Torpedownia
Z Wikipedii
Współrzędne: 54°35'16" N 18°32'44" E
Torpedownia – polska nazwa zwyczajowa centralnego obiektu niemieckich ośrodków badawczych torped, budowanych na terenie Polski w czasie II wojny światowej. Torpedownia była to hala montażowa torped wraz z urządzeniami do próbnych strzelań, wybudowana na dnie akwenu, w odległości kilkuset metrów od brzegu. Połączona z brzegiem molo, po którym odbywał się transport podzespołów torped, ostatecznie montowanych w hali. W niemieckiej nomenklaturze budynek ten nazywano Schießstand.
Pierwszą torpedownię wybudowano w Niemczech na krótko przed wybuchem I wojny światowej; była jednym z obiektów Cesarskich Warsztatów Torpedowych.
Na terenie okupowanej Polski funkcjonowały dwa hitlerowskie ośrodki badawcze torped. Obydwa zlokalizowano w Gdyni (wówczas – Gotenhafen): Torpedowaffenplatz Hexengrund w Babim Dole (dziś Babie Doły) oraz Torpedo Versuchsanstalt Oxhoft na Oksywiu. TWP było ośrodkiem badawczym Luftwaffe (hitlerowskie lotnictwo), TVA – Kriegsmarine (hitlerowska marynarka wojenna). Oba ośrodki badawcze, choć niezależne formalnie od siebie, połączone były kolejką wąskotorową (przezwaną przez samych Niemców złośliwie Kaszubskim Ekspresem) – biegnącą wzdłuż plaży od portu na Oksywiu do ośrodka w Babich Dołach. TWP pracował głównie nad torpedami lotniczymi, TVA – akustycznymi. Ośrodki korzystały także z jednego wspólnego poligonu na zatoce Gdańskiej, na wysokości Jastarni, oddalonego 12 kilometrów od TWP. Torpedownię posiadały również warsztaty torpedowe Gerätewerke Pommern Madüsee, położone nad jeziorem Miedwie (w okolicach Szczecina).
Torpedownie w Gdyni są identycznej konstrukcji. Budynek oprócz hali montażowej i pomieszczeń techniczno-inżynierskich, posiadał także wieżę obserwacyjną, z której urządzenia skierowane w głąb Zatoki Gdańskiej śledziły tor wystrzelonej torpedy. Na dnie zatoki wydrążony był specjalny korytarz, którym poruszała się torpeda. Wystrzelone testowe torpedy były wyławiane przez okręty i poddawane analizie w zakładach. W skład TWP wchodziło kilkanaście budynków (warsztaty, magazyn głowic i torped, hamownia silników, elektrownia itp.), torpedownia wraz z drewnianym portem oraz lotnisko z dwoma pasami startowymi. TWP, jako ośrodek badawczy Luftwaffe, równolegle przeprowadzała próby odpalania torped bezpośrednio z samolotów. Zrzut następował nad zamkniętym akwenem, wzdłuż którego ulokowano dwa punkty obserwacyjno-pomiarowe. Znajdowały się w nich urządzenia nazywane po niemiecku kinotheodolit, rejestrujące proces zrzutu torpedy z samolotu.
Torpedownię na Oksywiu oddano do użytku już w 1940 roku. Rozkaz powołujący ośrodki badawcze torped Luftwaffe podpisano w listopadzie 1940. TWP uroczyście otwarto 4 lipca 1942. Z obszaru Gdyni Niemcy ewakuowali się w początkach kwietnia 1945r.
Spis treści |
[edytuj] Charakterystyka
[edytuj] Torpedownia na Babich Dołach
Wybudowana na kesonach zatopionych w odległości trzystu metrów od brzegu (dokładne położenie geograficzne: 54°35'16" N 18°32'44" E). Nieremontowana i niewykorzystywana po wojnie popadła w ruinę, a basen portu uległ zamuleniu. Po wojnie zniszczono ostatni odcinek molo przy torpedowni, aby utrudnić dostęp do budynku. Urządzenia z samej torpedowni i całego TWP w większości przejęte zostały przez Armię Czerwoną i zostały wywiezione do ZSRR, gdzie prawdopodobnie nigdy nie były ponownie zmontowane i uruchomione. Pomost i zabudowania portu były do lat 80. XX wieku regularnie wykorzystywane przez wojskowych płetwonurków jako akwen do ćwiczeń. Również – przez amatorów jachtingu i latem przez wypoczywających na plaży. Ostatecznie resztki molo wysadzono w powietrze w połowie lat 90. XX wieku. Torpedownię, dzielnie opierającą się upływowi czasu, zmogły srogie zimy z przełomu lat 70. i 80. ubiegłego stulecia – wtedy zawaliła się frontowa ściana, poważnie nadwyrężając konstrukcję budynku.
Torpedownię na Babich Dołach widać m.in. w końcowych fragmentach odcinka pt. Brzeg morza z serialu Czterej pancerni i pies, w serialu Kryminalni oraz filmie fabularnym Superwizja.
