Noule (artìculu 'n salentinu)
Di Wikipedia, la nciclupidìa lìbbira.
Cercamu persune de lu Salentu ntirissate a scrìvire artìcule, crande o pìccule, 'n salentinu per lu nosthru pruscettu nciclupèdicu Wikipedia. Putete scrìvire quiddhru ca vulete (per esempiu l'artìcule subbra le cumune salentine). Ma per favure, lasciate una thraduzione de le parole diffìcile e ndicà te la pruvenienza de la parlata salentina usata. Nun mporta se sete leccisu, brindisinu, o tarandinu, sempre salentinu sete! Crazie. |
Noule | |
Muttu: | |
Nomu ufficiali: | Novoli |
---|---|
Pruvincia: | Pruvincia di Lecci (LE) |
Superfici: | 17 km² |
Abbitanti: | 8.473 |
Dinzitati: | 498 ab./km² |
Cumuni cunfinanti: | Arnisanu, Campie, Carmianu, Lecci, Thripuzze, Eje, Salice |
CAP: | 73051 |
Prifissu telefònicu: | +0832 |
ÃŒndici |
[cancia] Abbitanti e ggiocrafia
Noule ete nnu paise te lu Salentu a ddunca abbitane 8.473 (uettumilaquatthrucentusettantatthrete) crishtiani. Stae largu unnici chilomethri te Lecce. Tene puru nna frazzione, ca se chiama "Lu Fieu" (italianu: Villa Convento), spartuta cu Llecce. L'auri paisi ca shtane nturnu nturnu suntu: Campie, Thripuzze, Survu, Arnisanu, Carmianu, Ejje e Ssalice. Subbra 'Nnoule nc'ete nna serra, Monte te l'Autu, ca ete sempre la Serra te Santu Lia ca se parte te Cilinu, passa te Schinzanu, te Campie, te Noule e dde Thripuzze e rria fenca 'Llecce. Ci nne lliei Monte te l'Autu, nnanzi 'Nnoule ete 'gnasciu suezzu. Li furishtieri ngiurane "ufani" quiddhri te Noule, quasi ca se la sentene.
[cancia] Sant'Antoni te lu Fuecu
Noule ete famosu pe lla feshta te Sant'Antoni te lu Fuecu (italianu: Sant'Antonio Abate), ca ete lu santu patrunu te Noule, te lu fuecu e dde l'animali. Sant'Antoni foi lu primu monicu ca se nne sciu inthra 'llu tisiertu, e bbete nnu santu mutu mportante pella Chiesia. Li crishtiani te Noule nci tenene mutu, e ogne annu lu sitici, lu ticissette e llu ticiottu te ggennaiu, nne facene nna bbeddhra feshta. La espira te lu sitici, ca ete la iscilia, topu la prucissione, ddumane la "Focara", ca ete nnu mintune te leune (speciarmente sarmente te igna) ranne ranne: rria cu bbesse autu cchiui te inti methri e, ci lu jjentu ete bbuenu, arde pe ttutta la notte e ppuru lu ggiurnu topu. Cu ffrabbicane la Focara se mintene a mmuti, ecchi e ccarusi, pe ddiuzzione allu Santu. La thratizzione te la feshta ete ntica, e dde li paisi icini se nn'ane calati sempre nnu puzzu te crishtiani, ma inthra sht'urtimi anni shta'ddenta sempre cchiù mportante, tantu ca te la iscilia se nn'enene puru li nunni te la televisione cu mmosciane quannu ddumane la Focara. L'auru annu innera puru quiddhri te National Geographic.
[cancia] Shtoria
Sicunnu nnu shtutiosu tetescu, lu Rohlfs, lu nume te lu paise ene te nna palora latina, novale, ca ole 'ddice nna cosa comu "campu lassatu senza aratu". La verità , intra 'lli tocumenti ntichi, Noule lu chiamane sempre "Sancta Maria de Novis". Cu ttuttu ca l'archeologi ane tthruatu ca a ddunca moi nc'ete Noule nc'ane shtati crishtiani te li tiempi ntichi, le prime notizzie shtoriche subbra 'llu paise suntu te lu XVI sieculu, quannu la famijja Mattei se ccattau lu fieu te Noule, ca se tinne fenca 'llu principiu te lu XIX sieculu. Prima, nc'iane shtati sicuru puru lu Bizzantini, e lla proa ete ca Sant'Antoni ete nnu santu orientale e fora iddhri ca lu figgera canuscere a ddu nui.
[cancia] Condizzione economica e ssociale
Nnu tiempu (thra ll'anni Sessanta e Ottanta te lu sieculu passatu) inthra shtu paise nc'erane muti marcanti, ca sciane ggirannu pe ttutta l'Italia cu bbinnene rrobba (speciarmente corredi). Inthra ll'urtimi quinnici anni, muti te quisti ane sciuti a bbascia furtuna. Noule era puru famosu pe lli mesci te scola (quannu ncora nu nc'erane le scole pubbliche, se partiane te tutti li paisi qqua' nnanzi cu sse mparane), e ppe lli prieti. Ddhri tiempi ane passati, e Nnoule ete nnu paise nnu picca muertu, ca tae picca spiranze a ccinca nci abbita. Putimu ticere ca Noule ete nnu "paise-satellite" te Lecce. Muti, speciarmente carusi (quiddhri ca nu sse nn'ane sciuti propiu), stutiane, fatiane e bbessene a Lecce, e sse pote ticere ca enene a Nnoule ssulamente cu mmangiane e ccu ddormene.
[cancia] Tialettu
Lu tialettu te Noule ete nnu tialettu salentinu, ca face parte te la famijja siciliana. Ssimijja mutu a qquiddhru te Lecce. Le tifferenze fonetiche cchiù rranni suntu:
- " i " (Noule) a pposhtu te " e " (Lecce) inthra nna sillabba ca nu bbete accentata - pe esempiu, "lliticatu" pe "lletecatu", italianu litigato;
- " jj " (Noule) a pposhtu te " gghi " (Lecce) - pe esempiu, "fijju" pe "ffigghiu", italianu figlio;
- " ue " (Noule) a pposhtu te " e " (Lecce) - pe esempiu, "suezzu" pe "ssezzu", italianu della stessa misura.