Geschiedenisse van Zeêland
Uut Wikipedia
De geschiedenisse van Zeêland begint enkele tienduzenden jaoren geleên. Nao die laâtste iestied kwam Nederland omhoôg, waardoôr grote stukken grond droôg kwamen te ligge. Deur het kouwe klimaot groeide er vriewel geên vegetatie, en was Zeêland eene zandvlakte. Rivieren uut 't binnenland van Europa, zoas de Schelde en de Maes, zurgen d'rvoor dat Zeêland werd verdeêld in verschillende eilandjes. Mede deur de rivieren en de diverse sturmvloeden wiere die eilandjes steeds kleiner.
In'oud |
[bewerk] D'n eerste mens
Ongeveer 15.000 jaor geleje begonne mae'sen d'r eige te vestigen in Zeêland. Dit hêt men enkele jaoren geleden vastgesteld, na de vondst van een steênen biele in Cadzand. De vondst van de biele op die plekke is te verklaoren, omdat Cadzand is gelegen op een soort zanderige, lange heuvelrug van oost naor west. Op die heuvelrug was men beter beschermd tegen de zeê. Ook andere veurwerpen wiere gevonden in den heuvelrug, waaronder stenen pijlpunten uut omstreêks 9000 jaor veur Christus. Rond 4500 veur Christus begon de landbouw in Zeêland op te komen. De veeboeren woônden op de hoger gelegen veêngronden, en maokten hunne aârdewerk zelf, of lieten het maken in de Rijnstreek of Lotharingen. Rond de begin van de jaartelling wiere Zeêland een belangriek handelsgebied, mede omdat die Romeinen zich rond die tied in Zeêland gingen vestigen. In de handel speelde het plaatsje Domburg op Walcheren een belangrieke rol. 300 na Christus vond een grote overstroming plaots, waardeur Zeêland grotendeels overstreumde. De meeste inwoners trokken weg uut het gebied, alleên in de duinen vond mogelijk nog bewoning plaats. In 1647 zijn namelijk in de duinen resten gevonden van een tempel. Deze kwam bloot te liggen na een hewege sturm. Pas jaoren later kwamen er wier mensen naor Zeêland. Zij dreven intensief handel met de Engelsen, vaok vanuit Domburg. Domburg heette in die tijd waarschijnlijk Walacria. Vanaf het jaar 850 hadden de Vikingen Walcheren korte tijd in bezit. Na het vertrek van de Vikingen besloot men op greute schaol verdedigingsburchten te bouwen in Oostburg, Oost-Souburg, Middelburg, Domburg en Burgh. Deze burchten waren onderdeel van een uitgebreide verdedigingslinie die liep vanaf de Franse kust tot Texel.
[bewerk] Middeleeûwen
Vanaf die elfde eêuwe wiere veul gebieden in Zeêland ingepolderd. Dit werd gedaen in opdracht van de Vlaomse abdie-en die Zeêland grotendeêls in handen hadden. Het bouwen van dieken kostte veel moeite, omdat er gene goeie gereedschappen ware. Langsiem wiere de ielanden deur inpoldering wat groter. Op de schorren en slikken wieren schaopen gehouwe. Deur de wol ontstond er wolhandel. Rond die tijd speêlden abdieen en kleusters een belangrieke rol in het leven in Zeêland. De monniken zorgen erveur dat de landbouw geordend verliep. Hierdeur nam de handel en zo ook de welvaert toe. De bevolking groeide; in de twaolfde en dertiende eêuwe ontstonden er veul dorpen. De dorpen wieren alleên belangriek wanneer er een kerk stond. Middelburg kreeg stadsrechten in 1217, uitgeriekt door Johanna van Constantinopel, gravin van Vlaondere, en Wullem I, graef van 'Olland. Rond die tied ontstonden de waterschappen. Omdat er verschillende eilanden waren, was er niet een bepaolde taol die in heêl Zeêland wier gesproken.
