Zamek kamieniecki

Z Wikipedii

Zamek kamieniecki – obecnie ruiny gotyckiej XIV-wiecznej, rozbudowanej w stylu renesansowym w XVI wieku budowli w Odrzykoniu.

Spis treści 1 Historia zamku 2 Opis zamku 3 Bibliografia 4 Przypisy 5 Linki zewnętrzne

[edytuj] Historia zamku

Pierwszy zapis o zamku w Odrzykoniu^[1] pochodzi z 1348 r. W dokumencie lokacyjnym wsi Osobnica koło Jasła wzmiankowany jest Mikołaj z Babic "burgrabia de Camyenecz". W 1396 r. za zasługi w obronie Wilna zamek otrzymał rycerz Klemens z Moskorzewa herbu Pilawa, który zbudował wtedy zamek górny i przedzamcze wschodnie zamienione później na zamek średni.

W 1407 r. rodzina Moskarzewskich zaczęła używać nazwiska Kamienieccy dla podkreślenia, iż zamek jest gniazdem rodowym. W 1397 r. Klemens Kamieniecki ufundował zamkową kaplicę. W 1399 r. gościł na zamku króla Władysława Jagiełłę, który dokonał objazdu południowych stron Polski. W 1402 r. na prośbę Klemensa bp. przemyski Maciej Janina podwyższył uposażenie dla kapelana na zamku kamienieckim. Msze w kaplicy zamkowej odprawiał św. Jan z Dukli w czasach, gdy był gwardianem w Krośnie (świadczy o tym umowa z właścicielami zamku). Wnuk Klemensa, Henryk Andreas Kamieniecki, (kasztelan sanocki do 1487), odziedziczywszy zamek w 1448 roku, rozbudował go w kierunku wschodnim.

W 1475 r. zamek w Odrzykoniu był atakowany przez wojska węgierskie. Potem właścicielem jego był syn Henryka – Mikołaj Kamieniecki (zm. w 1515) – mąż Katarzyny Pieniążkównej – pierwszy w Polsce dożywotni hetman wielki koronny – od 1505 r., starosta krakowski i sanocki, który w 1509 r. odniósł zwycięstwo nad Wołochami hospodara Bohdana pod Suczawą, zaś w 1512 r. rozgromił Tatarów pod Łopusznem i Wiśniowcem. Cieszył się wielkim zaufaniem Zygmunta Starego, co potwierdza fakt powierzenia mu w 1515 r. tymczasowej władzy w kraju, podczas wizyty króla w Wiedniu. W zamku kamienieckim 12 marca 1528 r. hetman polny koronny Marcin Kamieniecki podejmował wygnanego z Węgier króla Jana Zapolyę.

Od 1528 r. Kamieniec wyższy był w zastawie u Bonerów za 2000 florenów.

Klemens Kamieniecki - do 1530 r. kasztelan sanocki - wg umowy na Wawelu sprzedał w 1530 r. swoją, niższą, wschodnią część Kamieńca Sewerynowi Bonerowi - bankierowi królowej Bony Sforzy. Boner ufundował na terenie posiadanej części zamku kaplicę, którą poświęcił biskup przemyski – Stanisław Tarło. Seweryn Boner kasztelan biecki w 1543 r. postawił na nowo zamek niższy i tak Bonerowie zostali właścicielami zamku niższego do 1593 r. Z córką Bonerów Zofią Boner (zm. 1563), ożenił się Jan Firlej herbu Lewart, marszałek wielki koronny (1521-1574), wojewoda krakowski, lubelski i bełski, sekretarz królewski. W posagu otrzymał część zamku.W 1575 r. miał ten zamek w zastawie węgrzyn Andrzej Bolassa

