Diakritisch teken

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Een diakritisch teken is een teken dat boven, onder of door een letter gezet wordt en nodig is voor de uitspraak. Met diakritische tekens kunnen verschillende aspecten van de uitspraak worden aangegeven:

• een geheel andere klank dan bij dezelfde letter zonder het diakritische teken, bv. de umlaut in het Duits;
• de lengte van de klank, bv. het accent aigu in het Hongaars en het Tsjechisch;
• de klemtoon van een woord, bv. het accent aigu in het Spaans;
• verschillende toonhoogten in Aziatische toontalen zoals het Standaardmandarijn en Vietnamees;
• het apart uitspreken van de letter, bv. het trema in het Nederlands, het Frans en het Grieks.

Soms is een diakritisch teken niet (of niet meer) nodig voor de uitspraak maar wordt het alleen gebruikt om etymologische redenen, bijvoorbeeld het accent circonflexe in het Franse woord maître, en/of om homografen te onderscheiden, bijvoorbeeld het accent grave in het Franse woordpaar ou ("of") en où ("waar").

Het Latijnse alfabet kent een heel scala aan diakritische tekens. Ook het Hebreeuwse, het Arabische en het Thaise schrift maken gebruik van diakritische tekens.

Inhoud 1 Inleiding 2 Samengesteld symbool 2.1 Diakrieten a-D 2.2 Diakrieten e-H 2.3 Diakrieten i-L 2.4 Diakrieten n-R 2.5 Diakrieten s-U 2.6 Diakrieten w-Z 3 Ligaturen 4 Externe link

[bewerk] Inleiding

In het Nederlands komen diakritische tekens niet zo heel vaak voor, en vanouds maakten basisscholieren er misschien pas mee kennis als ze Frans leerden. Dat zou kunnen verklaren waarom ze, ook in het Nederlands, meestal met de Franse naam worden aangeduid. De umlaut is natuurlijk vooral uit het Duits bekend. In de Limburgse dialecten komen diakritische tekens veel vaker voor. Zo bevat het Maastrichts in vrijwel iedere zin een diakritisch teken. In het Nederlands kent men:

• accent aigu: é
• accent grave: è
• trema: ë
• umlaut: ü
• accent circonflexe: ê
• cedille: ç

Voor het gebruik van deze diakritische tekens, zie accenttekens in de Nederlandse spelling.

Tekens die niet in het Nederlands worden gebruikt zijn:

• ogonek: ę
• háček of caron: ě
• breve: ĕ
• macron: ē
• punt: ė
• dubbel accent aigu: ű
• tilde: ã
• corona: ů
• streep: ł

We komen vooral veel diakritische tekens tegen in talen die vroeger in een ander alfabet werden geschreven, zoals het Turks, dat vroeger in het Arabische en nu in het Latijns alfabet wordt geschreven. Ook het Tsjechisch en het Pools zijn hier voorbeelden van.

Het hanyu pinyin, het transliteratiesysteem van het Chinees gebruikt diakritische tekens om de toon van het woord aan te geven.

[bewerk] Samengesteld symbool

Onderstaande tabel geeft een deel van de mogelijke diakritische tekens.

• Wat er in de kolom 'Afk' staat is de manier om het teken samen te stellen in het typesettingpakket LaTeX dat vooral voor (technisch) wetenschappelijke teksten wordt gebruikt. LaTex bouwt voort op TeX als een verzameling macro's.
• In HTML doe je dat met &# (een ampersand en een hekje), gevolgd door het decimale Unicodenummer van het teken en sluit je af met een puntkomma ';'.
• In Windows doe je dat door de Alt-toets (zie deze kolom) vast te houden terwijl je de cijfers op het numerieke eiland (NumLock áán) inklopt.
• UTF-8 is de nl.wikipedia-codering van Unicode. Vóór ieder groepje van 2 tekens staat een % om aan te geven dat het hier om een hexadecimaal weergegeven getal gaat.
• De kolom 'cp' geeft met een 1 aan dat de tekens in de in Nederland gebruikelijke Latin-1-codepagina beschikbaar is. De A geeft aan dat dit beschikbaar is in Unicode Latin extended-A.
• In de laatste kolom staat een zo mogelijk Nederlandse vertaling van de officiële Engelse benaming.

