Pelagra
Da Wikipedia, ła ençiclopedia libara.
Ła pelagra ła xe na małatia da carensa vitaminica, in particołare de niacina (vitamina B3 o vitamina PP). El nome el vien da uno dei sintomi de sta małatia: ła dermatite, ke ła fa ła pełe apunto "agra".
Ła niacina ła xe na vitamina indispensabiłe par i procesi de osidoriduxion cełułari del'organismo; ła so mancansa no ła xe conpatibiłe co ła vita. Ła małatia ła vien fora quando ke se ga na dieta ke no ła gabia niacina drento e questo sucedeva quando ke ła gente, i pi poareti, i magnava soło ke połenta. Difanti ła połenta ła xe fata col formenton, ke no ga niacina disponibiłe e gnanca triptofano, 'n aminoacido ke'l podaria trasformarse in niacina. In America, da dove ke riva el formenton (portà in Europa 'ntel 1498), i nativi no i gaveva ła pelagra parchè, prima de magnarlo, i ghe faxeva el proceso de nixtamałizaxion. Ła prima segnałasion de pelagra ła xe sta in Spagna 'ntel 1735, ma xe sta sopratuto nel Vèneto ke ghe xe sta tanti e tanti casi de małà e de morti, fin al XX secoło. Ła pelagra ga colpìo anca i stadi del Sud dei Stadi Unidi d'America, ała fine del XIX secoło, e xe sta presente in tuti i canpi de prigionia dove ke no i ghe dava da magnare el giusto (Konzentrazionslager dei nasisti e gulag dei comunisti sovietici, nel XX secoło).
Ła małatia, ke se ciama anca ła małatia dełe 3 D (Demensa, Dermatite, Diarea), ła ga sti sintomi:
- alta sensibiłità ała luce del sołe
- dermatite
- glosite (infiamaxion deła lengoa)
- eritemi (pełe rosa)
- insonia
- fiaca
- confusion de testa, esare rabiosi
- diarea
- demensa (matità)
Se no ła vien curà, ła pelagra ła fa morir in 3-5 ani.
