Batire-hôt
Èn årtike di Wikipedia.
Ene batire-hôt, c' est ene gregne basteye ådzeu do ståve, dins les cinses metowes so on tiene, et k' on-z î mousse pa padrî di plin pî: End a sacwantes e l' Årdene. L' advintaedje, c' est kel prumî lét d' djåbes u d' boteas, on l' hene al tere. On wangne, al boune, deus metes di tapaedje å hôt a tchaeke djåbe.
Inte li batire-hôt et li ståve k' est ådzo, gn a on tape-cou.
Ådvins |
[candjî] Bastixhaedje des batires-hôt.
[candjî] Li plantchî.
Li plantchî d' ene batire-hôt esteut fwait d' bwès, å cmince. Å mitan, djusse dizo l' plaece kel tchår va moussî, gn aveut on gros sômî d' bwès, 70 cm sipès, k' aléve do meur di dvant å meur di drî. I pårtixheut li ståve e deus. Des pus ptits sômîs rashiyént dsu, pus des båreas d' tchinne so les sômîs. Al fén, on clawéve des grossès spessès plantches so les tchvirons. I faleut k' ça soye bén sgur po les tchvås.
Après, on-z a cmincî a basti e deur. On fjheut on plafond d' brikes, pacô a môde di vôssetes, inte des pôtreles di fier. Ådzeu, on rtchapéve avou ene coûtche di beton, 5 a 10 cm sipès.
[candjî] L' intrêye
Li sistinme li pus simpe : moussî d' plin pî pa padrî. Po ça, i fåt kel terén soeye mo e tiene.
On pout fé ene rampe avou des teres, po-z intrer. Ça pout esse eto padvant l' måjhone, s' i l' terin n' est nén clintchî. Mins i n' fåt nén k' ça monte trop roed, ca les tchvås n' î årént yeu seu assaetchî les grossès tcherêyes.
Si cisse rampe la ascoxhe on vude, on l' lome purade on pont. La padzo, on pout rassonrer ene rabôre, u des rans d' cushets, ucobén ene cåve.
Si l' toet est trop bas po rmoussî dvins avou des tcherêyes, i faleut fé ene tchapele dins l' toet.
[candjî] Istwere des batires-hôt
On n' a cmincî a basti des batires-hôt ki diviè 1820, a cmincî på payis d' Bastogne eyet l' Tchestea. C' est dandjreus des Walons k' avént voyadjî dins les payis d' tienes di l' Urope avou les gueres da Napoleyon k' ont ramoenné l' plan e l' Årdene. Ene batire-hôt dinéve del valeur a ene cinse, paski ça spårgnive bråmint des foices.
Avou l' arivêye des shofleuses (diviè 1960) et des monte-tchedje (diviè 1970), ça a valou moens les poennes di rcandjî tote li cinse po rfé des batires-hôt. On nd a pupont fwait après 1975.
[candjî] Sipårdaedje djeyografike.
Gn a yeu des batires-hôt k' e l' Årdene lussimbordjwesse, di Mont-l'-ban a Bijhe disk' a Bouyon-Åbî a Nonne; di Libin å Coûtchant, disk' a Anliè å Levant. End a yeu eto sacwants al Bijhe del Gåme (Habai).
E sacwants viyaedje, gn aveut pus cåzu k' des batires-hôt. Diviè 1965, end aveut 24 a Amberlou (so 38 gregnes) 20 a Longuiè, mins fok ene a Transene.
El France, on rtrove des batires-hôt dins les payis d' tienes : Limouzin, Djura, Åvegne.
