Hetman wielki koronny
Z Wikipedii
.jpg/170px-Jan_Tarnowski_(Hetman).jpg)
Hetman wielki koronny – z urzędu minister Korony Królestwa Polskiego. Dowódca wojsk zaciężnych, potem komputowych koronnych, czyli armii polskiej. Jeden z dwóch od czasów unii Polski z Litwą najwyższych zwierzchników wojskowych na ziemiach Rzeczypospolitej Obojga Narodów – drugim był hetman wielki litewski, który był dowódcą wojsk Wielkiego Księstwa Litewskiego, czyli armii litewskiej. Wzajemny stosunek prawny obu ministrów opisano w haśle: hetman wielki litewski.
Ich zastępcami byli odpowiednio hetman polny koronny i hetman polny litewski.
| Hetmani wielcy koronni | ||
|---|---|---|
| Rok objęcia urzędu |
Rok złożenia urzędu lub śmierci |
Osoba |
| 1503 | 1515 | Mikołaj Kamieniecki - urząd pełnił do śmierci |
| 1515 | 1526 | Mikołaj Firlej - urząd pełnił do śmierci |
| 1526 | 1527 | vacat |
| 1527 | 1559 | Jan Amor Tarnowski - zrezygnował, zm. 1561 r. |
| 1561 | 1569 | Mikołaj Sieniawski
- urząd pełnił do śmierci |
| 1569 | 1575 | Jerzy Jazłowiecki - był formalnie hetmanem polnym, powierzono mu tylko "pełnienie obowiązków" hetmana wielkiego bez oficjalnej nominacji, zm. 1575 r. |
| 1575 | 1578 lub 1579 | vacat |
| 1578 lub 1579 | 1580 | Mikołaj Mielecki - zrezygnował na skutek nieporozumień z królem Stefanem Batorym i kanclerzem w. kor. Janem Zamoyskim.
Zm. 1585 r. |
| 1580 | 1581 | vacat |
| 1581 | 1605 | Jan Zamoyski, pierwszy hetman wielki kor. mianowany dożywotnio, od tej nominacji stało się to regułą. Jednocześnie od 1578 kanclerz w. kor. |
| 1605 | 1618 | vacat |
| 1618 | 1620 | Stanisław Żółkiewski - nominacja 06.02.1618, jednocześnie od 06.03.1618 kanclerz w. kor. Zginął 06.10.1620 pod Cecorą. |
| 1620 | 1632 | vacat |
| 1632 | 1646 | Stanisław Koniecpolski (hetman) |
| 1646 | 1651 | Mikołaj Potocki |
| 1651 | 1654 | vacat |
| 1654 | 1667 | Stanisław Rewera Potocki |
| 1668 | do 1.02.1676 | Jan Sobieski wybrany na króla 19.05.1674 r. ciągle odkładał koronację, by móc korzystać z pełni władzy marszałka wielkiego kor. i hetmana wielkiego kor. które to urzędy nadal piastował, zaś rządy królewskie sprawował jako monarcha-elekt. Tuż przed koronacją, której nie dawało się już dłużej odwlekać (odbyła sie 02.02.1676 r.), złożył buławę wielką i marszałkostwo, zaś 11 lub 15.03.1676 mianował następcę.
By zrozumieć postępowanie Sobieskiego z odwlekaniem koronacji, na tle ówczesnej sytuacji politycznej, przytoczmy słowa króla Augusta II, że gdyby wiedział był jaki jest zakres władzy monarszej w Rzeczypospolitej, to nigdy by się nie ubiegał o godność królewską, tylko o buławę wielką koronną. |
| 1676 | 1682 | Dymitr Jerzy Wiśniowiecki |
| 1682 | 1683 | vacat |
| 1683 | 1702 | Stanisław Jan Jabłonowski |
| 1702 | 1702 | Feliks Kazimierz Potocki |
| 1702 | 1706 | Hieronim Lubomirski |
| 1706 | 1726 | Adam Mikołaj Sieniawski |
| 1726 | 1728 | Stanisław Rzewuski |
| 1728 | 1735 | vacat |
| 1735 | 1751 | Józef Potocki |
| 1751 | 1752 | vacat |
| 1752 | 1771 | Jan Klemens Branicki |
| 1771 | 1773 | vacat |
| 1773 | 1773 | Wacław Rzewuski - zrezygnował, od 1778 kasztelan krakowski (pierwszy senator świecki), zmarł 1779 r. |
| 1774 | 1793 | Franciszek Ksawery Branicki - od 1775 przywódca opozycji magnackiej przeciwko królowi, przeciwnik Konstytucji 3 Maja, 1792 współtwórca konfederacji targowickiej, zrezygnował z urzędu gdy okazało się że Targowica doprowadziła do II rozbioru ziem Rzeczypospolitej (naiwnie był przekonany, że Katarzyna II jest nadal protektorką nienaruszalności granic Rzeczypospolitej), w 1794 (insurekcja kościuszkowska) zaocznie skazany na karę śmierci za zdradę kraju (publicznie na szubienicy powieszono jego portret), przeszedł na służbę rosyjską, zmarł w 1819 r. |
| 1793 | 1794 | Piotr Ożarowski - skazany i powieszony 09.05.1794 za zdradę kraju - od 1789 pobierał stałą pensję od ambasadorów rosyjskich, przeciwnik reform, targowiczanin, na sejmie grodzieńskim (1793) członek delegacji zatwierdzającej II rozbiór Rzeczypospolitej i redukcję armii. |
Źródło: Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV - XVIII wieku, spisy. Wyd. PAN, Kórnik 1992
[edytuj] Zobacz też
autorament * chorągwie kopijnicze, strzelcze, tatarskie, wołoskie * hajducy * husaria * Kawaleria Narodowa * konfederacja barska 1768-72, targowicka 1792-93 * konfederacja żołnierska * korpus posiłkowy H.A. Lubomirskiego * Kozacy rejestrowi * Kozacy zaporoscy * Lisowczycy * oberszter * piechota dymowa, łanowa, wybraniecka * pospolite ruszenie * rejestr kozacki * Semeni * OdB w 1626 * OdB w 1633 * OdB w 1683 * OdB w 1792 * wojsko komputowe, kwarciane, ordynackie, zaciężne * Wojsko Kurlandii i Semigalii
Armia koronna * hetman wielki koronny * hetman polny koronny * Komisja Wojskowa Koronna * Korpus Inżynierów Koronnych Dywizje w XVII w.: J.S. Lubomirskiego * S.R. Potockiego Dywizje w XVIII w.: 1 * 2 * 3 * 4 * Kijowsko-Bracławska * Małopolska * Nadnarwiańska * Wielkopolska * Wołyńsko-Podolska Brygady Kawalerii Nar.: 1 * 2 * 3 * 4 * 5 * 6 * 7 * 8
Armia litewska * hetman wielki litewski * hetman polny litewski * Komisja Wojskowa Wlk. Ks. Lit. * Korpus Inżynierów Wlk. Ks. Lit. * Petyhorcy Dywizje w XVIII w.: 1 * 2 Brygady Kawalerii Nar.: 1 (Husarska, Kowieńska) * 2 (Petyhorska, Pińska) * 3
Insurekcja kościuszkowska: Najwyższy Naczelnik * insurekcja warszawska, wileńska, wielkopolska Dywizje: Najwyższego Naczelnika * J. Zajączka * S. Mokronowskiego * K. Sierakowskiego * Nadnarwiańska * A. Ponińskiego * J. H. Dąbrowskiego * Główna Litewska * F. Sapiehy * R. Giedroycia