[bewerk] Stried tussen Vlaondere en 'Olland
Zeêland wier allang betwist deur de graven van Vlaondere en 'Olland. In 1012 werden door kiezer 'Endrik II de Zeeûwse eilanden en het gebied dat later de Vier Ambachten zou wurden, beleênd aan Boudewijn IV van Vlaondere. Deur de Investituurstried viel het gebied vanaf 1076 echter onder de Graef van 'Olland, als leên van Vlaondere. Dit leidde tot verschillende schermutselingen tussen Floris III van 'Olland en Filips van de Elzas, graef van Vlaondere. Floris III begon tol te heffen bij Geervliet wat de Vlaomse handel op het Rijnland belemmerde. Daarnaast liet hij Vlaomse schepen kapen en maakte met de Heer van Beveren aanspraak op Waesland. Filips van de Elzas greep in 1158 in en Floris III moest zich onderwerpen aan Filips. In 1166 stelde Floris III de tol bij Geervliet weer in, waarop Filips wederom ingreep en Floris gevangennam. Deze moest hierdeur het in 1167 overeêngekomen Verdrag van Brugge accepteren, waardeur de Vlaomse keuplui in 'Olland rechten kregen over Zeêland. Dit verdrag bepaolde de situatie in Zeêland veur meêr dan een eêuwe. In d'n 12e eêuwe had Vlaondere dus de overhand, maer met het groeien van de 'Ollandse macht verscheuf dit in de 13e eêuwe.
Toen Margaretha van Vlaondere haer kinderloze zuster Johanna in 1244 opvolgde als gravinne van Vlaondere en 'Enegouwe, brak een stried los tussen de kinderen uit Margaretha's biede huwelijken, de Avesnes en de Dampierres. De Franse koning, in 1246 met de arbitrage belast, wees Vlaondere toe aan haor zeun Gwijde van Dampierre en 'Enegouwe aan haer zeun Jan van Avesnes, feitelijk later haor kleinzeun Jan II van Avesnes.
In 1253 kwam het tot de Slag bij Westchapelle. Gwijde van Dampierre leêd hierbie een nederlaog in de stried met ziên halfbroers Jan en Boudewijn van Avesnes. Op 2 oktober 1256 wist Otto II van Gelre Margaretha van Vlaondere en Floris de Veugd tot het Verdrag van Brussel te bewegen, waorbie Zeêland aan 'Olland toekwam. Haor zeun, Gwijde van Dampierre, bleêf dit echter aanvechten.
Het 'Uus van Avesnes heerste vanaf 1299 in een personele unie ook over de graefschappen Zeêland en 'Olland. Na de dood van Floris V in 1296 stond zien jonge zeun Jan in eerste instantie geheel onder invloed van de Vlaomsgezinde Jan III van Renesse. Op 30 april 1297 droeg Jan het bestuur echter over aan Wolfert van Borssele. Na een conflict met het stadsbestuûr van Dordrecht wier Van Borssele op 1 augustus 1299 vermurd. Hierna benoemden de steden Jan II van Avesnes, graef van 'Enegouwe als regent en op 27 oktober 1299 droeg Jan I de regering veur een periode van 5 jaor aan hem over. Twee weken later stierf Jan, 15 jaar oud, en met hem stierf ook het 'Ollandse 'Uus uut. Jan van Avesnes, die diens naoste mannelijke erfgenaem was, wier na diens dood in 1299 Graef van 'Olland. Veurtaon was 'Olland in een personele unie met 'Enegouwe verenigd onder het 'Enegouws 'Uus.
In 1300 / 1301 wist Jan van Avesnes de Franse successen in Vlaondere uit te buuten om zien positie te consolideren. Hij versloeg de Zeeûwse opstandelingen en maokte zijn broer Gwijde van Avesnes tot bisschop van Utrecht in 1301.
In 1297 keerde graef Gwijde van Dampierre zich tegen de Franse invloed in Vlaondere en sloot een militair verbond met Engeland. In 1300 was het Franse geduld op en Filips de Schone liet Vlaondere bezetten en annexeren met hulp van Fransgezinde stadsbesturen (leliaards). Graef Gwijde werd gevangengezet, maor kon rekenen op steun van de Liebaards: adel, ambachtslieden en boeren. Openlijk verzet vond plaets tiedens de Brugse metten op 18 mei 1302, een bloedige overval van Bruggelingen op Franse troepen die een dag eerder de onrustige stad hadden ingenomen. Het bleek de opmaot voor een bevriedingsoffensief richting Kortriek en op 11 juli wieren de Fransen bij die stad verslagen in de Guldensporenslag onder leijding van Wullem van Gulik, Gwijde van Namen, Phillipus Baelde, Pieter van Belle, en Jan III van Renesse.
