Karbono
Wikipedia(e)tik
|
|||||||||||||||||||||||||
| Orokorra | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Izena, Ikurra, Zenbakia | Karbonoa, C, 6 | ||||||||||||||||||||||||
| Serie kimikoa | ez-metalak | ||||||||||||||||||||||||
| Taldea, Periodoa, Orbitala | 14, 2, p | ||||||||||||||||||||||||
| Itxura | beltza (grafitoa) gardena (diamantea)  |
||||||||||||||||||||||||
| Masa atomikoa | 12,0107 g/mol | ||||||||||||||||||||||||
| Konfigurazio elektronikoa | 1s2 2s2 2p2 | ||||||||||||||||||||||||
| Elektroiak orbitaleko | 2, 4 | ||||||||||||||||||||||||
| Propietate fisikoak | |||||||||||||||||||||||||
| Egoera | solido | ||||||||||||||||||||||||
| Dentsitatea | (0 °C, 101,325 kPa) (grafitoa) 1,9-2,3 g/L |
||||||||||||||||||||||||
| Urtze-puntua | K ( °C, °F) |
||||||||||||||||||||||||
| Irakite-puntua | K ( °C, °F) |
||||||||||||||||||||||||
| Urtze-entalpia | (grafitoa) 100 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Irakite-entalpia | 715 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Bero espezifikoa | (25 °C) (grafitoa) 8,517 J·mol−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| Propietate atomikoak | |||||||||||||||||||||||||
| Kristal-egitura | (grafitoa) hexagonala | ||||||||||||||||||||||||
| Oxidazio-zenbakia(k) | 4, 3, 2, 1, 0, -1, -2, -3, -4 (oxido azido ahula) | ||||||||||||||||||||||||
| Elektronegatibotasuna | 2,55 (Paulingen eskala) | ||||||||||||||||||||||||
| Ionizazio-potentziala | 1.a: 1.086,5 kJ/mol 2.a: 2.352,6 kJ/mol 3.a: 4.620,5 kJ/mol |
||||||||||||||||||||||||
| Erradio atomikoa (batezbestekoa) |
70 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Erradio atomikoa (kalkulatua) |
67 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Erradio kobalentea | 77 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Van der Waalsen erradioa | 170 pm | ||||||||||||||||||||||||
| Datu gehiago | |||||||||||||||||||||||||
| Eroankortasun termikoa | (300 K) 7,81 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| Soinuaren abiadura | 5.150 m/s | ||||||||||||||||||||||||
| Isotopo egonkorrenak | |||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||
| Erreferentziak | |||||||||||||||||||||||||
Karbonoa edo ikazkaia elementu kimiko bat da, C ikurra eta 6 zenbaki atomikoa dituena.
14. taldeko elementu tetrabalente ez-metalikoa da. Hainbat forma alotropiko dauzka, ezagunenak grafitoa (baldintza normaletan termodinamikoki egonkorra den forma), diamantea eta karbono amorfoa. Naturan karbonoaren hiru isotopo daude: 12C eta 13C egonkorrak dira, eta 14C erradioaktiboa da, bere erdibizitza 5.700 urtekoa izanik. Karbonoa antzinatik ezagutzen den elementuetako bat da. "Karbono" terminoa latineko carbo (ikatz) hitzetik dator.
Unibertsoko laugarren elementurik arruntena da masan, hidrogenoa, helioa eta oxigenoaren ondoren. Bizitzaren forma guztietan dago, eta giza gorputzean bigarren elementurik arruntena da masan oxigenoaren ondoren. Ugaritasun hau, osatzen dituen konposatu organiko guztiekin eta polimeroak eratzeko duen ahalmenarekin batera, bizitza ezagun guztiaren oinarriko elementu kimikoa bihurtu du.
[aldatu] Propietateak
Karbonoaren propietate fisikoak bere forma alotropikoaren araberakoak dira. Esaterako, diamantea oso gardena da eta grafitoa opakua eta beltza da. Diamantea materialik gogorrenetakoa da, eta grafitoa paperean marra bat uzteko bezain biguna da. Diamanteak eroankortasun elektriko baxua dauka, eta grafitoa oso eroale ona da. Aldi berean, diamanteak ezagutzen den eroankortasun termikorik altuena dauka. Forma alotropiko guztiak solidoak dira baldintza normaletan.
Karbonoaren forma guztiak oso egonkorrak dira, eta tenperatura altua behar dute oxigenoarekin berarekin ere erreakzionatzeko. Bere oxidazio-egoerarik arruntena +4 da, baina +2 egoera karbono monoxidoan eta trantsizio-metalekin eratzen dituen beste konplexu batzuetan ageri da. Karbono ez-organikoaren iturri nagusiak kareharriak, dolomitak eta karbono dioxidoa dira, baina mea garrantzitsuak daude ikatz, zohikatz eta petrolio eran. Karbonoak beste edozein elementuk baino konposatu gehiago eratzen ditu: orain arte hamar milioi konposatu organiko deskribatu dira, eta hala ere, baldintza estandarretan sor daitezkeen mota honetako konposatu posible guztien ehuneko txikia osatzen dute.
