Bojowy środek trujący
Z Wikipedii
Bojowy środek trujący (BST, BŚT) - toksyczny związek chemiczny, którego właściwości chemiczne i fizyczne umożliwiają militarne zastosowanie. Ich charakterystyczną cechą jest śmiertelne lub szkodliwe działanie na organizmy żywe (ludzi, zwierzęta i rośliny). BST stanowią podstawowy składnik broni chemicznej. Celem ich użycia jest skażenie atmosfery, terenu, obiektów przemysłowych, pojazdów i infrastruktury wojskowej, upraw, itd.
Spis treści |
[edytuj] Właściwości
BST są najczęściej cieczami lub ciałami stałymi, rzadziej gazami. W stanie bojowym występują w postaci par i aerozoli. Pary ciekłych BST są zazwyczaj cięższe od powietrza.
Większość BST dobrze rozpuszcza się w tłuszczach (olejach, smarach) oraz w rozpuszczalnikach organicznych (alkoholach, dichloroetanie, benzenie). W wodzie rozpuszczają się tylko niektóre (sarin, cyjanowodór, fluorooctany). Prawie wszystkie BST są związkami organicznymi. Przeważnie są mało reaktywne chemicznie, odporne na hydrolizę. Powoli reagują z odkażalnikami. Właściwości chemiczne BST decydują o ich sposobie stosowania, detekcji, odkażania, a także wpływają na mechanizm ich działania. Substancje te powinny spełniać szereg wymagań taktyczno-technicznych, takich jak wysoka toksyczność, szybkie albo przewlekłe działanie, brak cech organolepycznych, przenikalność przez różne materiały (tekstylia, guma), odporność na wpływ czynników atmosferycznych i odkażalników, trudna wykrywalność, odporność na detonację, podwyższoną temperaturę i długotrwałe składowanie, odpowiednie parametry fizykochemiczne itp. Nie wszystkie trucizny mogą być więc bojowymi środkami trującymi.
[edytuj] Działanie
Zatrucie żywego organizmu następuje po wniknięciu BST do jego wnętrza tzw. wrotami skażenia (drogami przenikania środku trującego) są układ oddechowy, skóra, błony śluzowe, przewód pokarmowy i otwarte rany. Właściwości toksyczne zależą od budowy cząsteczek (szczególnie od występowania pewnych aktywnych grup funkcyjnych - tzw. ugrupowań toksoforowych). W następstwie reakcji BST ze składnikami żywego organizmu dochodzi do zaburzenia niektórych procesów biochemicznych co objawia się jako obraz zatrucia. Mechanizm działania zależy od rodzaju BST i w wielu przypadkach nie jest w pełni wyjaśniony.
[edytuj] Klasyfikacja
Objawy zatrucia są uzależnione od rodzaju substancji i stanowią kryterium toksykologicznej klasyfikacji BST.
Wyróżnia się następujące grupy:
- drażniące, np. chloroacetofenon, adamsyt, CS, chloropikaryna
- psychotoksyczne, np. BZ, LSD-25, meskalina, sernyl
- parzące (nekrozujące), np. iperyty, luizyty
- duszące, np. fosgen, dwufosogen
- ogólnotrujące, np. cyjanowodór, arsenowodór
- paralityczno-drgawkowe, np. sarin, VX
- toksyny, np. toksyna botulinowa
Klasyfikacja ta w wielu przypadkach jest niejednoznaczna. Niektóre BST wykazują działanie kompleksowe (np. iperyty i luizyty są substancjami ogólnotrującymi o działaniu parzącym). Z wojskowego punktu widzenia środki trujące klasyfikuje się według właściwości bojowych.
Ze względu na charakter rażenia siły żywej wyróżnia się:
- uśmiercające (letalne) BST, powodujące zatrucie śmiertelne lub wymagające długotrwałego, specjalistycznego leczenia porażonych (sarin, VX, fosgen, cyjanowodór)
- obezwładniające BST - powodują przejściową niezdolność do walki w czasie od kilku godzin do kilku dni (np. psychotoksyczne BST)
- nękające BST - utrudniają przeciwnikowi prowadzenie działań bojowych, zmuszając go do użycia środków ochrony przed skażeniami jednocześnie nie stwarzając praktycznie niebezpieczeństwa zatruć śmiertelnych (drażniące BST)
Podział ten nie jest precyzyjny, gdyż charakter porażenia jest zależny od wchłoniętej dawki środka trującego (np. iperyty przy wyższych stężeniach mogą spowodować zgon, a niskie stężenia sarinu lub cyjanowodoru jedynie okresowe obezwładnienie siły żywej).
Ze względu na czas wystąpienia objawów porażenia wyróżnia się BST:
- szybkodziałające - skutek działania jest natychmiastowy lub występuje najpóźniej po kilku minutach (sarin, VX, cyjanowodór, drażniące BST)
- wolnodziałające - objawy występują po okresie utajonego działania (fosgen, iperyty, niektóre psychotoksyczne BST)
Ważną charakterystyką jest też czas działania BST w terenie. W związku z tym wyróżnia się BST:
- nietrwałe (krótkodziałające) - utrzymują się w terenie od kilku do kilkudziesięciu minut (fosgen, cyjanowodór, sarin w warunkach letnich)
- trwałe (długodziałające) - zachowują działanie od kilku godzina do kilku tygodni (soman, VX, iperyty)
Czas toksycznego działania zależy od warunków atmosferycznych.
W armiach państw NATO obowiązuje ponadto podział na następujące grupy:
- etatowe - produkowane wyłącznie w celach militarnych i będące aktualnie na wyposażeniu wojsk (VX, sarin, iperyt siarkowy, adamsyt, chloroacetofenon, CS, BZ i inne)
- rezerwowe - środki trujące produkowane na skalę masową w celach innych niż wojskowe, np. jako półprodukty w przemyśle chemicznym (fosgen, cyjanowodór, chlorocyjan, związki arsenu).
- warunkowo etatowe - substancje na ogół mniej toksyczne od BST produkowane przez przemysł chemiczny (insektycydy, arsenowodór, fosforowodór) lub związki toksyczne będące do dyspozycji w niewielkich ilościach ze względu na wysoki koszt produkcji, lub jej niemożność (niektóre toksyny i środki psychotoksyczne, dywersyjne BST)
Rezerwowe i warunkowo-etatowe BST w terminologii wojskowej są określane jako potencjalne BST.
[edytuj] Bibliografia
- 1000 słów o chemii i broni chemicznej. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. ISBN 83-11-07396-1.
