Türkçe Dil Bilgisi
Vikipedi, özgür ansiklopedi
[değiştir] Giriş
Yazılı metinlere göre en eski Türkçe 6-10. yy. arasında Orhun ve Yenisey Anıtları'nın, Uygurca metinlerin bulunduğu dönemdedir. Bunların Göktürk dilini Vilhelm Thomsen 1893'de okudu. 11-15. yy. arasında Karahanlı, Harezm, Oğuz, Kıpçak ve 16-21. yy. arasında Osmanlı, Çağatay, Türkmen lehçeleriyle gelişen Türk dili, 19. yy.dan sonra Türkiye Türkçesi, Azeri Türkçesi, Türkmen, Özbek, Kazak, Kırgız lehçeleriyle gelişmiştir. Eski döneme ilişkin en önemli eser Kaşgarlı Mahmud'un Divanü Lugat-it Türk'üdür (1072).
Türkiye Türkçesi Türkiye'de Anadolu ve Rumeli'yi, Gagauz, Kırım, Kıbrıs, Irak, Suriye'de konuşulmaktadır. Fonetik bakımdan Türkçenin sesli harfleri iki kurala uyar: Büyük sesli uyumu, küçük sesli uyumu. İlk hece kalınsa sonraki kalın, inceyse sonraki de ince olduğunda büyük sesli uyumu, ilk hece düzse sonraki düz, yuvarlaksa sonraki de yuvarlak olduğunda küçük sesli uyumu. a-ı-o-u kalın, e-i-ö-ü incedir. a-e-ı-i düz, o-ö-u-ü yuvarlaktır.
Eski Türkçede f, h, j, v sesleri yoktur.
Türkçede sözcüklerde erkeklik, dişilik, nötrlük bulunmaz. Önek, harfi tarif yoktur. İki ünlü yan yana gelmez, arada bir sesli olur. Arapçadan geçen sözcüklerdeki hemze ve ayın'ın sesleri yoktur. Sözcük sonunda b, c, d, g sesleri bulunmaz. Bir sözcükte üç ünsüz yan yana gelmez.
Sözcük başında ğ sesi yer almaz. Sözcük, sonekli yapıdadır. İsim ve fiil köklerine ek getirilerek sözcük yapılır. Yeni sözcükler yapan eklere yapım ekleri, isim ve fiil çekimlerindeki eklere çekim ekleri denir. Çekim ekleri sona eklenir. Türkçede bir sözcük önce yapım eklerini sonra çekim eklerini alır, yani çekim ekinden sonra (birkaç istisna hariç)yapım eki gelmez. Çekim ekleri isimde çokluk, iyelik, soru, halk ekleridir. Fiilde şahıs, zaman, isimfiil, zarf ekleri çekim ekidir.
Hiçbir dil yüzdeyüz arı değildir. Türk dili de tarihi içinde dini, felsefi, kültürel, ekonomik, bilimsel, teknik olarak yabancı dillerden sözcük almıştır.
Türk dilinde cümlenin başında özne, sonunda yüklem bulunur. Nesne ve tamamlayıcılar (zarf, edat) ikincildir. Ek almayan isim yalındır. İsimler hem tekil hem çoğuldur. Kitap bilginin kaynağıdır demek Kitaplar bilginin kaynağıdır demekle aynıdır. Tamamlayıcılar sıfat ve zamirdir. Bunlar sayı, üleştirme, kesir, işaret, şahıs, soru ifade ederler. En çok kullanılan bağlaç -ki'dir.
[değiştir] Yazarlar
Türk dili fonetik (ses), morfolojik (şekil), etimolojik (kök), semantik (anlam), sentaks (cümle) yönleriyle incelenmiştir. İlk kitap Bergamalı Kadri'nin Müyessiretül Ulum'udur (1530). Cumhuriyet öncesi gramer yazarları Ahmed Cevdet Paşa, Fuat Paşa, Abdullah Ramiz Paşa, Süleyman Paşa, Ali Nazima, Selim Sabit, Abdurrahman Fevzi, Manastırlı Rıfat, Şemseddin Sami, Necib Asım, Şeyh Vasfi, Hüseyin Cahid, Muallim Naci, Ebüzziya Tevfik, Ahmed Cevad, Anton Tıngır'dır.
Cumhuriyet bilindiği gibi dilde devrim demektir. 1928'deki Dil Encümeni'nde Yakup Kadri, Falih Rıfkı, Ruşen Eşref, Fazıl Ahmed, Ahmed Cevad, Ragıp Hulusi, Mehmed Emin, İhsan Sungu, İbrahim Grantay alfabe ve gramer reformunun hazırlıklarını yaptılar. 1928'de Latin Alfabesi kabul edildi. TDTC kuruldu. 1933-34'de Ahmed Cevad'ın iki çalışması çıktı: Türkçede Kelime Teşkili Hakkında Bir Anket, Ekler Lügatçesi. Cumhuriyetin ilk gramer kitabını yazan İbrahim Necmi Dilmen'dir: Türkçe Gramer (1939).
1928'de Atatürk dilbilgisi derslerini kaldırmıştı. 1940'da Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel okullarda okutulmak üzere Tahsin Banguoğlu'na bir kitap hazırlattı: Anahatlarıyla Türk Grameri.
1941'deki komisyonda Peyami Safa,, Halil Onan, Hüseyin Avni Başman, Nejat Gencan ve Sadullah Sander vardı. Komisyon ilk ve ortaokullar için Dilbilgisi'ni çıkardı. Bu yıllarda tek kitap usulü vardı. 50-60-70'lerde kitap sayısı çoğaldı: Dilbilgisi (T.Nejat Gencan), Dilbilgisi (Beşir Göğüş-Kemal Demiray), Örnek Dilbilgisi (Haydar Ediskun-Baha Dürder), Temel Dilbilgisi (Kemal Demiray), Türk Grameri, 1.Bölüm, Sesbilgisi (Tahsin Banguoğlu), Dilbilgisi (Ahmed Cevad Emre), Türk dil bilgisi (Muharrem Ergin), Yeni Türk Dilbilgisi (Haydar Ediskun), Türkçenin Grameri (Tahsin Banguoğlu), Dilbilgisi Terimleri Sözlüğü (Vecihe Hatiboğlu), Türkçenin Sözdizimi (Vecihe Hatiboğlu). Bu çalışmaların birçoğu TDK desteğiyledir.
Yabancı bilim adamlarının bu alandaki araştırmalarının en önemlisi J.W.Redhouse'undur: A Simplified Grammar of Ottoman-Turkish Language (1884).
 |
Dilbilim ile ilgili bu madde bir taslaktır. İçeriğini geliştirerek Vikipedi'ye katkıda bulunabilirsiniz. |
| Türkçe Dil Bilgisi | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
Fonetik
Sözcük Bilgisi
|
||||||
