Sitroet d' Djibraltar
Èn årtike di Wikipedia.
Li stroet d' Djibraltar est on stroet inte l' Espagne (å nôr) eyet l' Marok (å sud), ki fwait s' ridjonde les aiwes di l' Oceyan Atlantike (a l' ouwess) eyet del Mitrinne Mer (a l' ess).
Il est lådje di 14,4 km et parfond d' a pô près 300 metes. Dins l' Antikité on l' loméve les «Colones da Hercule»; si no d' Djibraltar vént di l' arabe djebel Tarik, li montinne da Tarik, la ki Tarik ibn Ziad el triviersa e 711 po-z evayi li rweyåme des Vizigots, li prumire incursion muzulmande el peninsule iberike.
Li veye eyet li rotche di Djibraltar, ki dene si no å stroet, si trove so ene foirt sitroete peninsule, sol boird uropeyin, a l' intrêye ess do stroet. A l' ouwess, li stroet dene sol gôfe di Cadiz, drovou so l' Atlantike; årvierdimint a l' ess , li gôfe d' Algeciras est pus cloyou, lådje d' ene cintinne di kilometes a pô près, eyet long di 200.
Li Mitrinne Mer estant cåzumint cloyowe, eyet subixhant ene foite ewaporåcion, li corant dominant va di l' Atlantike viè l' Mitrinne Mer. Li limite des aiwes di l' Atlantike eyet del Mitrinne Mer (d' après leus timperateurs eyet leu salinité) si trove bén lon viè l' ess, cåzu tot l' gôfe d' Algeciras est bagnî påzès aiwes vinant d' l' Oceyan.
Li stroet est on pont d' passaedje impôrtant po les transpoirts maritimes daegnreces. Tos ls ans il est passé pa kékes 80.000 bateas d' comiece. Si eplaeçmint a-st ene grande impôrtance sitratedjike, dispoy pol moens li fén del Moyinådje, la k' on comiece pal mer si fwait inte l' Urope do nôr eyet l' Itåleye. Li veye di Djibraltar est ene colneye do Rweyåme Uni dispoy li Påye d' Utrecht e 1713, çou k' a permetou al flote inglesse d' esse mwaisse sol Mitrinne Mer a pårti do 18inme sieke et copurade å 19inme sieke. Li stroet a divnou co pus stratedjike après k' on-z a schavé li canå d' Suez e 1869. Dispoy adon, li stroet d' Djibraltar permete di passer nén seulmint viè l' Mitrinne Mer, mins eto viè l' Oceyan Indyin eyt d' eviter l' longowe voye tot åtoû d' l' Afrike. Djibraltar a stî lontins ene grande båze navåle britanike, mins ele a stî foitmint raptiteye al fén del froede guere.
L' Espagne, leye, possede li veye di Ceuta, sol boird marokin do stroet. Li veye fourit concwise e 1415 på Portugal, elle a passé al Sipagne dizo l' ringne da Flipe II, cwand il esteut rwè des deus payis. Djibraltar est dmandêye pal Sipagne, eyet Ceuta på Marok.
Li stroet separe avou l' Urope di l' Afrike. Des batchs assurèt li raloyaedje, po les djins eyet les vweteures. Èn acoird a stî siné li 12 di decimbe 2003 pol fijhaedje d' on tunel. C' est on pont di passaedje di l' ebagance clandestine viè l' Urope, copurade dispoy k' i gn a pus d' wåde frontires inte les payis mimbes di l' Union Uropeyinne. I gn a bråmint d' bagueus ki morèt, tot sayant di travierser li dijhinne di kilometes so des sakés bateas.