Deur de rust in het zuden kon Gwijde van Dampierre, graef van Vlaondere, zich richten op zien oude rivael, Jan II van Avesnes, graef van 'Olland en 'Enegouwe. Deze had in de Guldensporenslag meegestreden met de Fransen. In februari 1303 werd het offensief in 'Enegouwe begonnen. Lessen werd op 2 april veroverd en met 22 dorpen in de omgeving in de brand gestoken. Als wraok ging de zeventienjarige zeun van Jan van Avesnes, Wullem III, op plundertocht vanuut Arnemuiden naer Terhofstede op het eiland van Cadzand.
Hierop formierden de Vlaominge in Sluus een vleut die onder Gwijde van Namen, de zeun van Gwijde van Dampierre, de rechten op Zeêland opieste. Dit werd gesteund deur het Vlaomsgezinde deêl van de Zeeûwse edellieden die deur Wullem van Avesnes waoren verbannen. Op 23 april verliet d'n vleut de haoven op weg naer het Sloe, tussen Walcheren en Zuid-Beveland. Jan II van Avesnes liet de verdediging over aan zien zeun Wullem.
De Vlaominge veroverden heêl Walcheren en de overige Zeeûwse eilanden. Slechts Zurikzeê wist stand te houden. Begin juli wier een wapenstilstand gesloten, waarbie graef Jan II de eilanden tot aen de Maes afstond aen Gwijde van Namen, met uutzondering van Zierikzeê, dat echter niet mocht worden versterkt.
Na wat plundertochten in het noorden van Frankriek deu de Vlaomingen zegden zie in het veurjaor van 1304 het bestand op met 'Olland. De Vlaominge trokken om Zierikzeê heên - 'Olland en Utrecht binnen, waerna Jan II van Braebant zich bie de Vlaomingen aensleut. In maort 1304 brachten zij onder Gwijde van Namen op Duiveland een nederlaeg toe aan Jan II van Avesnes zeun, Wullem. Bisschop Gwijde van Utrecht werd gevangengenomen en in Utrecht volgde een anti-'Ollandse reactie. 'Olland en Zeêland zelf vielen grotendeels in handen van Gwijde van Namen of van Jan II van Braebant, die zich bij de aanvallers had gevoegd. Utrecht, Leiden en Delft werden ingenomen.
Alleên Dordrecht en Haarlem hielden stand. Witte van Aemstede, de bastaerdzeun van graef Floris V, wist de 'Ollandse steden echter weer aan de ziede van Wullem te brengen, waarna de Vlaominge zich terugtrokken uit 'Olland. Hierop volgde het Vlaoms beleg van Zierikzeê. Zierikzeê hield stand, maar driegde te verhungeren.
Ondertussen verliep eind juni het bestand met Frankriek. De Franse koning, Filips de Schone, had een machtig landleger gevormd, dat begin augustus de zuidgrens van Vlaondere overstak en via een omweg Doornik beriekte. Een paar weken daarvoor had hij admirael Rainier Grimaldi naar 'Olland gestuurd om steun te bieden. Op 10 en 11 augustus vond de Slag bij Zierikzeê plaots. Dit resulteerde in een Frans-'Ollandse overwinning, waarna de Vlaominge het beleg ophieven. Een week na de slag versloeg het grote landleger van Filips de Schone de Vlaominge in de Slag bij Pevelenberg. Uuteindelijk bij de Vrede van Paries van 1323 tussen Vlaondere en 'Enegouwe / 'Olland zag de graef van Vlaondere af van aenspraoken op Zeêland en erkende de graef van 'Olland als graef van Zeêland.
[bewerk] Zestiende eeûw
In de zestiende eeûw nam d'n handel opnieuw toe, maor d'r waren ook veel oorlogen en watervloeden. Op 5 november 1530 verdwenen zeer grote delen van Zeêland, waeronder Noord-Beveland, Borssele en Sint-Philipsland veur lange tied onder water. Sommige gebieden zijn zelfs helemael niet meer boven water gekomen, zoals het Verdronken Land van Saeftinghe. Vanof 1568 was het gebied in oorlog met Spanje. 6 april 1572 verjoegen de Vlissingers de Spanjaarden. Middelburg viel in 1574 in handen van Willem van Oranje. Veel kloosterlingen verlieten Zeêland, maor er verhuusden ook veel Vlaomingen naer het gebied, mede deur de val van Antwerpen in 1585.
