Ound

Uit Wikipedia

Ound
E Mechelschn Schoaper
Taxonomische indêlienge
Ryk: Animalia (Bêestn) Stamme: Chordata (Chordata) Klasse: Mammalia (Zoogdiern) Orde: Carnivora (Roofdiern) Familie: Canidae (Oundachtigen) Geslacht: Canis (Oons)
Sorte
Canis lupus familiaris Linnaeus, 1758

Oons (Canis lupus familiaris) zyn bêestn die mêestol in companie leevn me menschn, ze zyn ol zeker 15 000 joar eleen etemd. Ze stammn of van nunder wilde vôorouders, de wulvn. 't Bestoan e masse sôortn oons (rassn) die vroeger ekwikt zyn voun verschillige toakn, lik joagn of woakn. 't Vintje is in 't West-Vlams e rut enoemd, e wuvetje teve.

Inoud 1 Temmn 2 Rasoons 2.1 Êentige bekende rassn 3 Uutzicht 4 Gebruuk 4.1 Companie 4.2 Jacht 4.3 Moatschappelik werk 4.4 Aar gebruuk 5 Bekend oons 5.1 Echte 5.2 Fictieve 6 Externe koppelienge

[bewerkn] Temmn

't Is verre van zeker, mo oons zyn verzeker etemd in 't Verre Ôostn 15 000 joar eleen, ol zyn der oek ounderzoekers die beweirn da 't ol 100 000 joar eleen gebeurd is. 't Is oek nie zeker oe da 't juuste gebeurd is. De vroage of dan de menschn van toune no de wulvn ewist zyn of omgekêerd, go verzeker nôois en antwôord krygn.

Deur mitochondrioal DNA-ounderzoek en weetnschappers kunn uutzoekn dan olle ounderassn were te briengn zyn toet 4 groepn, dan der dus apart van makoar 4 verschillige momentn van temmn gebeurd zyn.

[bewerkn] Rasoons

De internationoaln kennelclub (FCI, Federation Cynologique Internationale) erkent 311 rassn van over hêel de weireld. België et ouk zuk en organizoasche, de KMSH (Koninklijke Maatschappij Sint-Hubertus). De bedoelienge van die organizoasches is voun de bestoande ounderassn t' elpn overleevn en woar a 't kut, te verbetern.

Stroatelopers krygn gin erkennienge, juuste lik bevôorbeeld pitbulls.

[bewerkn] Êentige bekende rassn

• Duutschn Schoaper
• Mechelschn Schoaper
• Pyk (AN: Bouvier)
• Poedel
• Labrador
• Golden Retriever
• Saint-Bernard
• Teckel
• Chihuahua
• Rottweiler
• Dalmatien

[bewerkn] Uutzicht

't Is nie simpel voun 't uutzicht van en ound te beschryvn omdan ze in olle slag en sôorte vôorn kommn. Ze kunnen indeliks grôot zyn (Deenschn dog), mor oek klêne (vlienderoundje), e lange mule en (wiendound) of e korte (boxer), lange (deerhound) of korte pôotn (Yorkshire). Ze kommn ouk in olle sôortn kleurn vôorn, van rôodachtig toet bruun en van wit over grysde no zwort. De têkenienge verschilt oek van ound toet ound, sommigste en mor êen kleur (sommigste poedels en labradors), aar mêerder (Berner Sennen) en sommigste en zest plekkn (dalmatien).

[bewerkn] Gebruuk

Oons zyn voun e masse aar zoakn gebruukt (en in vele gevalln oek specioal doavôorn efokt).

[bewerkn] Companie

In 't Nederlands is er doa schoothondje of gezelschapsound teegn ezeid, in 't West-Vlams zyn die oons idder preutelekker enoemd. Oloewel dan de mêeste oons 'n dag va vadoage wel oun zyn voun menschn companie t'oun, zyn de oek rassn die specioal doavôorn efokt zyn (klêne en zochte mêestol). Vôorbeeldn zyn 'n chihuahua en 'n pekingees.

[bewerkn] Jacht

Rassn die voun de jacht ekwikt zyn, zyn ôois specioal efokt voun de toake dan ze krêegn. Ze kunn dienn vou wilde bêestn te zoekn, voun die bêestn zevve te kokkeduunn of voun wild die eschootn is, te zoekn en no de joager te briengn. Vôorbeeldn zyn poedels en pyks.

[bewerkn] Moatschappelik werk

Overtyd woarn de belangrykste moatschappelikke toakn van oons vee dryvn (schoapers), woakn en loater oek wel trekkn van karrn. Oul ier is ollêne nog woakn e toake die bestoat (ol zyn der wel nog êentig erders oek), mo z'en wel êentig aar toakn ekreegn, lik elpn met blende, dove of gandicapte menschn (labradors dienn doa goed vôorn).

Oons die karrn of aar zoakn trekkn, woarn doavôorn gebruukt omdan ze vele goekopper woarn of peirdn. Nu is dadde verboodn, mor in landn en streekn lik Nôord-Rusland, Alaska, Groenland, Scandinoavië en Canada trekkn ze nog ossan de sleejn van de menschn (Inuït (Eskimo's) en Samen (Lappn)) doa. Vôorbeeldn zyn husky's en samojeeds.

[bewerkn] Aar gebruuk

• Weetnschappelikke proevn
• Vichtn: in de mêeste landn verboodn
• Teetn: surtout in Azië stoan der oons up 't menu
• Reddn: gebeurt nog e masse in de bergn, mor oul ier oek an de kust of byn de pompiers (die oons zyn elêerd voun up lêern te kruupn)

[bewerkn] Bekend oons

[bewerkn] Echte

• Lassie: e Schotsn collie, van e serie die oek ezô noemde.
• Laika: ound die deur de Sovjets in de ruumte eschootn is in 1957 en 't êeste leevnde weezn die e tour round de eirde emakt et. En is ol in de ruumte dôod egoan, deur stress en de overdreevn warmte.

[bewerkn] Fictieve

• De 101 Dalmatiens, e têeknfilm van Disney.
• Idefix: 't oundje van Obelix (uut de stripreekse Asterix van Goscinny en Uderzo).
• Bobbie: foxterriër van Kuifje (uut de stripreekse van Hergé).
• Rataplan: en ound die vele vôornkomt in Lucky Luke van Morris.
• Goofy: moat van Mickey Mouse en Donald Duck, ebaseerd up e dingo.
• Pluto: bloedound van Mickey Mouse.
• Odie: beagle van Jon (boas van Garfield).
• Snoopy: beagle uut Peanuts van Charles M. Schulz.
• Snert: ound van Hagar.
• Samson: Bobtail van Gert.
• Scooby Doo: Deenschn dog uut de serie Scooby Doo, where are you?.
• Pekkie: poedel van Filiberke uut De avonturen van Jommeke van Jef Nys.

[bewerkn] Externe koppelienge

• De lyste met ounderassn van up de Nederlaanschn wikipedia.