Jerzy Janosik
Z Wikipedii
Jerzy Janosik (słow. Juraj Jánošík; ur. 25 stycznia 1688, zm. 18 marca 1713) – jeden z najsłynniejszych karpackich zbójników, żyjący na przełomie XVII i XVIII wieku.
Juraj Janosik był Słowakiem i pochodził ze wsi Terchová opodal Żyliny leżącej na tej samej długości geograficznej co Szczyrk. Znamy przybliżoną datę jego urodzin – 25 stycznia 1688 r. – gdyż zachowała się metryka jego chrztu z 16 maja 1688 roku. Jego rodzicami byli Michał Janosik i Barbara Cingelova. Miał starszego brata Jana i młodszą siostrę Barbarę.
Najprawdopodobniej Janosik brał udział w powstaniu antyhabsburskim Franciszka Rakoczego, które wybuchło w 1703 r. na ziemiach węgierskich. W 1708 wrócił do rodzinnej wsi, aby zająć się gospodarstwem, ale długo nie gospodarzył, gdyż wstąpił do armii austriackiej. Podczas służby został przydzielony do oddziału stacjonującego na zamku w Bytczy, gdzie więziono groźnych przestępców. Tam poznał niejakiego Tomasza Uhorcika, który był harnsiem zbójników karpackich. Janosik pomógł mu uciec z więzienia, a sam zdezerterował z wojska i przystał do jego zbójeckiej bandy. Od tego momentu rozpoczęła się zbójecka działalność Janosika, która trwała do wiosny 1713 r.
W 1711r. Uhorcik przyjął imię Martin Mravec i odszedł z bandy a nowym harnasiem został Janosik. Janosik ze swoją grupą działał na pograniczu węgiersko-polskim, a ofiarami jego napadów byli głównie kupcy, ale także plebani, posłańcy pocztowi i inne przypadkowe zamożniejsze osoby. Wbrew legendzie grabił głównie z myślą o sobie i swoich ludziach, obdarowując okazjonalnie np. dziewczęta z okolicznych wsi w różne zrabowane drobiazgi. Wspierali go co niektórzy lokalni możnowładcy, z którymi dzielił się łupami, a oni w zamian wyciągali go z tarapatów, np. podczas pierwszego schwytania Janosika i osadzeniu go w lochu alibi zapewnił mu wiceżupan komitatu liptowskiego doprowadzając w ten sposób do jego uwolnienia.
Wiosną 1713 r. został schwytany i osadzony w Liptowskim Mikulaszu, w zamku o średniowiecznym rodowodzie, gdzie odbył się jego proces 16 i 17 marca 1713 roku, a jego przebieg jest znany dzięki zachowanym protokołom. Sąd w składzie przewodniczącego, oskarżyciela i obrońcy (który wygłosił dwie mowy obronne za uniewinnieniem skazańca) skazał Janosika na karę śmierci przez powieszenie na haku. Osią oskarżenia było zabójstwo plebana z Demanicy, do którego Janosik się nie przyznał wskazując swojego kompana jako sprawcę. Wyrok wykonano najprawdopodobniej następnego dnia po procesie, 18 marca 1713 roku.
[edytuj] Janosik w filmie
- 1921 Jánošík – pierwszy słowacki pełnometrażowy film; finansowany z USA; reżyseria: Jaroslav Jerry Siakeľ, Janosik: Theodor Pištěk. — Został wpisany na Listę Dziedzictwa Światowego UNESCO (UNESCO World Heritage List).
- 1935 Jánošík – słowacki i czeski film; reżyseria: Martin Frič, Janosik: Paľo Bielik.
- 1954 Janosik – pierwszy polski film animowany; reżyseria: Włodzimierz Haupe i Halina Bielińska.
- 1963 Jánošík I i II – słowacki dwuczęściowy film; reżyseria: Paľo Bielik, Janosik: František Kuchta.
- 1974 Janosik – polski film; reżyseria: Jerzy Passendorfer, Janosik: Marek Perepeczko. — Akcja ulokowana jest na pocz. XIX wieku (polskie i słowackie filmy w ogóle mają mało wspólnego z historyczną postacią Janosika).
- 1974 Janosik – polski 13-odcinkowy TV serial; reżyseria: Jerzy Passendorfer, Janosik: Marek Perepeczko.
- 1976 Zbojník Jurko – słowacki animowany film; reżyseria: Viktor Kubal.
- 1991 Zbojník Jurošík – słowacki 28-odcinkowy animowany TV serial; reżyseria: Jaroslav Baran.
- 2003 - w produkcji - Prawdziwa historia Janosika i Uhorcika / Pravdivá história o Jurajovi Jánošíkovi a Tomášovi Uhorčíkovi – słowacko-polsko-czeski film; reżyseria: Agnieszka Holland i Kasia Adamik, Janosik: Václav Jiráček.
[edytuj] Bibliografia
- Stanisław A. Sroka: Janosik. Prawdziwa historia karpackiego zbójnika. Kraków 2004.
- A. Nacher, M. Styczyński, B. Cisowski, P. Klimek: Słowacja. Karpackie serce Europy. Wydawnictwo Bezdroża.
- The Straight Story