[edytuj] Torpedownia na terenie portu wojennego na Oksywiu (tzw. Formoza)
Została zbudowana na podstawie skrzyni ze ścianek Larsena wypełnionej piaskiem, na końcu 500 m mola, współrzędne geograficzne 54°32'55" N 18°34'02" E. Eksploatowana jest do dzisiaj, chociaż w innym od pierwotnego charakterze. Po wojnie rozebrano – zbędną – wieżę obserwacyjną. Nadal mogą do niej przybijać mniejsze jednostki pływające Marynarki Wojennej RP (maksymalnie trałowce bazowe). Molo, początkowo drewniane, po pożarze w czerwcu 1979 prowizorycznie naprawione, następnie zastąpiono betonowym pomostem. Przezwana "Formozą" – ze względu na skojarzenie położenia budynku przy potężnych zabudowaniach portu wojennego na Oksywiu z ulokowaniem Tajwanu (dawniej – Formosa) wobec Chin.
Od powstania podstawową jej funkcją były próbne strzelania torped kontynuowane do lat osiemdziesiątych. Po zastąpieniu torped parogazowych, niewymagającymi okresowego przestrzeliwania torpedami elektrycznymi i tlenowymi, prowadzono do końca lat osiemdziesiątych jedynie strzelania szkolne.
Od końca lat sześćdziesiątych stacje kontrolno-pomiarowe na Formozie wykonują kontrolę i minimalizację pól fizycznych okrętów. Okręty mierzone są podczas przepływania przez dwa poligony wyznaczone czerwonymi bojami. Mierzone są pola: magnetyczne, cieplne, elektryczne, hydroakustyczne i powierzchnia skutecznego odbicia.
Kolejno powstawały stacje do pomiaru pól (w nawiasie wykonawcy):
- magnetycznego (Politechnika Gdańska – dr Nagieło)
- cieplnego (Politechnika Gdańska)
- elektrycznego (Centrum Techniki Morskiej – Ryszard Zając)
- powierzchni skutecznego odbicia (Wojskowy Instytut Techniki Uzbrojenia oraz Centrum Techniki Morskiej).
- hydroakustycznego (Akademia Marynarki Wojennej – dr Eugeniusz Kozaczka (aktualnie profesor zwyczajny)).
Aktualnie na Formozie stale przebywają żołnierze Poligonu Kontrolno-Pomiarowego Logistyki DMW, Oddziału specjalnego płetwonurków "Formoza", obsługa radiolatarni lotniska Babie Doły. Do przełomu lat 60. i 70. XX w. na Formozie mieściła się hydrografia MW zastąpiona oddziałem specjalnym płetwonurków. Stale ćwiczy tu też kadra i kursanci z Ośrodka Szkolenia Nurków, a od czasu do czasu pomiary wykonują pracownicy Akademii MW i CTM. Na krótkim fragmencie starego molo stałe miejsce mają próbki lakieru. Od ok. 1978 r. stacjonowały pojazdy podwodne Błotniak.
Od przejęcia przez LWP zdarzył się jeden śmiertelny wypadek. Utonął żołnierz zawodowy, kąpiący się samowolnie mimo obowiązujących zakazów. Będący na miejscu płetwonurek ruszył mu na pomoc, ale z głębokości 11 metrów wyciągnął już martwe ciało.
[edytuj] Wieże obserwacyjne na zatoce Gdańskiej
W czasie wojny zbudowano trzy (dwie dotrwały do XXI wieku). Wzdłuż nich wytyczono korytarz do zrzutu torped lotniczych przez samoloty z eskadry Luftwaffe wchodzącej w skład ośrodka TWP (na potrzeby eskadry zbudowano pas startowy, istniejący do dziś – tzw. "czarny pas"). Jedną z wież w latach 90. XX wieku zakupił od Urzędu Morskiego prywatny przedsiębiorca, który planował wykorzystać obiekt komercyjnie i założyć w niej restaurację, co ostatecznie nie udało się.
[edytuj] Torpedownia na jeziorze Miedwie
Ośrodek po wojnie znalazł się na terenie bazy Armii Czerwonej. Dziś torpedownia na Miedwiu nie ma żadnego zastosowania militarnego. Wciąż znajduje się na terenie jednostki wojskowej i nie ma do niej swobodnego dostępu. Nieduży budynek, ulokowany sto metrów od brzegu. Były w nim tylko urządzenia do odpalania torped i obserwacyjno-pomiarowe. Współrzędne geograficzne: 53°18'14" N 14°52'51" E
[edytuj] Literatura
- Friedrich Lauck, Der Lufttorpedo. Entwicklung und technik in Deutschland 1915–1945, Monachium 1981
- Obiekty podwodne i militaria Zatoki Gdańskiej, praca zbiorowa, Gdynia 2001
[edytuj] Zobacz też
- Oksywie – pływająca stacja torpedowa
- przegląd zagadnień z zakresu wojskowości
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Torpedownia Miedwie - artykuł Przemysława Federowicza w Magazynie „Nurkowanie”
- Fotografia torpedowni w Babich Dołach z około 1942 r. w galerii archiwaliów Akademii Marynarki Wojennej
- Fotorelacja z planu jednego z odcinków programu TVP 3 "Podwodna Polska" (m.in. zdjęcia z Babich Dołów)
- Strona Pomorskiego Klubu Eksploracyjnego zawierająca zdjęcia z wnętrza torpedowni
Zdjęcia artystyczne:
Linki zagraniczne:
- (de) Archiwalne zdjęcia niemieckiej torpedowni w Eckernförde. (Informacje o Torpedowych Zakładach Doświadczalnych w Eckernförde)
- (de) Strona główna zakładu techniki wojskowej Wehrtechnische Dienststelle für Schiffe und Marinewaffen WDT 71. (WDT 71 kontynuuje pracę TVA Eckernförde)