[bewerk] Diakrieten a-D

teken

Afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

a

letter a

A

Letter A

à

\`a

à

alt-0224

%C3%A0

1

a-grave

À

\`A

À

alt-0192

%C3%80

1

A-grave

á

\'a

á

alt-0225

%C3%A1

1

a-aigu

Á

\'A

Á

alt-0193

%C3%81

1

A-aigu

â

\^a

â

alt-0226

%C3%A2

1

a-circonflex

Â

\^A

Â

alt-0194

%C3%82

1

A-circonflex

ã

\~a

ã

alt-0227

%C3%A3

1

a-tilde

Ã

\~A

Ã

alt-0195

%C3%83

1

A-tilde

ä

\:a

ä

alt-0228

%C3%A4

1

a-trema

Ä

\:A

Ä

alt-0196

%C3%84

1

A-trema

å

\oa

å

alt-0229

%C3%A5

1

a-corona

Å

\oA

Å

alt-0197

%C3%85

1

A-corona

ā

\-a

ā

alt-0257

%C4%81

A

a-macron

Ā

\-A

Ā

alt-0256

%C4%80

A

A-macron

ă

\ua

ă

alt-0259

%C4%83

A

a-breve

Ă

\uA

Ă

alt-0258

%C4%82

A

A-breve

ą

\;a

ą

alt-0261

%C4%85

A

a-ogonek

Ą

\;A

Ą

alt-0260

%C4%84

A

A-ogonek

c

letter c

C

Letter C

ç

\,c

ç

alt-0231

%C3%A7

1

c-cedille

Ç

\,C

Ç

alt-0199

%C3%87

1

C-cedille

ć

\'c

ć

alt-0263

%C4%87

A

c-aigu

Ć

\'C

Ć

alt-0262

%C4%86

A

C-aigu

ĉ

\^c

ĉ

alt-265

%C4%89

A

c-circonflex

Ĉ

\^C

Ĉ

alt-0264

%C4%88

A

C-circonflex

ċ

\.c

ċ

alt-0267

%C4%8B

A

c-puntop

Ċ

\.C

Ċ

alt-0266

%C4%8A

A

C-puntop

č

\vc

č

alt-0269

%C4%8D

A

c-caron

Č

\vC

Č

alt-0268

%C4%8C

A

C-caron

d

letter d

D

Letter D

ď

\vd

ď

alt-0271

%C4%8F

1

d-caron

Ď

\vD

Ď

alt-0270

%C4%8E

1

D-caron

đ

\-d

đ

alt-0273

%C4%91

1

d-macron

Đ

\-D

Đ

alt-0272

%C4%90

1

D-macron

^ >

[bewerk] Diakrieten e-H

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

e

letter e

E

Letter E

è

\`e

è

alt-0232

%C3%A8

1

e-grave

È

\`E

È

alt-0200

%C3%88

1

E-grave

é

\'e

é

alt-0233

%C3%A9

1

e-aigu

É

\'E

É

alt-0201

%C3%89

1

E-aigu

ê

\^e

ê

alt-0234

%C3%AA

1

e-circonflex

Ê

\^E

Ê

alt-0202

%C3%8A

1

E-circonflex

ë

\:e

ë

alt-0235

%C3%AB

1

e-trema

Ë

\:E

Ë

alt-0203

%C3%8B

1

E-trema

ē

\-e

ē

alt-0275

%C4%93

A

e-macron

Ē

\-E

Ē

alt-0274

%C4%92

