Asya

Vikipedi, özgür ansiklopedi

→ Başlığın diğer anlamları için Asya (anlam ayrım) sayfasına bakınız.

Uydu görüntüsü

Avrupanın doğusunda, Büyük Okyanus'un batısında, Okyanusya'nın kuzeyinde ve Arktik Okyanus'un güneyinde bulunan kıta.

Eski dünya kara kütlesinin bir parçası olan Asya 44 391 163 km²'lik yüz ölçümü ile dünyanın en büyük kıtasıdır. Aynı zamanda 1 010 m'lik ortalama yükseltisiyle de dünyanın en yüksek kıtasıdır. Asya bu yükseltisini; dünyanın en yüksek zirvelerini bünyesinde barındıran Himalaya Dağları'na borçludur.

Asya, kuzey-güney doğrultusunda 8 490 km genişliğindedir. Kıtanın en kuzeyinde, Rusya'da Çelyuskin Burnu (77° 42' 55 K paraleli) yer alırken, en güneyinde, Malakka Yarımadasında ki Buru Burnu (1° 14' 17 K paraleli) bulunur. Adaları esas aldığımız taktirde, Severneya Zemlya adası (81° 16' 23 K paraleli) ile Endonezya'ya bağlı Rudi Adaları (11° 00' 19 G paraleli) arasında 10 245 km'dir.

Kıta doğu batı doğrultusunda; Türkiye'nin de en batı ucu olan Gökçeada'nın Avlaka Burnu (25° 38' 59 D meridyeni) ile Çukçi Yarımadasında Dejnev Burnu (169° 40' 17 D meridyeni) arasında 8 200 km'dir.

Kıtanın özel konumu ise; Asya, kuzeyden Kuzey Buz Denizi ile sınırlıdır. Kuzey doğuda, Amerika'dan sığ bir deniz olan 100 km genişliğindeki Bering Boğazı vasıtası ile ayrılmaktadır.

Kıta doğuda Büyük Okyanus ile sınırlanır. Ancak kıyı açıklarında okyanus tabanından yükselen kuzey-güney doğrultulu dağların su üzerine çıkan kısımlarını oluşturan ada ve takım ada girlandları yer almaktadır. Burada; Aleut, Japon, Bonin ve Marian derin deniz çukurluklarından geçen ve "Andezit Hattı" adı verilen bir çizginin batısındaki bölge ile orada yer alan ada ve takım ada girlantları Asya anakarasına aittir.

Kıtanın güneydoğu sınırı biraz karışık olmakla birlikte Sunda Adaları ile Arafura Denizi arasından geçen hat sınır olarak kabul edile bilir. Kıtayı güneyden Hint Okyanusu sınırlandırmaktadır. Asya'nın batı sınırı ise oldukça tartışmalı bir meseledir. Bu konuda birçok araştırıcı farklı görüşler ileri sürse de, en doğru kabul edilen sınır; Ural Dağları, Ural Nehri, Maniç Oluğu, Karadeniz, Boğazlar, Ege Denizi, Akdeniz, Süveyş Kanalı ve Kızıldeniz üzerinden çekilecek bir hattır. Bu hattın doğusunda kalan Anadolu ve Kafkaslar Asya'dan sayılırken Trakya Avrupa'ya dahil edilmektedir.

Dünya üzerinde bulunan çeşitli en büyükler Asya'da toplanmıştır. Asya; kıtaların en genişi (44 391 163 km²) ve ortalama yükseltisi en fazla olanı ( 1 010 m)'dır. Ayrıca dünyanın en yüksek tepesi (Everest tepesi, 8 848 m), en büyük gölü (Hazar Gölü veya Denizi), en derin gölü (Baykal Gölü), dünyanın deniz seviyesinden en alçak yeri (Lut Gölü, göl yüzeyi -392 m), ve dünyanın en alçak havzası (Turfan Havzası -154 m) Asya kıtasında bulunmaktadır.

Asya; 3.5 milyarı aşan nüfusu ile dünyanın en kalabalık kıtasıdır. Dünyanın en kalabalık ülkesi olan Çin (1 284 303 705 kişi, 2002 tahmini) bu kıtada yer almaktadır. Asya dinlerinin de doğduğu kıtadır. Semavi dinler arasında İslamiyet, Hristiyanlık ve Musevilik dinlerinin her üçü de Ortadoğu'da ortaya çıkmıştır. Yine geniş kitlelere hitap eden Budizm ve Hinduizm de Asya menşeli dinlerdir. Asya aynı zamanda medeniyetler beşiğidir. Türk, Çin ve Hint medeniyetleri bu kıtada binlerce yıldır varlıklarını devam ettirmektedirler. Kıtada 100'ün üzerinde dil konuşulmaktadır. Kıtanın doğusunda sarı, güney kısmındaki adalarda siyah geri kalan kısımlarında ise beyaz ırktan insanlar yaşamaktadırlar.

