Plurale tantum
Z Wikipedii
Plurale tantum (l.mn. pluralia tantum) - rzeczownik występujący pod względem formalnym jedynie w liczbie mnogiej mimo znaczenia liczby pojedynczej. Zwykle pluralia tantum mają rodzaj niemęskoosobowy. Często są to:
- nazwy uroczystości, obrzędów, specjalnych okresów itp., np. chrzciny, andrzejki, ferie;
- nazwy geograficzne oznaczające większe zwarte obszary, np. Tatry, Alpy, Helsinki
- rzeczy składające się z kilku (zazwyczaj dwóch) części ustawionych wobec siebie symetrycznie - spodnie, usta, widły, nożyce i nożyczki, drzwi, skrzypce, szczypce, grabie i grabki.
Zwykle łączą się z liczebnikami zbiorowymi (dwoje skrzypiec, troje drzwi). Nieraz liczebnik zbiorowy bywa też zastępowany tzw. "wykładnikiem miary", np. jedne okulary - jedna para okularów. W językach germańskich natomiast dominuje użycia wykładnika miary, np. po angielsku możliwe jest tylko one pair of eyeglasses, ale nie *one eyeglass, tym bardziej nie *one eyeglasses.
Niektóre pojęcia są wyrażane jako pluralia tantum w wielu językach, np. pol. spodnie i ang. trousers, pol. nożyczki i ang. scissors, pol. okulary i ros. oczki. Inne natomiast nie wykazują takich podobieństw, np. pol. drzwi i ang. door, ros. czasy 'zegarek' i pol. zegarek. Dotyczy to również nazw geograficznych - w większości języków Helsinki maja liczbę pojedynczą, np.
- Helsinki ist die Haupstadt Finlands (niem.), Helsinki on Suomen pääkaupunki (fin.) - Helsinki są stolicą Finlandii.
Rzeczowniki tego typu łatwo mylone są z dwiema grupami wyrazów:
- rzeczownikami podobnie zakończonymi w liczbie mnogiej, np. grzybienie, kopce;
- niektórymi rzeczownikami zbiorowymi, np. młodzież, szlachta.
Rzeczowniki te różnią się jednak od pluralia tantum - grupa pierwsza ma i formę i znaczenie liczby mnogiej, a grupa druga ma formę liczby pojedynczej, a znaczenie kolektywne, tj. bliskie liczby mnogiej.
Pluralia tantum dla celów stylistycznych miewają nieraz sztucznie utworzoną postać liczby pojedynczej, np. wnętrzność zamiast wnętrzności.
[edytuj] Pojęcia kontrowersyjne
Na granicy pomiędzy kategorią pluralia tantum a zwykłą liczbą mnogą stoi polski rzeczownik rodzice, który jest etymologicznie w zasadzie zwykłą formą mnogą od rodzic. Ponieważ jednak wyraz rodzic używany jest bardzo rzadko, forma rodzice usamodzielniła się i postrzegana jest jako osobny wyraz, tym bardziej że zmieniło się też znaczenie: rodzice = 'ojciec i matka tworzący parę opiekunów danego dziecka', podczas gdy liczba mnoga od rodzic powinna by wyrażać 'nagromadzenie ojców i matek bądź samych ojców lub samych matek różnych dzieci'.
Innym wyrazem z pogranicza jest wyraz bliźnięta - w znaczeniu rodzeństwa bliźniaczego jest to zwykła forma liczby mnogiej od bliźnię, natomiast w znaczeniu nazwy znaku zodiaku jest to plurale tantum (formalnie liczba mnoga, znaczeniowo - liczba pojedyncza). Ponieważ jednak wyraz bliźnię w praktyce wyszedł z użycia (zastąpiony przez bliźniak - bliźniaki), wyraz bliźnięta prawie całkowicie utracił swoją podstawę w liczbie pojedynczej, czyli zbliżył się do plurale tantum, które właśnie nie mają formy liczby pojedynczej.
[edytuj] Pojęcie antonimiczne
Rzeczowniki, które posiadają wyłącznie liczbę pojedynczą to singularia tantum. Są to najczęściej słowa typu:
- pojęcia abstrakcyjne, np. zdrowie, dobroć;
- pojęcia kolektywne, np. odzież, chuliganeria.
