Jan Evangelista Purkyně

Z Wikipedii

Jan Evangelista Purkyně /wymowa ^*/ (w piśmiennictwie ang. spotykana pisownia Johannes Evangelists Purkinje, w pol. - Jan Ewangelista Purkyni albo Jan Ewangelista Purkini; ur. 17 grudnia 1787 w Libochowicach, zm. 28 lipca 1869 w Pradze), czeski patriota, uczony, anatom, fizjolog.

W 1819 ukończył medycynę na uniwersytecie w Pradze. Był tam prosektorem, a po napisaniu doktoratu - otrzymał tam posadę profesora fizjologii. Podczas swej pracy na praskim uniwersytecie odkrył zjawisko nazwane efektem Purkyniego, polegające na złudzeniach percepcji barw przy słabym oświetleniu. Swoje najbardziej twórcze lata (1823-1850) spędził we Wrocławiu, tworząc silny i prężny ośrodek naukowy. W 1839 stworzył we Wrocławiu pierwszy w świecie uniwersytecki Wydział Fizjologii, a w 1842, tamże - pierwsze oficjalne laboratorium fizjologiczne.

Purkyně miał duży talent organizacyjny i umiejętność pozyskiwania pomocy finansowej na badania. Dzięki temu jego placówka wyposażona była w bardzo nowoczesne na ówczesne czasy mikroskopy, pozwalające na analizę struktur komórkowych. Zasadniczym wkładem Purkyniego w światową naukę w obszarze morfologii jest sprostowanie szeregu błędnych poglądów twórców koncepcji budowy komórkowej organizmów żywych, za jakich są uważani niem. przyrodnicy Matthias J. Schleiden (1804-1881) oraz Theodor Schwann (1810-1882). Schawnn i Schleiden publikując swoją koncepcje w 1832 r. sądzili, że cytoplazma komórek kształtuje się („krystalizuje się”) z bezpostaciowej blastemy (zarodzi) w uporządkowane porcje „pozamykane” w małych komórkach. Purkyně i jego uczniowie, poprzez szczegółowe badania mikroskopowe tkanek i komórek przedstawili dowody, które stały się podstawą obalenia tego poglądu. Dokonania naukowe Purkyniego w istotny sposób uporządkowały wiedzę o strukturze komórek i różnych tkanek. Według zgodnej opinii wielu wspóczesnych autorytetów, Instytut Fizjologii we Wrocławiu kierowany przez Purkyniego stał się "kolebką histologii".

J.E. Purkyně znany jest najlepiej z odkrycia w 1837 odmiany dużych komórek nerwowych (neuronów) w korze móżdżku, nazwanych potem komórkami Purkyniego oraz w 1839 - włókien Purkyniego w komorach serca, stanowiących część układu bodźco-przewodzącego. Purkyně jest też autorem grecko-łacińskiego pojęcia plazma (osocze) krwi oraz protoplazma komórek.

W jego zakładzie ulepszono mikrotom do cięcia tkanek w celu przygotowania preparatów mikroskopowych, który zaczęto używać do obserwacji histologicznych. Wprowadził szereg nowych technik histologicznych, m.in. zatapianie preparatów w balsamie kanadyjskim, do dziś używanym we wszystkich pracowniach histologicznych. Był także jednym z pierwszych użytkowników mikroskopu zespolonego. W 1829 badał i opisał wpływ kamfory, opium, atropiny i terpentyny na człowieka, w 1833 odkrył gruczoły potowe, wreszcie zaproponował zastosowanie badania odcisków palców do identyfikacji ludzi.

Purkyně oprócz dokonań na polu medycyny, był wybitnym lingwistą, założycielem Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu, znawcą m.in. języka łużyckiego. Był także jednym z przedstawicieli czeskiego odrodzenia narodowego. Późniejsza jego działalność w Pradze, do której przeprowadził się w 1850 r., miała głównie charakter polityczny.

Pochowano go w Pradze na Wyszehradzie. Imię J.E. Purkyniego nosi dziś czeska Wojskowa Akademia Medyczna w Hradec Králové, uniwersytet w Ústí nad Labem, a także jedna z ulic w centrum Wrocławia.

[edytuj] Prace

• Beiträge zur Kenntnis des Sehens in subjectiver Hinsicht. Praga 1818
• Beobachtungen und Versuche zur Psychologie der Sinne. 1823-26
• Symbolae ad ovi avium historiam ante incubationem. Breslau 1829
• Mikroskopisch-neurologische Beobachtungen. Arch Anat Physiol Wiss Med 12 (1845) 281
• Opera selecta. Praga 1848
• Gesammelte Schriften. Lipsk 1879
• Opera omnia. 12 Bd., Praga 1919–1973