Lituaniako historia
Wikipedia(e)tik
Lituaniako historia antzinako lituaniar edo liths taldearekin hasten da, baltos edo aestiis deritzon talde baten adarra ziren antzinako prusiarrak eta letoniarrekin batera. Baltikoko tribu hauek ia ez zeukaten harreman zuzenik Erromatar Inperioarekin baina tratu komertzialak mantendu zituzten (Anbar Bidea). Lituaniarrek hamar azken mendeetan zehar iraun duen Estatua izan dute eta letoniarrek XX. mendean aldarrikatu zuten bere Estatua, antzina tribu prusiarrak, aldiz, XVIII. mendean desagertu ziren.
Eduki-taula |
[aldatu] Sorrera
Lituaniar aberriari (Litua) buruzko lehenengo erreferentziak Quedlinburgo Monasterioaren urtekarietan agertzen dira. Lehenengoa, 1009ko otsailaren 14arena.
Oraingo Lituaniar lurraldea jatorriz XII. mendeko erdi-aroko estatuarena da. Lehenengoz, Dukerri Handia independentea zen. Aditu gehienek lehenengo lituaniar Estatuko konstitutze-data Mindaugas koroatzearena dela uste dute, hau da 1253ko ekainaren 6a Vilnan. Mindaugasek lituaniar duke guztiak bildu zuen.
1241an, 1259an, 1275an eta 1277an Urrezko Hordaren mongolek erreinua inbaditu zuten.
[aldatu] Lituaniako Dukerri Handia eta Polonia (1385/1569-1795)
1385an, Vladislovas II Jogailaren koroatzearen ostean Poloniarekin elkartu zen.
1401ean Vytautasek, Jogailaren lehengusua, Lituaniako Duke Handia aldarrikatu zuen bere burua eta herrialde bien arteko lotura banatu zen. Baina bien kooperazioari esker, lituaniar eta poloniar armadek 1410ko Grunwaldgo Batailan Teutondar Ordena menderatu zuten.
1568an, berriro Poloniari lotuta, Bi Nazioen Errepublika edo Polonia-Lituania Mankomunitatea sortu zuen. Lotura hau dinastikoa baino ez zen, Lituaniak bere autogobernua mantendu baitzuen.
[aldatu] Errusia, Lehen Errepublika eta SESB
1795an, Errusiako Katalina II.a erregina zela, Errusiaren kontrolpean erori zen, XVIII. mendean zehar iraun zuen desintegrazio-prozesu baten ostean (Poloniaren zatiketak)
Lehen Mundu Gerran 1915 eta 1918 artean Alemaniak okupatuta zen.
1918ko otsailaren 16an, 1917ko Errusiar Iraultzaren ondorioz, Errusiako Nikolas II.aren Inperiotik independentzia aldarrikatu zuen. lehenengo, sistema politikoa monarkia zen, Mindaugas II.a erregea buru zela. Baina azaroan errepublika aldarrikatu zuten. 1918 eta 1921 bitartean, Poloniako Errepublika berriarekin guda burutu zuten. Guda amaitu eta gero, Lituaniak bere lurraldearen %20a galdu zuen, Vilna hiriburua tartean. Hiriburua aldi baterako Kaunasera mugitu zuten eta horrela jarraitu zuten 1940 arte.
1940ko ekainaren sobietar-alemaniar akordioekin, Sobietar Errepublika Sozialisten Batasunaren tropak herrialdea okupatu zuten, eta abuztuan Lituania Lituaniako Errepublika Sozialista Sobietarra bihurtu zen. Bigarren Mundu Gerran alemaniarrek okupatu zuten eta 210.000 judu hil zituzten. Gerra bukatu eta gero, berriro SESBren kidea izatera itzuli zen, nahiz eta misko broliai lituaniar gerrillaren erresistentzia armatua 1954 arte.
[aldatu] Bigarren Errepublika
1988an Sąjūdisaren aldeko Mugimendu Lituaniarra osatu zuen, 1989ko SESB Parlamenturako Hauteskundearen garaipena lortu zuena. 1990an Vytautas Landsbergis presidente hautatu berriak, independentzia aldarrikatu zuen martxoaren 11an, hau zen Iraultza Kantatua izenekoa. Sobietar erantzuna gogorra zen, Vilnaren okupazio militarra eta 13 zibilen sarraskia. 1991ko alferrikako Estatu-kolpea eta gero, independentzia nazioartean aintzatetsi zuten.
2004ko martxoaren 29an, Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundearen kide bihurtu zen eta 2004 maiatzaren 1ean, Europar Batasunaren kide.
[aldatu] Ikus, gainera
- Lituania
- Poloniako historia
| Europako historia herrialdearen arabera | ||
|---|---|---|
|
Albania • Alemania • Armenia • Andorra • Austria • Azerbaijan • Belgika • Bielorrusia • Bosnia-Herzegovina • Bulgaria • Danimarka • Erresuma Batua • Errumania • Errusia • Eslovakia • Eslovenia • Espainia • Estonia • Finlandia • Frantzia • Georgia • Grezia • Herbehereak • Hungaria • Irlandako Errepublika • Islandia • Italia • Kazakhstan • Kroazia • Letonia • Liechtenstein • Lituania • Luxemburg • Malta • Mazedonia • Moldavia • Monako • Montenegro • Norvegia • Polonia • Portugal • San Marino Serbia • Suedia • Suitza • Turkia • Txekiar Errepublika • Ukraina • Vatikano • Zipre Estaturik gabeko nazioak: Bretainia • Eskozia • Euskal Herria • Flandria • Gales • Galizia • Katalunia • Korsika • Okzitania • Sardinia |
||
