Ryzyko
Z Wikipedii
Ryzyko w języku naturalnym oznacza jakąś miarę/ocenę zagrożenia czy niebezpieczeństwa wynikającego albo z prawdopodobnych zdarzeń od nas niezależnych, albo z możliwych konsekwencji podjęcia decyzji.
Najogólniej, ryzyko jest wskaźnikiem stanu lub zdarzenia które może prowadzić do strat. Jest ono proporcjonalne do prawdopodobieństwa wystąpienia tego zdarzenia i do wielkości strat które może spowodować.
Dlatego też, w języku potocznym mówimy w określonej sytuacji przed-decyzyjnej np. ja tu nic nie ryzykuję, mogę tylko skorzystać. Np. jeśli znajdziemy los na loterie, to oczekując na wygraną nic nie ryzykujemy. Jeśli zaś go kupimy to wielkość ryzyka zależy tylko od tego ile za niego zapłaciliśmy. Tu, podejmując decyzję kupna losu przeprowadzamy tzw. bilans możliwych zysków i strat, uwzględniamy ryzyko (straty), ale wielkość możliwej wygranej nie wpływa na jego obiektywne oszacowanie (risk assessment), natomiast wpływa na decyzje [wg. A.M.Gadomski].
Spis treści |
[edytuj] Teoria decyzji
W klasycznej matematycznej teorii decyzji, ryzyko dotyczy sytuacji, w której wybranie danego wariantu decyzyjnego pociąga za sobą możliwości wystąpienia różnych negatywnych i pozytywnych konsekwencji przy znanym prawdopodobieństwie wystąpienia każdej możliwości. Formalnie, decyzjami podejmowanymi w warunkach ryzyka nazywamy tu taką klasę problemów decyzyjnych, w której dla każdej możliwej decyzji znany jest rozkład prawdopodobieństwa wszystkich jej skutków.
[edytuj] Inżynieria i nauki społeczne
W inżynierii i naukach społecznych, ryzyko mierzy się jako własność zdarzenia, np. uszkodzenia aparatury, zniszczenia miasta przez huragan, wystąpienia epidemii grypy, czy skażenia radioaktywnego, i miary wartości szkody spowodowanej przez to zdarzenie dla społeczeństwa. W tym sensie ryzyko nie zależy od tego kto podejmuje decyzje a sposób jego oszacowania wynika z zaakceptowanych stałych norm, na przykład w medycynie, w bisnesie, czy w firmach ubezpieczeniowych.
Na przykład w zarządzaniu projektami i firmach zorientowanych na zysk, ryzyko oznacza mniejsze lub większe prawdopodobieństwo wystąpienia nieoczekiwanych okoliczności o negatywnym (zagrożenie) wpływie na projekt czy stan finansowy firmy. Zarządzanie takie wymaga identyfikacji ryzyka oraz przygotowania decyzji i planów mających na celu działanie minimalizujące negatywny wpływ zbyt dużego ryzyka i eksploatujące pozytywny wpływ jego akceptowania w przypadku decyzji mogacych prowadzić do istotnych korzyści firmy.
Prawdopodobieństwo wystąpienia szkodliwego zdarzenia i wielkość możliwych strat jest szacowana wieloma metodami i zależy od licznych specyficznych czynników charakteryzujących dana sytuacje (np jej częstość w przeszłości). Niestety ich częściowa nieznajomość i niepewność oszacowań prowadzi do tego że w konsekwencji wiele decyzji indywidualnych lub grupowych zależy od tzw. subiektywnej percepcji ryzyka, co w efekcie może być przyczyną katastrofalnych ludzkich błędów (human error). Ta dziedzina zajmuje się psychologia i kognitywistyka i obecnie inżynieria socjo-kognitywistyczna.
Jedna z coraz to istotniejszych we współczesnym świecie dziedzin naukowo-badawczych jest analiza ryzyka tachnologicznego, dotyczy ono w szczególności wielkich krytycznych dla społeczenstwa infrastruktór, takich jak sieci energetyczne, gazowe, czy telekomunikacji, a także tzw. przemyslu wysokiego ryzyka (elektrownie jadrowe, zakłady chemiczne).
Praktycznie, oszacowaniami i zmniejszaniem ryzyka w zakładach/miejscach pracy zajmują się tzw. specjaliści od Bezpieczeństwa i Higieny Pracy.