A

E-macron

ĕ

\ue

ĕ

alt-0277

%C4%95

A

e-breve

Ĕ

\uE

Ĕ

alt-0276

%C4%94

A

E-breve

ė

\.e

ė

alt-0279

%C4%97

A

e-puntop

Ė

\.E

Ė

alt-0278

%C4%96

A

E-puntop

ę

\;e

ę

alt-0281

%C4%99

A

e-ogonek

Ę

\;E

Ę

alt-0280

%C4%98

A

E-ogonek

ě

\ve

ě

alt-0283

%C4%9B

A

e-caron

Ě

\vE

Ě

alt-0282

%C4%9A

A

E-caron

g

letter g

G

Letter G

ĝ

\vg

ĝ

alt-0285

%C4%9D

A

g-circonflex

Ĝ

\vG

Ĝ

alt-0284

%C4%9C

A

G-circonflex

ğ

\ug

ğ

alt-0287

%C4%9F

A

g-breve

Ğ

\uG

Ğ

alt-0286

%C4%9E

A

G-breve

ġ

\.g

ġ

alt-0289

%C4%A1

A

g-puntop

Ġ

\.G

Ġ

alt-0288

%C4%A0

A

G-puntop

ģ

\;g

ģ

alt-0291

%C4%A3

A

g-ogonek

Ģ

\;G

Ģ

alt-0290

%C4%A2

A

G-ogonek

h

letter h

H

Letter H

ĥ

\vh

ĥ

alt-0293

%C4%A5

A

h-circonflex

Ĥ

\vH

Ĥ

alt-0292

%C4%A4

A

H-circonflex

ħ

\-h

ħ

alt-0295

%C4%A7

A

h-macron

Ħ

\-H

Ħ

alt-0294

%C4%A6

A

H-macron

< ^ >

[bewerk] Diakrieten i-L

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

i

letter i

I

Letter I

ì

\`i

ì

alt-0236

%C3%AC

1

i-grave

Ì

\`I

Ì

alt-0204

%C3%8C

1

I-grave

í

\'i

í

alt-0237

%C3%AD

1

i-aigu

Í

\'I

Í

alt-0205

%C3%8D

1

I-acute

î

\^i

î

alt-0238

%C3%AE

1

i-circonflex

Î

\^I

Î

alt-0206

%C3%8E

1

I-circonflex

ï

\:i

ï

alt-0239

%C3%AF

1

i-trema

Ï

\:I

Ï

alt-0207

%C3%8F

1

I-trema

ĩ

\~i

ĩ

alt-0297

%C4%A9

A

i-tilde

Ĩ

\~I

Ĩ

alt-0296

%C4%A8

A

I-tilde

ī

\-i

ī

alt-0299

%C4%AB

A

i-macron

Ī

\-I

Ī

alt-0298

%C4%AA

A

I-macron

ĭ

\ui

ĭ

alt-0301

%C4%AD

A

i-breve

Ĭ

\uI

Ĭ

alt-0300

%C4%AC

A

I-breve

ı

\.i

ı

alt-0305

%C4%B1

A

i-puntloos

İ

\.I

İ

alt-0304

%C4%B0

A

I-puntop

į

\;i

į

alt-0303

%C4%AF

A

i-ogonek

Į

\;I

Į

alt-0302

%C4%AE

A

I-ogonek

j

letter j

J

Letter J

ĵ

\^j

ĵ

alt-0309

%C4%B5

A

j-circonflex

Ĵ

\^J

Ĵ

alt-0308

%C4%B4

A

J-circonflex

k

letter k

K

Letter K

ķ

\,k

ķ

alt-0311

%C4%B7

A

k-ogonek

Ķ

\,K

Ķ

alt-0310

%C4%B6

A

K-ogonek

ĸ

???

