Bestué

De Biquipedia

Bestué
Ro nuclio de Bestué, dend'o camín que bi plega. L'amaneixenzia d'o sol dimpués d'a boera fa que ra imachen beiga-se bela miqueta irreial.
Comunidat autonoma	Aragón
Probinzia	Uesca
Redolada	Sobrarbe
Codigo postal	22362
Monezipio	Puertolas
Altaria	1228 m.
Distanzia	140 km enta Uesca 21,5 Km enta l'Aínsa 4 Km enta Puertolas
Poblazión	22 ab. (2005)

Ista fuella ye escrita en sobrarbés.

Ro lugar de Bestué ó Bestuet pertenixe ent'o Monezipio de Puertolas, Uesca. Ra suia poblazión autual ye de 22 abitants.

Carrera baxo d'una arcada d'o nuclio de Bestué.

Iste lugar se troba autualment aintro d'as mugas exteriors de l'Aria de Protezion dera Biosfera d'o Parque Nazional d'Ordesa y d'as Tres Serols, motiu per cuo ras autibidaz locals son mui controladas. Eixen d'astí bels d'es trangues peiatonals d'auzeso ent'o Parque, i bels panels informatius en ra plaza d'o lugar informan t'es caminaires sobre ra espeutacularidat d'o paisache i d'es orichenes cheolochiques d'iste.

[editar] Cheografía

Amán d'as colladas (Ra Colluguana i Ro Chinestral) que forman es Barranques de l'Arrés (afluienz d'o Bellós), Bestué finca á ra faldada sud-oczidental d'o Castiel Mallor d'aintre dera bal de Puertolas, á l'alto d'o Tozal d'Ordials (1220m), como si que d'una garreta d'o mallo d'o Castiel se trateba. Iste perliergazión d'a peña ye conexiguto á istes lugars como á Siarra Muala.

Ras fincas d'a localidat tradizionalment s'estendillaban t'o sud-este, fent faixetas á trabiés deras balletas clamadas San Quiliz i Labanera, ent'o Barranque de Pozíns. Iste barranque forma parti d'o sistema desauguant de l'Arrés, an bi esaugua en sentiu nord-este t'o sud-ueste á trabiés d'a Collata d'Ixeto. Ras mans d'O Raso, Ro Solano i Es Puis d'a Solana s'alzan ent'o Tozal de Puertolas, an finca ro lugar que fa nome t'a ra bal, e yeran ya fincas d'ixa autra poblazión.

Ra capiella chicolona de San Quiliz, á ra bía d'eixenzia d'o lugar ent'es campez d'arredol d'o nuclio, da nome t'as balletas baixanz ent'o barranque de Pozíns

T'o nord-ueste, ra Solana de San Miquel (an finca l'Ermita de San Miquel de Bestué) i ras gleras d' As Colarualas limitan ro transcurso d'es senders qui s'aintran en ro Parque Nazional, contra d'as lapiaz d'a Peña de l'Ombre (1990m) i d'o Castiel Mallor. Istes camins plegan bien que bien ent'o Cubillo de Plana Ganal e dimpués d'Os Fraixens, ent'es refuxies de San Bizenda i d'O Carduzo.

En ro ueste de l'Arrés, s'alza ra bersant clamada Tumarruego, lebantera d'as tucas de Sestrals, siñalant ra frontera oczidental dera bal de Puertolas.

[editar] Monimentos

• Ra ilesia d'o lugar, d'a primera meidat d'o sieglo XVII, i consagrada ta San Pietro, que amuestra á ras fronteras d'a torre suia belas aspilleras i matacans que rebelan ras fuertas remeranzas de l'allora reziente imbasión d'es Gascons á Sobrarbe que tineban encara es suios construyidors.

Ilesia de Bestué consagrada ta San Pietro.

• l'agora clamada Ermita dera Birchen d'es Barries, d'o sieglo XVI, consagrada antigament ta San Quiliz, que doneba nome t'as faixas sud-este d'a localidat.

• Ra Casa Barrau (orichinalment Casa Barrat), casal fortificau d'o sieglo XVI construyiu per l'amo Antón Barrat. Amuestra, a más de belas inscriuzións (d'entre eras, l'añada d'a suia construzión: 1566), es capitels d'as bolandreras (losas de l'extraplome d'es tiellaus) son tallaus con motius bariatos, mientres que l'arcada d'a puerta d'o Patio de l'edifizio amuestra ra talla de l'escuto d'armas familiar: ra letra B chunto á cuatre barras d'Aragón, á l'alto de bela mena d'onso u bestia semilar.

[editar] Istoria

Finestra de Casa Barrau en Bestué, an s'ibi leie l'añada de construzión, 1566, e ro nome de l'allora Amo d'a casa, Antón Barrat.

Bestué aparixe numbrosas begadas á ras fonz d'a renaixenzia como parti d'es lugars d'o Conzello de Puertolas, més que bel conzello churidico en termes modernos, yera una asoziazión cooperatibera d'es pobladors dera bal de Puertolas per l'arriendo de pasturas i selbas. Asinas puez, sabebanos que á l'añada de 1495 s'ibi conteban 23 fogarils (casas abitadas, á l'uso dera epoca) á ista localidat.

Estió probablement ro sieglo XIV, con l'establimento d'as buegas d'as explotazions dera bal, cuan, dimpués dera compra d'o señorío por partis d'o conzello local (añada de 1430), s'enzatén es primers confliutos con autras bals dera redolada (conzellos de Bielsa i d'a bal de Bió). Ra cualidat d'o lugar de Bestué como á trango natural ent'as estibas (pasturas) dera clamada Montaña Sesa (caperelera d'o río Yaga i mans meridionals d'a Siarra d'as Zucas, autualment en ro Parque Nazional) feba que ganeba importanzia en ra trashumanzia local, i á más, estiere pueste d'apleganza d'es omes abantis d'o transcruze ent'as tan desputadas fincas.

Ro sieglo XVI estiere l'epoca més confliutiba, fent-se á banda ras falcadetas con es pobladors d'as bals bezinas, asquicheba ent'astí ra biolenzia d'es bandolers de l'Aínsa (feitos de 1503, 1519 i 1527, con belas amortanzas i asesinatos, instigaus per ra nopleza local) que lebere inebitablement ta l'establimento de belas partidas de paisans armaus que controleban ro bandolerismo en ra bal. Es omes armaus d'o conzello partizipén también en ra contienda contra d'es gascons en ra bal de Broto.

Escuto d'Armas d'una deras casas d'a localidat. Ra reconexenzia d'es linaches ye fuertement embenada á ra cultura de Sobrarbe.

De tota ixa algarabía n'ixeba á ra bal de Puertolas, como á muitos autros lugars de l'Alto Aragón, ra pabor continua d'enrestidas bien d'es bandolers, bien d'es comprometedors bezíns d'as mans franzesas d'es Perineus, que lebeban á ra creyazión de cuadriellas ú mesnadas d'omes armaus (merzenarios e d'autros) que garanziben ra seguridat d'es interesos d'a puiante poblazión local.

D'ista epoca son belas d'as construzions fortificadas d'a bal, como ra ilesia de Bestué o ro Casal Barrau, i también l'establimento de bels linaches locals que feban reputazión d'as alticamadas d'uno u autro bando.

[editar] Fiastas

• 8 de setiembre: Fiasta Mallor fent honor ent'a Birchen de Setiembre.

• 8 de mayo: Fiasta Menor i romería enta l'ermita de San Miquel.

l'Ermita de San Miquel, con ras balletas de l'Arrés á baxo.