[edytuj] Psychologia i kognitywistyka
Według psychologii i kognitywistyki oszacowanie ryzyka bezpośrednio wiąże się z stanem psychofizycznym człowieka, oraz, według systemowej teorii Gadomskiego, z jego posiadanymi informacjami, wiedzą i preferencjami (TOGA meta-theory), tzn. tym czego się dowiedział, co umie zrobić i co jest dla niego ważne. Percepcja ryzyka (nie samo ryzyko) zależy też m.in. od zaufania do źródła informacji i spodziewanych korzyści.
Zaobserwowanie ryzyka nie akceptowanego wymaga decyzji, ale decyzja ta może prowadzić do jakichś kolejnych strat (np straty czasu, pieniedzy czy przyjaciela) angażujących też nasze irracjonalne preferencje i emocje. Dlatego też ludzie dzialając, często przeceniają i niedoceniają ryzyko. Herbert Simon (laureat Nagrody Nobla) w książce "Models of My Life" wprowadził do tego pojęcie "ograniczonej racjonalnosci" (bounded rationality:en.).
W tej perspektywie, każdy człowiek stara się minimalizować własne ryzyko i zwiększać korzyści jeśli takie działanie nie jest sprzeczne z jego zasadami etycznymi i nie jest zmodyfikowane jego stanem emocjonalnym.
[edytuj] Ryzyko Badań Naukowych
Ryzyko związane z badaniami naukowymi i ich konsekwencjami jest bardzo trudno oszacowywalne. Tematyka ta pojawiła sie w połowie lat pięćdziesiatych zeszłego stulecia ( wybuch bomby atomowej i energia atomowa). Dotyczy ona obecnie: genetyki, zatrucia środowiska, manipulacji środkami masowego przekazu i stosowania zasad etycznych i prawnych jako kryteriów oceny dopuszczalnego ryzyka. używa sie tu też tzw. zasady ostrożności(precautionary principle, en., UE. 2000).
[edytuj] Teoria ryzyka a analiza ryzyka
Nauka o ryzyku jest praktycznie rozwijana w większości nauk i stosowana we wszystkich technologiach. Obecnie nie istnieje jeszcze jednolita teoria ryzyka, natomiast wyróżniane są następujące jej praktyczne działy, takie jak:
- analiza ryzyka
- szacowanie ryzyka
- percepcja ryzyka
- zarządzanie ryzykiem
- komunikacja ryzyka
- socjologia ryzyka
- ryzyko informatyczne
[edytuj] Zobacz też
- pewność - niepewność
- decyzja - teoria decyzji
- zagrożenie
- bezpieczeństwo
- statystyka
- zarządzanie projektami
- odpowiedzialność na zasadzie ryzyka
[edytuj] Linki - Bibliografia
- Urlich Beck. Społeczeństwo Ryzyka. Wyd.Naukowe Scholar, Warszawa 2004. Orginal.niem.(1986),ang.(1992).
- Cywilizacja Ryzyka, w Cywilizacja Technika Ekologia, Wydawnictwa AGH, Kraków 2001.
- Ryzyko w ubezpieczeniach. W Ronka-Chmielowiec - Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław, 1997
- Ryzyko ekonomiczne w działalności gospodarczej, S Nahotko, 2001, Oficyna Wydawnicza Ośrodka Postępu Organizacyjnego
- TEORIA GIER I DECYZJI DLA SOCJOLOGÓW I PSYCHOLOGÓW, T Sozański - [1]
- Podstawy analiz ryzyka i zarządzania ryzykiem w odniesieniu do awarii transportowych. M Borysiewicz, S Potempski, 2001
- Zarządzanie ryzykiem w procesie dostosowania Polski do rynku Unii Europejskiej-wybrane aspekty … E Plucinski - PRACE NAUKOWE-AKADEMII EKONOMICZNEJ IMIENIA OSKARA LANGEGO, 2002, Wrocław; Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu; 1999
- Socjologia Ryzyka. Próba nowej subdyscypliny. L.W. Zacher, w Społeczeństwo a Ryzyko, Warszawa-Katowice
- Ryszard Studenski: Ryzyko i ryzykowanie. Katowice 2004.
- Maryla Goszczyńska: Człowiek wobec zagrożeń. Uwarunkowania oceny i akceptacji ryzyka. Warszawa 1997.
- Social Theories of Risk. Red.: Sheldon Krimsky i Dominic Golding. Westport 1992.
