Order św. Stefana

Z Wikipedii

Order Świętego Apostolskiego Króla Węgier Stefana (łac.: Ordo Sancti Stephani Regis Hungariae Apostolici, niem.: Königlich Ungarischer Hoher Ritterorden vom heiligen Stephan, dem apostolischen König, węg.: Magyar királyi Szent Istvan lovagrend) - odznaczenie za zasługi cywilne, nadawane przez Habsburgów jako królów Węgier w latach 1764 - 1918.

[edytuj] Historia

Order został ustanowiony 6 maja 1764 roku przez cesarzową Marię Teresę w jej roli jako król Węgier w dzień koronacji jej najstarszego syna Józefa na króla rzymskiego, czyli następcę tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, jako cywilny odpowiednik wojennego orderu Marii Teresy, i oddany pod szczególną opiekę króla Stefana I Świętego, patrona Węgier. Pierwsze statuty trójklasowego orderu ograniczyły ilość kawalerów do 20 posiadaczy Wielkiego Krzyża (Großkreuze, otrzymywali tytuł "rzeczywistych tajnych radców J.K.Apostolskiej Mości" i mieli prawo zwracać się do monarchy per "mój kuzynie") , 30 komandorów (Commandeure, z tytułem "zwyczajnych tajnych radców") i 50 kawalerów (Kleinkreuze), razem zatem 100 osób (nie licząc członków dynastii i cudzoziemców), co utrzymało się aż do upadku monarchii habsburskiej w 1918 roku. Wymogi wywodu szlachectwa były w pierwszych latach bardzo surowe: wymagano od kandydata czterech szlacheckich generacji po mieczu i po kądzieli, osiadłych na terenie Królestwa Węgier. Kawalerowie musieli być katolikami, ale nie przestrzegano tego przy nadaniach orderu cudzoziemcom. Do roku 1884 otrzymanie orderu przez nieutytułowanego szlachcica dawało mu prawo do godności barona, zaś baron zostawał hrabią. Po upadku monarchii habsburskiej zaprzestano nadawania orderu do roku 1938 - został wtedy odnowiony przez regenta Horthy'ego, ale nadany tylko trzem osobom, m.in. ministrowi Pál Telekiemu (1940) i kardynałowi Serédiemu (1944).

Spośród Polaków Wielki Krzyż posiadali tylko Aleksander Colonna-Walewski (nadanie z 1856) oraz Alfred Józef Potocki (nadanie z 1870).

[edytuj] Insygnia

Insygnia orderu to oznaka, gwiazda dla I. klasy i kollana.. Oznaka to emaliowany na zielono krzyż typu krzyż Leopolda. Otoczony złotym obramowaniem medalion środkowy awersu zawiera historyczny herb Węgier z trzema wzgórzami i krzyżem patriarchalnym, z inicjałami założycielki "MT" po bokach, otoczony napisem PRAEMIUM PUBLICUM MERITORUM ("Za ogólne zasługi"). W medalionie rewersu znajduje się napis STO.ST.RI.AP. ("Sancto Stephano Regi Apostolum").

Zawieszką oznaki była korona królewska stylizowana w kształcie trapeza, w póżniejszych latach upodobniono ją do znanej węgierskiej korony św. Stefana.

Gwiazda orderowa była srebrna, ośmiopromienna, często pokryta brylantami, z medalionem awersu oznaki w środku. Niesłychanie kosztowna kollana składała się z 25 złotych koron św. Stefana, 13 inicjałów "SS" ("Sanctus Stephanus") i 13 inicjałów "MT" ("Maria Teresa"). Wszystkie insygnia Wielkiego Krzyża podlegały zwrotowi do kancelarii orderu po śmierci posiadacza. Nie pojawiają się prawie nigdy na rynku numizmatycznym.

Order był noszony na zielonej wstędze z pojedyńczym czerwonym paskiem w środku, I. klasa na Wielkiej Wstędze z prawego ramienia na lewy bok, II. na szyi, III.na lewej piersi na wstążeczce wiązanej w trójkąt według zwyczaju austriackiego.

[edytuj] Bibliografia

• Vacláv Měřička, Orden und Ehrenzeichen der Österreichisch-Ungarischen Monarchie, Wien 1974
• Robert Freiherr von Procházka, Österreichisches Ordenshandbuch, 1 - 4, München 1979