Od 1599 do 1601 r. część zamku należała do Stadnickich, a potem nabyli ją Skotniccy. W 1606 r. część Kamieńca należała do Jana Skotnickiego. W tym roku przed sądem w Krośnie toczył się proces między Piotrem Firlejem a Janem Skotnickim o prawo do korzystania ze studni zamkowej, a potem o wycięcie drzew. Jan Skotnicki nie tylko odbudował kaplicę, którą poświęcił w 1621 roku biskup przemyski Jan Ważyk, ale naprawił mur i odremontował zamek. Jednak w zemście za dokuczanie, przebudował dach w taki sposób, że odprowadzał Firlejom na ich dziedziniec wody deszczowe. Stało się to przyczyną długiego sporu Skotnickich i Firlejów uwiecznionego w Zemście Aleksandra Fredry, a Jan Skotnicki jest w niej Rejentem Milczkiem. W komedii tej Firlej napadł na jego robotników naprawiających mury górnego zamku i zniszczył przy okazji rynny. Skotnicki pozwał go przed sąd i wygrał sprawę, ale kres ich długoletnim zatargom położył dopiero ślub zawarty w 1638 r. przez wojewodzica Mikołaja Firleja z kasztelanką Zofią Skotnicką.

Właściciel Kamieńca Jan Firlej po wkroczeniu wojsk Rakoczego 16 marca 1657 r. zajął się organizacją obrony zamku. Zmobilizował sąsiadów: Kalińskiego, Leoniewskiego, Kułaczkowskiego, Stroińskiego i wielu innych, w celu obrony Kamieńca. Obrońcy dysponowali 1 śmigownicą, 10 hakownicami, znaczną ilością kul muszkietowych i zapasem prochu strzelniczego, dwoma zbrojami i pięcioma szyszakami, jednak zamku nie udało się obronić i został on bardzo zniszczony. Ale mieszkańcom udało się lochami uciec z oblężenia. Za ocalenie życia Zofia ze Skotnickich – żona Jakuba Kalińskiego, podczaszego sanockiego, ufundowała w 1658 r. w kościele w Odrzykoniu prebendę Bractwa Najświętszego Imienia Jezus.

Po potopie szwedzkim zamek został częściowo odbudowany, ale tylko we wnętrzu, a jego kolejnymi mieszkańcami byli Mniszchowie i Bogatkowie. Kaplicę odbudowano znacznie póżniej , ale już wizytatorzy z ramienia biskupa Szembeka podają jej opis w 1721 r., ale już w 1745 r. podczas wizyty biskupa Wacława Sierakowskiego była opuszczona i w ruinie.

Po 1730 r. rezydencję odziedziczyła rodzina Scypionów, następnie właścicielami byli Braniccy herbu Gryf, m.in. hetman wielki koronny Jan Klemens Branicki. Za sprawą małżeństwa Magdaleny Scypionówny z Rochem Michałem Jabłonowskim (ok. 1712-1780) starostą wiślickim, właścicielami zamku stali się Jabłonowscy, którzy wspierali konfederację barską i przez długi czas, w chylącym się ku ruinie zamku odrzykońskim stacjonowały oddziały konfederatów. Syn Rocha, Józef Jabłonowski starosta korsuński, który odziedziczył po ojcu zamek Odrzykoń i Korczynę w 1796 r., gdy wielka wichura zerwała dach z zamku górnego, wyprowadził się do dworku w Krościenku Wyżnym. Za jego zgodą, jako właściciela, w latach 1807-1809 przystąpiono do rozbiórki muru otaczającego dziedziniec wschodni. Syn jego hr. Leon Jabłonowski (zm.1844) odziedziczył Odrzykoń i przyległe miejscowości: Bratkówkę, Krościenko, Czarnorzeki, Kra­sne.8 lipca 1828 roku Aleksander Fredro wziął ślub z Zofią z Jabłonowskich Skarbową w Korczynie, w kościele pw. Św. Apostołów Piotra i Pawła. Małżonka wniosła mu w posagu, klucz korczyński z połową starego zamku w Odrzykoniu i A. Fredro stał się spadkobiercą zamczyska, będącego już wówczas w ruinie. Studiując dokumenty związane z historią otrzymanego majątku, Fredro natrafił na akta procesowe właścicieli zamku odrzykońskiego z pierwszej połowy XVII wieku: Piotra Firleja i Jana Skotnickiego. Na podstawie tego 30-letniego sporu napisał komedię Zemstę.