ĸ

alt-0312

%C4%B8

A

k-ra

l

letter l

L

Letter L

ĺ

\'l

ĺ

alt-0314

%C4%BA

A

l-aigu

Ĺ

\'L

Ĺ

alt-0313

%C4%B9

A

L-aigu

ļ

\,l

ļ

alt-0316

%C4%BC

A

l-cedille

Ļ

\,L

Ļ

alt-0315

%C4%BB

A

L-cedille

ľ

\;l

ľ

alt-0318

%C4%BE

A

l-ogonek

Ľ

\;L

Ľ

alt-0317

%C4%BD

A

L-ogonek

ŀ

\.l

ŀ

alt-0320

%C5%80

A

l-puntna

Ŀ

\.L

Ŀ

alt-0319

%C4%BF

A

L-puntna

ł

\/l

ł

alt-0322

%C5%82

A

l-streep

Ł

\/L

Ł

alt-0321

%C5%81

A

L-streep

< ^ >

[bewerk] Diakrieten n-R

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

n

letter n

N

Letter N

ñ

\~n

ñ

alt-0241

%C3%B1

1

n-tilde

Ñ

\~N

Ñ

alt-0209

%C3%91

1

N-tilde

ń

\'n

ń

alt-0324

%C5%84

A

n-aigu

Ń

\'N

Ń

alt-0323

%C5%83

A

N-aigu

ņ

\,n

ņ

alt-0326

%C5%86

A

n-cedille

Ņ

\,N

Ņ

alt-0325

%C5%85

A

N-cedille

ň

\vn

ň

alt-0328

%C5%88

A

n-caron

Ň

\vN

Ň

alt-0327

%C5%87

A

N-caron

ŋ

\;n

ŋ

alt-0331

%C5%8B

A

n-ogonek

Ŋ

\;N

Ŋ

alt-0330

%C5%8A

A

N-ogonek

o

letter o

O

Letter O

ò

\`o

ò

alt-0242

%C3%B2

1

o-grave

Ò

\`O

Ò

alt-0210

%C3%92

1

O-grave

ó

\'o

ó

alt-0243

%C3%B3

1

o-aigu

Ó

\'O

Ó

alt-0211

%C3%93

1

O-aigu

ô

\^o

ô

alt-0244

%C3%B4

1

o-circonflex

Ô

\^O

Ô

alt-0212

%C3%94

1

O-circonflex

ö

\:o

ö

alt-0246

%C3%B6

1

o-trema

Ö

\:O

Ö

alt-0214

%C3%96

1

O-trema

õ

\~o

õ

alt-0245

%C3%B5

1

o-tilde

Õ

\~O

Õ

alt-0213

%C3%95

1

O-tilde

ø

\/o

ø

alt-0248

%C3%B8

1

o-streep

Ø

\/O

Ø

alt-0216

%C3%98

1

O-streep

ō

\-o

ō

alt-0333

%C5%8D

A

o-macron

Ō

\-O

Ō

alt-0332

%C5%8C

A

O-macron

ŏ

\uo

ŏ

alt-0335

%C5%8F

A

o-breve

Ŏ

\uO

Ŏ

alt-0334

%C5%8E

A

O-breve

ő

\=o

ő

alt-0337

%C5%91

A

o-umlaut

Ő

\=O

Ő

alt-0336

%C5%90

A

O-umlaut

r

letter r

R

Letter R

ŕ

\'r

ŕ

alt-0341

%C5%95

A

r-aigu

Ŕ

\'R

Ŕ

alt-0340

%C5%94

A

R-aigu

ŗ

\,r

ŗ

alt-0343

%C5%97

A

r-cedille

Ŗ

\,R

Ŗ

alt-0342

%C5%96

A

R-cedille

ř

\vr

ř

alt-0345

%C5%99

A

r-caron

Ř

\vR

Ř

alt-0344

%C5%98

A

R-caron

< ^ >

[bewerk] Diakrieten s-U

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

s

letter s

S

Letter S

ś

\'s

ś

alt-0347

%C5%9B

A

s-aigu

Ś

\'S

Ś

alt-0346

%C5%9A

A

S-aigu

ŝ

\^s

ŝ

alt-0349

%C5%9D

A

s-circonflex

Ŝ

\^S

Ŝ

alt-0348

%C5%9C

A

S-circonflex

ş

\,s

ş

alt-0351

%C5%9F

A

s-cedille

Ş

\,S

Ş

alt-0350

%C5%9E

A

S-cedille

š

\vs

š

alt-0353

%C5%A1

A

s-caron

Š

\vS

Š

alt-0352

%C5%A0

A

S-caron

t

letter t

T

