Tchår

Èn årtike di Wikipedia.

Li mot "tchår" a eto des ôtes sinses.

On tchår u tcheriot ^[1], c' est èn ekipaedje ås cwate rowes, saetchî pa des boûs, des tchvås, on tracteur, po tcherdjî dso des dinrêyes, de bwès, des pires, evnd.

Çou k' on mete so on tchår si lome ene tcherêye. Les voyes la k' les tchårs polént passer, divins l' tins, si lomént des tcherås.

L' ome di mestî ki fjheut des tchårs si loméve on tchårlî u on tcheron. Fé on tchår si djehut tchårloter.

Li mot "Tchårlî" (rifrancijhî Charlier) a divnou on no d' famile corant del Walonreye.

Les cis ki moennént des tchedjes å lon avou des tchårs si lomént tcherons ås longs voyaedjes.

Ene tcherete, c' est come on tchår, mins avou fok deus rowes.

Alez s' vey e splitchant motî po des linwincieusès racsegnes so les mots "tchår", "tchårlî", tchårloter et "tcheron".

Ådvins 1 Les pîces do tchår 2 Istwere 3 Uzaedjes des tchårs 3.1 tcheryî å four et ås djåbes 4 Loukîz eto 5 Sourdants

[candjî] Les pîces do tchår

• li dvant do tchår
  • les årmons, deus bwès ki sont raloyîs å coron padrî pa li spêye
  • li doetoe
• li drî do tchår
  • li xhamea u schamea
• li londje ki tént eshonne li drî eyet li dvant
• les ahesses; li fén del londje, ki stritche foû padrî, c' est l' cawe do tchår.
  • li bancåd avou les pikets
  • les rujhales po mintni les tchedjes so les costés.
  • les schaletes po mintni les tcherêyes padvant
• li mecanike, k' a replaecî l' ancyin erayoe
• So tchaeke trin d' rowes
  • l' aessi, avou l' boesse d' aessi
  • les rowes di bwès u d' cawoutchou; les rowes di bwès sont fwaites di tchames, rascovrowes do bindaedje, moyoû et des rais; gn a co l' wesse ^[2]

[candjî] Istwere

Les tchårs sont vîs vîs. Li mot vént do gayel "carro-" ki vout bén dire on tchår ås cwate rowes. ^[3] C' est l' mot gålwès k' a dné l' mot latén, et nén å rvier.

Ça fwait k' les rowes di bwès n' ont waire candjî dispu dvant Djezus-Cri, disk' al kimince do 20inme sieke. Diviè les anêyes 1950, tos les tchårs ont stî ahessîs avou des rowes di cawoutchou. Come po tos le candjmints, gn aveut des cis ki lzès discåzént : i djhént k' on n' oyeut pus les tchårs ariver so les voyes (les rowes di bwès fijhént on dero d' tos les diales), et k' adon, on riskéve des accidints.

[candjî] Uzaedjes des tchårs

[candjî] tcheryî å four et ås djåbes

Al fenåjhe ey a l' awousse, li tchår esteut todi rcwesté po tcheryî å four et ås djåbes. C' est adon k' on-z aveut dandjî do bancåd et des pikets.

Po tni eshonne ene tcherêye di four u d' djåbe, on l' pircive. Li pîce di bwès esteut metowe ådzeu, et tnowe pa ene tchinne padvant. Padrî, on l' tinkyive avou l' tire-djus.

[candjî] Loukîz eto

• rimorke
• cariole
• rododo

[candjî] Sourdants

1. ↑ ALW 9, notûle 41
2. ↑ Po saveur tos les sinonimes et prononçaedjes di ces mots la, alez s' vey so l' ALW 9, p. 97-148
3. ↑ Jean Degavre, "Lexique gaulois" p. 140 (*CARRO-).