Горад Нясвіж

З Вікіпедыя.

НЯСВІЖ — горад у Мінскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Нясвіжскага раёна.

Нясвіж размешчаны на паўдневым захадзе Мінскай вобласці, ля вытокаў рэчкі Ушы, на балтыйска-чарнаморскім водападзеле.

[правіць] Гістарычны нарыс

Першае ўпамінанне Нясвіжа ў летапісах адносіцца да 1223 і звязана з удзелам дружыны князя Юрыя Нясвіжскага ў бітве на рацэ Калка. Хоць існуюць звесткі, што Нясвіж яшчэ да ХІІІ ст. быў умацаваннем крывічоў і сталіцай княжацкага ўдзела, знаходзячыся у залежнасці ад княстваў - то Валынскага, то Кіеўскага, то Полацкага.

Пасля смерці князя Юрыя Нясвіж яшчэ доўга быў цэнтрам княства. Вядомы нясвіжскія князі Рыгор і Іван, што ўпамінаюцца пад 1388. Каля 1430 Нясвіжам валодаў нехта Федзька. У 1492 горад перайшоў ва ўладанне да знакамітага роду Кішкаў, адна з прадстаўніц якога - Ганна ў 1513 выйшла замуж за Яна Радзівіла па мянушцы Барадаты і прынесла Нясвіж у пасаг роду Радзівілаў.

У ХVІ ст. Нясвіж стаў адным з галоўных цэнтраў Рэфармаціі ў Беларусі. Імёны прагрэсіўных дзеячаў гэтага стагоддзя, што жылі ў Нясвіжы, набылі шырокую вядомасць: Сымон Будны, Лаўрэнцій Крышкоўскі, Мацей Кавячынскі, Саламон Рысінскі, Даніла Набароўскі і іншыя пісьменнікі, паэты, філосафы. Каля 1560 ў Нясвіжы была заснавана друкарня, дзе выдаваліся творы Сымона Буднага, іншых філосафаў. Друкаром быў Д. Лянчыцкі. Мікалаю Радзівілу Чорнаму падпарадкоўваліся друкарні ў Нясвіжы і Брэсце.

Палацава-замкавы комплекс, сучасны выгляд

Яго сын і наступнік Мікалай Крыштаф Радзівіл па мянушцы Сіротка адмовіўся ад кальвінізму і перайшоў у каталіцтва. Па яго загаду вучоных-"ерэтыкоў" выгналі з горада. Былі спалены на плошчы кнігі Сымона Буднага і іншіх асветнікаў. Пасля падарожжа ў Сірыю, Палесціну і Егіпет Мікалай Сіротка пачаў узвядзенне ў Нясвіжы каменных збудаванняў, што зберагліся да нашіх дзён.

У канцы ХVІ ст. Нясвіж стаў даволі буйным горадам. У 1586 Нясвіж атрымаў магдэбургскае права і гарадскі герб.

У канцы ХVІ ст. за Слуцкай брамай, на другім беразе Ушы, быў пабудаваны Новы горад (Новае места). У 1625 ўзнікла яшчэ адно прадмесце - "Казіміеж", у паўночна-заходнім баку ад Старога горада.

Спусташэнні прынеслі Нясвіжу шматлікія войны. У Паўночнай вайне Радзівілы выступалі саюзнікамі Расіі і ворагамі шведскага караля Карла ХІІ. У сакавіку 1706 шведы рушылі на Нясвіж і пасля аблогі занялі замак. Яны ўзарвалі ўмацаванні і бастыены, знішчылі большую частку ваеннай амуніцыі, утапілі гарматы, раскапалі валы, разрабавалі гарадскія кляштары і касцёлы, перакапалі склеп Радзівілаў.

Толькі пасля 1726 Нясвіжскі замак быў адноўлены і перабудаваны. Вакол сцен узвялі новыя валы. У 1755 ў парку "Альба" пабудавалі летні палац пад назвай Кансаляцыя. У 1724 ў Нясвіжскім замку была створана капэла. З 1740 па 1791 дзейнічаў прыгонны тэатр. У 1750-91 у горадзе працавала друкарня, дзе выдаваліся падручнікі і мастацкія творы на польскай і лацінскай мовах.

Трагічныя падзеі 1812 прынеслі гораду разбурэнні і заняпад, вынікі якіх адчуваліся доўгія дзесяцігоддзі. Толькі ў 1875 Радзівілы вярнуліся ў Нясвіж. Быў адрамантаваны замак, заснаваны парк, які зараз з'яўляецца помнікам ландшафтнай архітэктуры.