[bewerk] De Gouden Eeûw en de Fransen
In de zeventiende eeûw brak de Gouden Eeûw an in Zeêland. Er was vee andel. Vanuut Zeêland was er vee zeevaert: visserie, koophandel (waardeur Zeêland een koloniael en slavernieverleden heeft), en ook veur oorlogsdoeleinden. In Middelburg was de Admiralitiet van Zeêland gevestigd. In d'n 18e eeuw ging het wi achteruut met d'n welvaert. Dit kwaom ook deur de overheêrsing van Napoleon. Deur de Franse tied (1795-1813) wier d' andel greutendeels stopgezet. Scheepvaert op d'n Westerschelde wier gestopt. Alleên landbouw was in die tied nog volop meugeliek. Begien negentiende eeûw verlieten de Fransen het gebied wier. De steden waren verpauperd. Veel bouwwerken werden in de negentiende eeûw gesloopt.
[bewerk] 19e en begin 20ste eeuw
In 1868 reed d'n eerste trien deur Zeêland, nameliek op de speurlien van Bergen op Zoom naar Goes. De lien wier 5 jaor laoter uutgebried naar Vlissingen. Er wiere kanaelen gegraoven, en d'r wier een greute haoven opgezet in Vlissingen. D'n overhied probierde met deze ingrepen de handel wier in gang te brengen. Deur de oprichting van de scheêpsbouwmaetschappie "De Schelde" ontstond er viel werkgelegenheid. In 1928 wier d'r 'n brug aangelegd van het ieland Tholen naer Noord-Brabant. Ook werden er tramlienen aongelegd op Walcheren en later in Zeeûws-Vlaonderen en op Schouwen.
[bewerk] Tweêde Wereldeurlog
Tiedens de Tweêde Wereldeurlog wier Zeêland zwaor getroffen. Duutsland bombardeêrde Middelburg op 17 mei 1940, waordeur een groot deêl van Middelburg was vernietigd. Vlissingen werd echter nog veel zwaorder getroffen. Deur de vele bombardementen op de stad (meêr dan 80)lagen aan d'n iende van de oorlog vriewel alle huuzen in puin. Ook waoren alle provinciale veêrboten vernietigd. In 1944 bombardeerden de geallieerden de Walcherse zeêdieken. Heel Walcheren liep onder water, waardoor de Duutsers het gebied uittrokken. Alleên Schouwen-Duiveland blief tot 1945 bezet.
[bewerk] Watersnood
Zeêland kende vele watersnoden in zijn geschiedenis. Deur de Tweêde Wereldoorlog lag biena de hele provincie in puun. Nadat vriewel aolles wier was opgebouwd, vernielde de Watersnood van 1953 opnieuw vriewel de hele provincie. Er vielen door een combinatie van hoogwaoter en sturm 1836 doden, en de meêste Zeeûwse ielanden stonden onder waoter. Na de ramp wieren de Deltawerken aangelegd. Aanvankeliek werd besloten de Westerschelde in te dammen. Er ontstond veêl kritiek, en uiteindeliek wier hier vanaf gezien. In 1986 was de stormvloedkering in de Oosterschelde gereêd. Zeêland ligt nameliek vriewel helemael onder het zeêniveau. Een nieuwe watersnood is daarom niet ondenkbaer. Deur de Deltawerken werd Zeêland viel beter beriekbaer, en nam het toerisme flink toe.
[bewerk] Resente geschiedenisse
In 1965 was de Zeêlandbrug gereêd, 'n brug die Schouwen-Duiveland met Noord-Beveland verbindt. Het was enige tijd de langste brug van de wereld. Zuid-Beveland en Zeeûws-Vlaonderen worden sinds 2003 verbonden door de 6600 m lange Westerscheldetunnel. De veêrdiensten over de Westerschelde wieren daerdeur opgeheven.
Zeêland is een van d'n dunstbevolkte provincies van Nederland. De afgelopen jaoren is de vergriezing sterk toegenomen.
[bewerk] bronnen
- G. Asaert, J. van Beylen en H.P.H. Jansen, Maritieme geschiedenis der Nederlanden 1, Bussum, 1976
- J.I. Israel, De Republiek, 1477-1806, Oxford, 1995
- Arco Willeboordse, Een woensdag in 1302, 2002
[bewerk] herkomst
- Van de Nederlandse wikipedia: Geschiedenis van Zeeland
