avicenna στο Dictionary of Scientific Biography, New York, 1970-1990.
- 4: Copleston, Fr, S.J., 1985, A History of Philosophy, Book I, τόμ. II, Doubleday, New York, 192.
- 5: Αθανασόπουλος Κ., 2001, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, 6ος -16ος αι., τομ Α’, ΕΑΠ, Πάτρα, 47.
- 6: Kitab ash-shifa, ("Βιβλίο της θεραπείας") Ι, 281 και 363.
- 7: Αθανασόπουλος Κ., 2001, ό,π., 48-9.
- 8: Ahadova M.A., 1964, "The part of Ibn Sina's 'Book of knowledge' devoted to geometry", Buharsk. Gos. Ped. Inst. Ucen. Zap. Ser. Fiz.-Mat. Nauk Vyp. 1 (13), 143-205.
- 9: Usmanov A.U., 1981, "Ibn Sina and his contributions in the history of the development of the mathematical sciences", στο Mathematics and astronomy in the works of Ibn Sina, his contemporaries and successors Tashkent, 55-58, 156.
- 10: Baratov M.B., Bulgakov P.G., and Karimov U.I., (eds.), 1980, Abu 'Ali Ibn Sina: On the 1000th anniversary of his birth, Tashkent.
- 11: Muminov I.M., (ed.), 1973, al-Biruni and Ibn Sina: Correspondence, Tashkent.
- 12: Hairullaev M.M. and Zahidov A., 1980, "Little-known pages of Ibn Sina's heritage (correspondence and epistles of Ibn Sina)", Voprosy Filos., (7), 76-83.
[Επεξεργασία] Βιβλιογραφία
- Αθανασόπουλος Κ., 2001, Φιλοσοφία στην Ευρώπη, 6ος -16ος αι., τομ Α’, ΕΑΠ, Πάτρα.
- Ahadova M.A., 1964, "The part of Ibn Sina's 'Book of knowledge' devoted to geometry", Buharsk. Gos. Ped. Inst. Ucen. Zap. Ser. Fiz.-Mat. Nauk Vyp. 1 (13).
- Baratov M.B., Bulgakov P.G., and Karimov U.I., (eds.), 1980, Abu 'Ali Ibn Sina: On the 1000th anniversary of his birth, Tashkent.
- Copleston, Fr, S.J., 1985, A History of Philosophy, Book I, τόμ. II, Doubleday, New York.
- Craig E., (ed.), 1998, Routledge Encyclopedia of Philosophy 4, London-New York.
- Dictionary of Scientific Biography, New York, 1970-1990.
- Gutas, D., 1988, Avicenna and the Aristotelian tradition, Leiden.
- Hairullaev M.M. and Zahidov A., 1980, "Little-known pages of Ibn Sina's heritage (correspondence and epistles of Ibn Sina)", Voprosy Filos., (7).
- Muminov I.M., (ed.), 1973, al-Biruni and Ibn Sina: Correspondence, Tashkent.
- Usmanov A.U., 1981, "Ibn Sina and his contributions in the history of the development of the mathematical sciences", στο Mathematics and astronomy in the works of Ibn Sina, his contemporaries and successors Tashkent, 55-58.