[değiştir] Ekonomi

İnsanlığın üçte biri Çin’de ve Hindistan’da yaşamaktadır. Son otuz yıl içinde Dünya ekonomisinin yapısını değiştirecek önemde ilerlemeler kaydetti bu iki ülke. Ne var ki Avrupa gibi Türkiye’de de birçok aydın olayları “ekonomik milliyetçilik” gözlüğünden okumaya devam ediyor. Bu iki yeni devin ortaya çıkışı Türkiye için bazı fırsatlar ve tehditler doğuracak. Ancak henüz “olgunlaşma” aşamasına erişmemiş bu ekonomilerin iç yapılarını, zayıf yanlarını ve çalışma yöntemlerini yakından tanımak ülkemiz için birinci derecede önem taşıyor. Devletçilik denen hatalı yolu terk ettikten sonra hızla yükselen iki yeni süper gücün geçmiş hatalarına hatta bugünkü eksikliklerine bakıldığında Türkiye ile ortak yönleri çok. 30 milyar dolara yaklaşan cirosu ve istihdam ettiği 224 bin elemanıyla Dünya’nın en büyük demir-çelik firması Mittal’in hint kökenli olması bir rastlantı değil. IBM’in PC bölümünü satın alarak Dünya’nın en büyük PC üreticisi haline gelen Lenovo firmasının Çinli oluşu da. Sadece 2006’da Çin ve Hint kökenli firmalar özellikle Avrupa ve Amerikalı firmaları satın almak için 38 milyar dolar harcadılar. Bir karşılaştırma yapmak gerekirse GAP’ın maliyetinin 32 milyar dolar, BTC boru hattının 3.6 milyar dolar veya Türkiye’nin 2006 savunma bütçesinin 9 milyara yaklaştığı hatırlatılabilir.

[değiştir] Ülkeler

Asya'nın Dünya Üzerindeki Görünümü

Ülke ve Bayrağı	Yüzölçümü (km²)	Nüfus	Nüfus Yoğunluğu (km²)	Başkent
Orta Asya ve Güney Asya:
Türkmenistan	488,100	4,603,244 (Temmuz 2001)	9.4	Aşkabat
Kazakistan^[1]	2,717,300	15,233,244 (Temmuz 2006)	5.6	Astana
Özbekistan	447,400	27,307,134 (Temmuz 2006)	61.0	Taşkent
Kırgızistan	198,500	5,213,898 (Temmuz 2006)	26.2	Bişkek
Tacikistan	143,100	6,578,681 (Temmuz 2001)	45.9	Duşanbe
İran	1,648,000	68,688,433 (Temmuz 2006)	41.6	Tahran
Afganistan	647,500	31,056,997 (Temmuz 2006)	46.4	Kabil
Pakistan	803,940	144,616,639 (Temmuz 2001)	179.8	İslamabad
Hindistan	3,287,590	1,095,351,995 (Temmuz 2006)	333,1	Yeni Delhi
Nepal	140,800	25,284,463 (Temmuz 2001)	179,5	Katmandu
Sri Lanka	65,610	19,408,635 (Temmuz 2001)	80.2	Kolombo
Maldivler	300	359,008 (Temmuz 2006)	1196.6	Male
Bhutan	47,000	2,279,723 (Temmuz 2006)	48.5	Thimphu
Bangladeş	144,000	147,365,352 (Temmuz 2006)	1023.3	Dakka
Orta Doğu:
Irak	437,072	26,783,383 (Temmuz 2006)	61.2	Bağdat
Suriye	185,180	18,881,361 (Temmuz 2006)	101.9	Şam
Lübnan	10,400	3,874,050 (Temmuz 2006)	372.5	Beyrut
Ürdün	92,300	5,153,378 (Temmuz 2001)	55.8	Amman
Suudi Arabistan	1,960,582	22,757,092 (Temmuz 2001)	11.6	Riyad
Umman	212,460	2,622,198 (Temmuz 2001)	12.3	Muskat
Yemen	527,970	18,078,035 (Temmuz 2001)	34.2	San'a
Katar	11,437	885,359 (Temmuz 2006)	77.4	Doha
Kuveyt	17,820	2,418,393 (Temmuz 2006)	135.7	Kuveyt(Şehir)
Bahreyn	665	698,585 (Temmuz 2006)	1050.5	Manama
BAE	82,880	2,602,713 (Temmuz 2006)	31.4	Manama
Doğu Asya:
Çin	9,596,960	1,313,973,713 (Temmuz 2006)	136.9	Pekin
Japonya	377,835	127,463,611 (Temmuz 2006)	337.3	Tokyo
Tayvan	35,980	23,036,087 (Temmuz 2006)	640.2	Taipei
Moğolistan	1,565,000	2,654,999 (Temmuz 2001)	1.6	Ulanbatur
Kuzey Kore	120,540	23,113,019 (Temmuz 2006)	191.7	Pyongyang
Güney Kore	98,480	48,846,823 (Temmuz 2006)	496.0	Seul
Güney Doğu Asya:
Myanmar	678,500	47,382,633 (Temmuz 2006)	69.8	Yangon
Tayland	514,000	61,797,751 (Temmuz 2001)	120.2	Bangkok
Kamboçya	181,040	13,881,427 (Temmuz 2006)	76.6	Phnom Penh
Laos	236,800	6,368,481 (Temmuz 2006)	26.8	Vientiane
Vietnam	329,560	79,939,014 (Temmuz 2001)	242.5	Hanoi
Malezya	329,750	24,385,858 (Temmuz 2006)	73.6	Kuala Lumpur
Endonezya	1,919,440	245,452,739 (Temmuz 2006)	127.8	Jakarta
Singapur	647	4,300,419 (Temmuz 2001)	6646.7	Singapur
Brunei	5,770	379,444 (Temmuz 2006)	65.7	Bandar Seri Begawan
Filipinler	300,000	89,468,677 (Temmuz 2006)	298.2	Manila
Doğu Timor^[2]	14,609	950,000 (Temmuz 2006)	65.0	Dili
Kuzey ve Batı Asya:
Rusya^[3]	17,075,200	142,893,540 (Temmuz 2006)	8.3	Moskova
Ermenistan^[4]	29,800	2,976,372 (Temmuz 2006)	99.8	Erivan
Gürcistan^[5]	69,700	4,661,473 (Temmuz 2006)	66.8	Tiflis
Azerbaycan^[6]	86,600	7,961,619 (Temmuz 2006)	91.9	Bakü
Anadolu:
Türkiye^[7]	814,578	70.586.256	94.8	Ankara
Toplam	47,884,117	3,969,989,692	328.3