W 1801 r. część zamek przejęli Potoccy, a w połowie XIX wieku znowu został podzielony. Zachodnia część zamku (z zamkiem górnym) była w posiadaniu rodu Starowieyskich herbu Biberstein, wschodnia z zamkiem średnim – Szeptyckich. W 1831 r., po powstaniu listopadowym, w ruinach zamieszkał obłąkany Jan Machnik z Dukli, który był pierwowzorem literackim powieści Król zamczyska Seweryna Goszczyńskiego. W 1863 r. właściciel zamku górnego – Stanisław Starowieyski wydał w zamku ostatnie przyjęcie.

W 1894 r. odsłonięto na górnym zamku pomnik Tadeusza Kościuszki, ufundowany przez społeczność Odrzykonia w setną rocznicę Insurekcji Kościuszkowskiej.

W maju 2000 r. jednostka Wojska Polskiego w Rzeszowie przyjęła imię Wielkiego Hetmana Koronnego Mikołaja Kamienieckiego. Na uroczystość wręczenia sztandaru przyjechało 12 potomków właścicieli zamku – Kamienieckich.

[edytuj] Opis zamku

Gotycka budowla została wzniesiona na skale, na wysokości 452 m n.p.m. Jej nieregularna forma była wynikiem ukształtowania terenu, na którym została zbudowana. Za czasów Kazimierza Wielkiego był to typowy graniczny zamek obronny. Obecnie ta część, z której pozostał ostrołukowy portal i wschodnia ściana z wnęką, nosi nazwę "wysoki" ("wyższy") lub "odrzykoński". Jego zadaniem była obrona traktu handlowego z Polski na Węgry przez Przełęcz Dukielską. Zamek niższy ("korczyński") to efekt rozbudowy w kierunku wschodnim z 1448 r. W tym samym czasie kończono budowę prostokątnej baszty i fosy okalającej całe zamczysko. Pomieszczenia w wieży przeznaczono na zbrojownię i więzienie. Powstały dziedziniec nazywany przedzamczem korczyńskim oddzielony był od zamku wysokiego murem granicznym (w związku z podziałem majątku). Wspólną dla obu części była kaplica i studnia. Rozbudowa zamku wzbogaciła go o zabudowania w stylu renesansowym.

Obecnie lepiej zachowana jest część wschodnia i tam znajduje się wejście na teren dawnego zamczyska. Widoczne są pozostałości budynków mieszkalnych i kaplicy. W tej części zabytku mieści się małe muzeum urządzone przez pasjonata zamku i kolekcjonera Andrzeja Kołdera. Wśród eksponatów są militaria z dawnego arsenału zamkowego i pamiątki po kolejnych właścicielach, a także XIV-wieczny herb z drzwi zamkowych.

[edytuj] Bibliografia

• Frazik Józef – Zamki i budownictwo obronne ziemi rzeszowskiej
• Gosztyła Marek, Proksa Michał – Zamki Polski południowo-wschodniej
• Guerquin Bohdan - Zamki w Polsce
• Jurasz Tomasz – Zamki i ich tajemnice
• Jurasz Tomasz – Znane i nieznane. Zamki, pałace, kościoły Polski południowo-wschodniej
• Kaczyńscy Izabela i Tomasz – Polska – najciekawsze zamki
• Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan – Leksykon zamków w Polsce
• Marszałek Juliusz – Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach
• Potocki Andrzej – Księga legend i opowieści beskidzkich
• Proksa Michał – Budownictwo obronno-rezydencjonalne ziemi przemyskiej i sanockiej
• Rogiński Ryszard – Zamki i twierdze w Polsce - historia i legendy

Przypisy

[edytuj] Linki zewnętrzne

• Odrzykoń monografia internetowa