Letter T

ţ

\'t

ţ

alt-0355

%C5%A3

A

t-cedille

Ţ

\'T

Ţ

alt-0354

%C5%A2

A

T-cedille

ť

\,t

ť

alt-0357

%C5%A5

A

t-caron

Ť

\,T

Ť

alt-0356

%C5%A4

A

T-caron

ŧ

\,t

ŧ

alt-0359

%C5%A7

A

t-macron

Ŧ

\,T

Ŧ

alt-0358

%C5%A6

A

T-macron

u

letter u

U

Letter U

ù

\`u

ù

alt-0249

%C3%B9

1

u-grave

Ù

\`U

Ù

alt-0217

%C3%99

1

U-grave

ú

\'u

ú

alt-0250

%C3%BA

1

u-aigu

Ú

\'U

Ú

alt-0218

%C3%9A

1

U-aigu

û

\^u

û

alt-0251

%C3%BB

1

u-circonflex

Û

\^U

Û

alt-0219

%C3%9B

1

U-circonflex

ü

\:u

ü

alt-0252

%C3%BC

1

u-trema

Ü

\:U

Ü

alt-0220

%C3%9C

1

U-trema

ũ

\~u

ũ

alt-0361

%C5%A9

A

u-tilde

Ũ

\~U

Ũ

alt-0360

%C5%A8

A

U-tilde

ů

\ou

ů

alt-0367

%C5%AF

A

u-corona

Ů

\oU

Ů

alt-0366

%C5%AE

A

U-corona

ū

\-u

ū

alt-0363

%C5%AB

A

u-macron

Ū

\-U

Ū

alt-0362

%C5%AA

A

U-macron

ŭ

\uu

ŭ

alt-0365

%C5%AD

A

u-breve

Ŭ

\uU

Ŭ

alt-0364

%C5%AC

A

U-breve

ű

\=u

ű

alt-0369

%C5%B1

A

u-umlaut

Ű

\=U

Ű

alt-0368

%C5%B0

A

U-umlaut

ų

\;u

ų

alt-0371

%C5%B3

A

u-ogonek

Ų

\;U

Ų

alt-0370

%C5%B2

A

U-ogonek

< ^ >

[bewerk] Diakrieten w-Z

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

w

letter w

W

Letter W

ŵ

\^w

ŵ

alt-0373

%C5%B5

A

w-circonflex

Ŵ

\^W

Ŵ

alt-0372

%C5%B4

A

W-circonflex

y

letter y

Y

Letter Y

ý

\'y

ý

alt-0253

%C3%BD

1

y-aigu

Ý

\'Y

Ý

alt-0221

%C3%9D

1

Y-aigu

ÿ

\:y

ÿ

alt-0255

%C3%BF

1

y-trema

Ÿ

\:Y

Ÿ

alt-0376

%C5%B8

1

Y-trema

ŷ

\^y

ŷ

alt-0375

%C5%B7

A

y-circonflex

Ŷ

\^Y

Ŷ

alt-0374

%C5%B6

A

Y-circonflex

z

letter z

Z

Letter Z

ź

\^z

ź

alt-0378

%C5%BA

A

z-aigu

Ź

\^Z

Ź

alt-0377

%C5%B9

A

Z-aigu

ż

\.z

ż

alt-0380

%C5%BC

A

z-puntop

Ż

\.Z

Ż

alt-0379

%C5%BB

A

Z-puntop

ž

\vz

ž

alt-0382

%C5%BE

A

z-caron

Ž

\vZ

Ž

alt-0381

%C5%BD

A

Z-caron

< ^

[bewerk] Ligaturen

teken

afk

HTML

alt-code

UTF-8

cp

naam

Teken

Afk

HTML

Alt-Code

UTF-8

CP

Naam

æ

\Ae

æ

alt-0230

%C3%A6

1

ae-ligatuur

Æ

\AE

Æ

alt-0198

%C3%86

1

AE-ligatuur

œ

\Oe

œ

alt-0339

%C5%93

A

oe-ligatuur

Œ

\OE

Œ

alt-0338

%C5%92

A

OE-ligatuur

ij

\Ij

ij

alt-0307

%C4%B3

A

ij-ligatuur

IJ

\IJ

IJ

alt-0306

%C4%B2

A

IJ-ligatuur

ß

\ss

ß

alt-0223

%C3%9F

1

sz-ligatuur

< ^

[bewerk] Externe link

• Unicode pagina's met afbeeldingen en coderingen van symbolen

Tekstelementen

letter - lettergreep - morfeem - woord - leesteken - diakritisch teken - zin - alinea - paragraaf - hoofdstuk