Bal d'a Fueba

De Biquipedia

Iste articlo trata sobre ra Bal d'a Fueba, bal prepirinenca d'o Sobrarbe. Ta atros emplegos se beiga A Fueba (desambigazión).

Esta fuella ye escrita en fobano.

A bal d'a Fueba (balle d'a Fueba en fobano) ye una balle prepirinenca politicamente separada d'entre as redoladas de Sobrarbe e Ribagorza. Atualmente forman parte d'esta balle es monezipios de Palo, A Fueba e Foradada d'o Toscar. O chentilizio d'a tierra d'a Fueba ye fobán u fobano, a segunda más á l'uso d'a propia redolada. En o Sobrarbe, en cheneral, tamién ye muy usual referir-se-ie con a forma ultracorretiba fuebán u fuebano.

O nombre d'a balle ye probiniente de l'antiguo termín Fueba u Foia, que costumbraba de sinnificar fondalada (como en o caso d'A Foia d'Osca), fendo clara referenzia t'a suya orografía suabe e rodeyada de montes no muy altos. Ye cheograficamente una fondalada amplia, con una pllanta que podría estar considerada proxima t'a un zirclo. Dos chicolons ríos la transcruzan, o Formiga e l'Ussía, que podrían ser consideraus mas ta barrancos que ríos, e confluyen no lejos de Tierrantona ent'a Nata, o curso fllubial prenzipal d'a balle e l'uno que la desaugua ent'a Zinca á trabés d'o Collau d'a Nata, en os alrededores d'o lugar de Banastón. Zierra esta balle per o suyo canto norte o cuerpo zentral d'a Sierra Ferrera.

En documentos antiguos amaneze clamada como á Tierra de Foia u La Foia checamente; está uno ejemplo d'esto o Novissima Arragoniae Regni Tabula (uno mapa d'o Reino d'Aragón) fecho por Chuan Bautista Labaña ta os deputaus d'as Corz d'Aragón en o sieglo XVII.

No bi ha guaires montes aintro propiamente d'a balle, asinas, entalltables trobemos o Toledo d'a Nata, onde naixe o río prenzipal d'a balle, que en tiempos d'antis le ba dar nombre ta un monezipio formau por l'Atiard, Fondecampo (nuclio más grande), Meyano, San Chuan d'o Toledo, Samper e Fosáu, e de la otro canto o Tozal d'o Muro, coronau por a fortificazión romanica d'o Muro de Roda, bien zerca d'o lugar de Fumo de Muro.

Asta no fa guaire añadas, aúno se-hi trobaba en esta balle una bariedat local d'a fabla aragonesa, clamada Fobán ó Fobano, con salut prou buena, e que presentaba trazas de morfolochía e pronunziazión bella manera más zercanas d'os charres ribagorzanos que no d'os unos d'o Sobrarbe, a cual cosa sugeriba d'a prozedenzia oriental d'os primeros abitadors d'esta balle dispués d'a suya reconquista. l'Aislamiento d'esta tierra mucho azentuau dend'a Ribagorza (á trabés d'os montes d'a Foradada) e relatibamente respecto á o Sobrarbe, sines de carreteras importantes, fizieron que por tiempos se beyese afaborezida a conserbazión d'a fabla fobana asta años bien aintraus d'o sieglo XX. Oi en día, nomás s'ancuentran fablantes d'o fobano á bellos lugarons d'a balle, anque a pureza d'o dialeto se ba estar perdiendo á trazas importantes en as zagueras añadas, acolliendo escapadas muchas parabras d'o castellano. Con l'Anteproyeto d'a Ley de Luengas, os monezipios d'a balle podrían otar á adotar-lo como fabla coofizial, e por lo tanto, podría suponer un baste de apoyo ta ebitar a perduda d'a fabla local.