Motî:chîler
Èn årtike di Wikipedia.
chîler (codjowaedje) [v.s.c.] fé ôre on brut ki rshonne a "chî", tot djåzant d' ene sacwè ki ride, copurade:
1. do vint, d' ene sacwè ki passe roetebale e l' air. On etind l' vint chîler pa l' craeye di l' ouxh. Les bales chîlént a nos orayes. Loukîz a: zûner, shofler, xhufler. F. siffler.
2. d' ene aiwe ki court. F. chuinter.
3. d' ene oraye malåde. I gn a mi oraye ki chîle: est ç' po ene boune novele ou po ene mwaijhe ? Au plin mitan d’ on fel betch, ses orayes ont chîlé; po k’ ça s’ djoke, il a hagnî l' betchete di s' linwe (J. Schovaerts). Loukîz a: zûner, brutyî, maltoner, gruziner. F. bourdonner, bruire.
4. d' èn amagnî ki cût dins l' ôle. Les fritches comincèt a chîler. Loukîz a: chîloter. F. grésiller. >> fé chîler des kertons: les fé cure tot doûçmint. Loukîz a: rivni. F. faire revenir. >> fé chîler l' payele (u: li paile): aprester ene boune eurêye. >> Avou l' forteune, on pout fé chîler l' paile a l' deure et a l' tinre lune: cwand on-z a del tchance, on-z a todi des cwårs assez po s' payî des cråssès eurêyes.
5. (imådjreçmint) aler raddimint (tot djåzant d' èn ovraedje). L' ovraedje chîle, valet, enute ! F. filer, avancer.
6. èndaler e corant (tot djåzant d' ene djin). Chîlez par la, divant k' i n' vos voeyénxhe ! Loukîz a: peter evoye. F. déguerpir, se barrer.
7. rider djus, tot djåzant d' ene masse di tere. F. s'ébouler.
Etimolodjeye : latén "cisculare" [1]
| chîlaedje [o.n.] no d' fijhaedje et no di çou k' est fwait (accion eyet si adierça) pol viebe "chîler". Loukîz a: pîlaedje, zûnaedje, brutiaedje. F. sifflement, grésillement, bourdonnement, chuintement, chuchotement, bruissement, murmure, progression rapide, fuite, glissement de terrain.
| chîlêye [f.n.] çou ki chîle, u ki fwait des bouyotes come åk ki chîle, copurade:
1. gaz ki rexhe d' on touwiea. Il è sôrteut ene di chîlêye pa l' fwite ! F. jet.
2. grosse walêye. Nos avans atrapé ene chîlêye so nosse dos. I tchait chîlêye so chîlêye. F. averse.
3. trinnêye di schoume dins l' aiwe ki court, di nouwêyes. So nosse Virwin, ene blanke chîlêye, Tote e firlotches, rebolotêye, S' estind, si scheut, doûçmint sins brut (Simone del Golete). F. traînée.
4. çou ki cût a l' ôle. F. friture.
5. vere di bire k' on tchôke ene graweye tchåfêye å rodje divins.
6. coraedje après ene sakî. Il esteut a mes pemes, dji lyi a fotou ene chîlêye, el faleut vey peter å diale. F. chasse, poursuite.
7. mwais cwårt d' eure a passer a s' fé barboter. Vos nd alez atraper ene di chîlêye di vosse mame. F. réprimande, reproche, correction, semonce.
8. binde d' efants ki chîlèt d' tos les costés, nouwêyes ki passèt. Loukîz a: pekêye, hierdulêye, trope. F. bande, ribambelle.
9. rîlêye. I m' a traité d' ene chîlêye di nos d' tchén. F. série, cascade, kyrielle, chapelet. >> a l' chîlêye: raddimint, onk après l' ôte. F. à la file, en succession rapide.
10. fé chîlêye: fé bisbisse. Loukîz a: biscalalê, aminour, loulourd.
11. sipêye do tchår (ki tchîpe, tot ridant sol londje). F. "sassoire". [2]
| chîlåd, chîlåde [addj.] onk, ene ki chîle (ki pete evoye) po rén, d' aveur peu. Loukîz a: couyon, schitåd, tchiyåd, vessåd. F. peureux (euse).
| chîlete 1 [f.n.] plate pirete ki chîle e l' air cwand on l' hene di totes ses foices. >> fé rdjibler les chîletes so l' aiwe: djeu d' efant. Loukîz a : molinea. F. ricochet.
Pwaire minimom :
- xhilete (sounete)
