Corz d'Aragón
De Biquipedia
- Iste articlo ye sobre a instituzión aragonesa. Ta atros empregos de Corz se beiga Corz (desambigazión).
 Iste articlo forma parti d'a serie Politica d'Aragón |
|
Poder lechislatibo |
|
Poder executibo |
|
Poder chudizial |
|
Atros articlos |
As Corz d'Aragón son una d'as instituzions de gubierno d'Aragón dende a Edat Meya.
[editar] As Corz d'Aragón en a Edat Meya y Moderna.
En a Edat Meya o Reino d'Aragón desembolicó una serie d'instituzions estatals, como a Deputazión Cheneral d'Aragón, o Chustizia d'Aragón, y as Corz, organismo representatibo d'os estamentos aragoneses. En Aragón i eba cuatro brazos, y no pas tres como ocurriba en a resta d'Europa: nobleza, caballers y infanzons, clero y ziudaz.
Os prinzipals ochetibos d'iste organo representatibo yeran: acordar os diners que s'eban de pagar a la monarquía, lechislar con nuebos fueros u leis que s'incorporaban a os Fueros d'Aragón, resolber as queixas u greuges planteyaus por os aragoneses.
Ye de mal determinar cuán se plegoron as primeras Corz d'Aragón: en primeras yera una curia de conselleros d'o Rei, y en os sieglos XII y XIII se fuen incorporando representans d'o clero y as ziudaz. Dica la fin d'o sieglo XIII no se puede charrar d'organos representatibos y estables, tampoco en Aragón. A zaguera reunión d'as Corz d'Aragón se fazió en 1702, en Zaragoza; en 1707 os Decretos de Nueba Planta las suprimioron, y os aragoneses s'integroron en as Corz de Castiella.
Esistiban dos tipos de Corz d'Aragón: pribatibas y chenerals. Enta las primeras nomás acudiban os aragoneses pa charrar d'os suyos afers, mientres que enta las chenerals d'a Corona d'Aragón beniban también os catalans y balenzianos, y se feban asobén en Monzón.
As Corz yeran presididas por o Rei y por o Chustizia d'Aragón. A ella podeban acudir-ie bellas personas por dreito personal -os bispes, os nobles, os caballers-, y as que o Rei eba combocau con cartas. S'engueraban con un discurso d'o Rei y a respuesta d'o representán d'os aragoneses, por un regular l'Arzebispe de Zaragoza. Cada brazo se reuniba en una cambra, y preneba as dezisions suyas: por un regular caleba a unanimidat d'os cuatro brazos p'os acuerdos.
Os debates, queixas y dezisions d'as Corz d'Aragón s'escribiban en un Libro d'Actas redactau en aragonés dica la castellanizazión, y en castellano dimpués; se'n feba tres exemplars: uno pa l'Archibo d'o Reino d'Aragón, un otro p'o Chustizia d'Aragón, y otro pa l'Archibo d'a Corona d'Aragón. Muitos Libros d'Actas s'han conserbau, y en abril de 2007 ha encomenzau a suya publicazion.
[editar] As Corz d'Aragón de 1808.
En mayo de 1808, José de Palafox y Melci, Capitán Cheneral d'Aragón, dezide de combocar pa chunio as Corz d'o reino, pa mirar d'arroclar a os aragoneses contra Napoleón y de dar lechitimidat a os suyos actos. Se plegoron en Zaragoza o 9 de chunio de 1808, y azeptoron as demandas de Palafox.
O feito de resuzitar a instituzión representatiba d'os aragoneses, suprimida en 1707, ye considerau un acto "reboluzionario", pero no tenió guaire traszendenzia, porque dica la fin d'o sieglo XX no tornarán a plegar-se.
[editar] As Corz d'Aragón en l'autualidat.
En l'autualidat, as Corz d'Aragón exerzen a funzión lechislatiba d'a Comunidá autonoma d'Aragón, seguntes l'articlo 12 d'o Estatuto d'Autonomía. Tamién apreban os presupuestos, empentan y controlan l'aizión d'a Deputazión Cheneral d'Aragón y exercen as demás competenzias que lis atorgan a Constituzión, o Estatuto y as demás normas churidicas. Antimás, desinan á los senadors que han de representar á la Comunidá autonoma en o Senau; exerzen a iniciativa lechislatiba ta que as Corz Chenerals apreben una Lai; pueden exerzitar la iniziatiba d'alinie d'a Constituzión Española; emologan os combenios y alcuerdos de coperazión en os que partizipe a Comunidá Autonoma d'Aragón; interposan recursos d'inconstituzionalidá; eslíen á lo Chustizia d'Aragón, á l'auditor cheneral d'Aragón y eslíen u proposan o nombramiento de cargos en atros organismos: consellers en o Consello Consellero de Radio Telebisión Española en Aragón, bocals en a Chunta Esleutoral d'Aragón u consellers en as Caxas de Estalbio d'a Comunidá.
