Cerkiew Zaśnięcia NMP w Szczebrzeszynie
Z Wikipedii
Cerkiew p.w. Zaśnięcia NMP w Szczebrzeszynie - założona pod koniec wieku XII, wielokrotnie przebudowywana (ok. 1560 r., 1710 r., 1808 r., 1868 r. i 1876 r.). Obecnie prawosławna cerkiew filialna parafii p.w. św. Jerzego w Biłgoraju.
[edytuj] Historia
W wyniku przeprowadzonych prac archeologicznych odsłonięto fundamenty pierwotnej absydy, które stanowią relikty pierwotnej świątyni. Dotychczasowe ustalenia pozwalają określić czas powstania budowli na XII lub początek XIII wieku, odkryto bowiem zarys romańskiej świątyni małopolskiej. Istnieje hipoteza, że pierwotnie był to kościół rzymskokatolicki, który Górkowie przejściowo zajęli na zbór kalwiński, a później oddali cerkwi prawosławnej. Po zniszczeniu świątyni w 1583 r. w czasie pożaru miasta została odbudowana. Do odbudowy przyczynił się Andrzej II Górka, który dał przywilej na budowę cerkwi, zatwierdzony w 1590 r. przez Jana Czarnkowskiego i króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1671 r. Po zawarciu unii kościelnej w 1596 r. pełniła rolę parafialnej cerkwi unickiej. W 1867 r. przekształcona w cerkiew prawosławną. W czasie I wojny światowej zdewastowana, po 1918 r. nie użytkowana (władze polskie nie zgodziły się na jej otwarcie). W 1938 r. znalazła się na liście cerkwi przeznaczonych do wyburzenia. Rozpoczęto prace rozbiórkowe (zerwano dach i zdjęto sygnaturkę), które jednak przerwano po licznych protestach mieszkańców i pozostawiono cerkiew w stanie zdewastowanym. Opuszczona ostatecznie po Akcji "Wisła" i wysiedleniu z miasta prawosławnych mieszkańców przeszła na własność Skarbu Państwa. Prowizorycznie zadaszona, pełniła w latach powojennych funkcje magazynu, później stała nieużywana i niezabezpieczona. Po wielu bezskutecznych próbach zagospodarowania i wobec niemożności zakończenia z braku środków trwającego od 1989 r. remontu odzyskana w 2006 r. przez cerkiew prawosławną. Obecnie w trakcie remontu. Planowane jest przywrócenie świątyni funkcji sakralnej. W marcu 2008 r. Unia Europejska, w ramach Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego (EOG) i Norweskiego Mechanizmu Finansowego, dla priorytetu "Ochrona kulturowego dziedzictwa europejskiego, w tym transport publiczny i odnowa miast", przyznała cerkwi prawosławnej w Polsce kwotę 1 571 904 euro na remont i wyposażenie świątyni (oraz cerkwi św. Szymona Słupnika w Dołhobyczowie).
[edytuj] Polichromia
W wyniku przeprowadzenia prac badawczo - konserwatorskich odkryto dwie warstwy malowideł ściennych. Warstwa z XVI wieku stanowi obramowanie glifów okiennych i absyd. Druga warstwa, to polichromia datowana na koniec XVII wieku. Odsłonięta w części na ścianie północnej przedstawia scenę Apokalipsy wg św. Jana. Na ścianie wschodniej i południowej przedstawia kuszenie Chrystusa, w glifach herby Zamojskich i Gorajskich. Ponadto wewnątrz znajdują się nowsze malowidła z XIX w.
[edytuj] Architektura
Budowla w stylu renesansowym, oszkarpowana, o charakterze obronnym. Główny korpus pochodzi z lat 1560-1570. Fasada z elementami neogotyckimi powstała po roku 1808 z fundacji Stanisława Kostki Zamoyskiego. Jest to jeden z pierwszych przypadków zastosowania neogotyku w polskim budownictwie sakralnym. W prezbiterium odkryto dobrze zachowaną kryptę w której znaleziono szczątki dziewięciu ciał z pucharami szklanymi. Dekoracja trumien pozwala przypuścić, że w podziemiach cerkwi pochowano dawnych właścicieli Szczebrzeszyna.
Wyposażenie wnętrza nie zachowało się. Przetrwały jedynie drzwi wejściowe z litego żelaza z datą 1560 r., od 1984 r. znajdujące się w Zamościu.
Świątynia jest najstarszym obiektem cerkiewnym będącym w posiadaniu cerkwi prawosławnej w Polsce.
