Jean Haust

Èn årtike di Wikipedia.

Jean Haust (10 di fevrî 1868 - 24 di nôvimbe 1946) fourit-st onk des pus grands rcwereus sol walon k' i gn ouxhe. I pout esse riwaitî come li pere des studiaedjes modienes sol walon, poy k' i scrijha 297 papîs u lives sincieus so ci lingaedje la.

I skepia a Vervî, la k' il a-st oyou l' walon sol rowe, des gaméns di si ådje, ca ses parints nel djåzént nén.

Si mwaisse-ouve, "le dialecte wallon de Liège", a parexhou e troes bokets:

• li "Dictionnaire des rimes" (1927)
• li "Dictionnaire Liégeois" (1933)
• li "Dictionnaire Français-Liégeois" (après s' moirt, e 1947).

Il a eto scrît des motlîs di sacwants mestîs come so les houyeus ("La houillerie liégeoise", 1926).

Termetant, il aveut eto enondé deus nouzomes tchantîs:

• li ci do "Dictionnaire Général de la Langue Wallonne" (avou Jules Feller), ki n' a måy sitî tot fwait.
• li ci di "l'Atlas Linguistique de Wallonie", k' ene pitite mitan des dnêyes ont stî eplaideyes so tote li deujhinme mitan do 20inme sieke.

Il a splitchî, avou, sacwants ôtes costés do lingaedje walon, inte di zels:

• les nos d' plaece (Le toponyme ardennais fa, fè, fwè), 1937.
• Enquête dialectale sur la toponymie wallonne, 1940.
• l' eplaidaedje di vîs tecses e walon do 17inme et 18inme sieke :
  • "Quatre dialogues de paysans", di 1631
  • Li Paskeye sol sidje et l' dissidjmint d' Viene di 1683.
  • "Dix pièces de vers sur les femmes et le mariage" do 17inme sieke,
  • "Simon li scrinî", pîce di 1760).
• l' eplaidaedje di scrijheus di s' tins, come :
  • Edouard Remouchamps (Tåtî l' Perikî),
  • Joseph Calozet (4 romans).

Tot rcwerant après les mots walons, les cis des scrijhaedjes et les cis des cåzeus, il asprouve, a tot côp bon, di trover leu-z etimolodjeye, on mestî k' el va fé préjhî long et lådje come on fén cnoxheu del diyalectolodjeye del Bijhe do dominne galo-roman. Tantea k' on lyi ofrixh li tcheyire di diyalectolodjeye romane (askepieye por lu) a l' univiersité d' Lidje (1921-1938), ki va siervi d' modele po les ôtès univiersités.

Deus grandès cwålités uminnes da Djan Haust: èn nén todi dire åmen ås cis k' ont scrît ene sacwè divant lu, et tni do cas des cåzeu(se)s ki lyi evoyént des racsegnes so l' walon d' ene sadju ­­— ses temons —, et todi citer leu no. Sins rovyî l' leyî padrî lu ene peclêye di shuveus(es) k' alént continouwer s' bouye.

Li flåwisté di l' ouve da Haust, k' aléve esse li cene di tos les waloneus å 20inme sieke, ça a stî di n' nén s' ocuper do tot do fé rcåzer et raprinde li walon, et di nel nén rwaitî come on lingaedje (i n' eploye dins ses scrîts fok les mots patois et dialecte).

Lu-minme nel djåzéve nén, ni avou ses aidants, ni avou les ptitès djins k' il aléve rescontrer a håre et hote.

[candjî] Haust come enondeu d' soces

A bråmint fwait po mete so pîs li soce "les Amis de nos dialectes", po sayî di rashonner tos des waloneus ki boutént tchaeke di s' costé; mins ki dmorént a Brusselle: M. Moreau , M. Marchal eyet J.A Dupont et Jules Herbillon. I fourit eto on fel poûssant po l' askepiaedje del rivowe "les dialectes belgo-romans" kel prumî limero, ci fourit e prumî troemoes 1937.

Sacwants ovraedjes da Djan Haust (clitchîz po-z agrandi), sol colone di droete, des lives k' il eplaide tot les corwaitant miersipepieuzmint: des vîs scrijhaedjes do 17inme sieke (ådzeu), et di scrijheus di s' tins (J. Calozet, ådzo).

[candjî] Difoûtrinne hårdêye