Antoni Żubryd
Z Wikipedii
Antoni Żubryd ps. Zuch - (ur. 4 września 1918 , Sanok - zm. 24 października 1946), dowódca oddziału partyzanckiego NSZ - Zuch.
Pochodził z rodziny robotniczej, kapitan WP, dowódca antykomunistycznego Samodzielnego Batalionu Operacyjnego NSZ o kryptonimie "ZUCH". Batalion podlegał pod Oddział III Komendy Okręgu VII (Kraków). Działał na terenie powiatu sanockiego i ościennych w okresie 1945-1946. W roku 1945 po ucieczce z Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, Żubryd stworzył ok. 300-osobowy oddział, składający się z byłych partyzantów AK oraz dezerterów z MO, UB i WP. Oddział zwalczał przede wszystkim funkcjonariuszy UB, żołnierzy KBW, członków PPR i konfidentów. Jednak podstawowym zadaniem była również obrona polskiej ludności przed atakami ze strony UPA. Głównym miejscem stacjonowania oddziału była wieś Niebieszczany.
W okresie działalności partyzanckiej dochodziło również do współpracy batalionu z 34 Pułkiem Piechoty LWP, m.in. w dostawach oraz remontach broni oraz wspólnych akcjach przeciwko UPA. W okresie tym wielu żołnierzy oraz oficerów zdezerterowało z wojska i zasiliło oddziały partyzanckie. Oddział "Żubryda" został rozbity przez pracowników Informacji Wojskowej z 8. Dywizji Piechoty, którzy wprowadzili do oddziału własnych ludzi. Antoni Żubryd zginął wraz ze swoją żoną, zamordowany przez agenta UB Jerzego Vaulina ps. "Mar" we wsi Malinówka k/Brzozowa. Tego samego dnia został aresztowany jego 5 letni syn Janusz. Obecnie (2007) pan Janusz N. jest częstym gościem spotkań i organizowanych prelekcji przez oddz. terenowe IPN.
Ostatni żołnierz Żybryda został aresztowany zimą 1950 we wsi Mrzygłód.
Spis treści |
[edytuj] Życiorys
W roku 1933 rozpoczął naukę w Szkole Podoficerskiej dla Małoletnich w Śremie. Szkołę ukończył w roku 1936, otrzymując przydział wojskowy do 40 pułku piechoty „Dzieci Lwowskich.” Podczas wojny obronnej w roku 1939 brał udział w obronie Warszawy. W trakcie walk został awansowany do stopnia sierżanta i odznaczony Krzyżem Walecznych. Po kapitulacji dostał się do niewoli, następnie zbiegł z oflagu. W przebraniu powrócił do Sanoka. Na przełomie roku 1939 i 1940 Żubryd przedostał się przez niemiecką granicę na tereny okupowane przez Związek Radziecki. Ujęty przez NKWD został zmuszony do współpracy z radzieckim wywiadem. Jako agent o ps. "Orłowski" prowadził rozpoznanie niemieckich umocnień nad Sanem. W październiku 1940 ożenił się z Janiną Praczyńską. Po czerwcu 1941 został aresztowany przez Niemców i skazany przez Sondergericht w Tarnowie na śmierć. W drodze na egzekucję, pomimo postrzału udało mu się zbiec z transportu i wrócić do Sanoka. W sierpniu roku 1944 po wkroczeniu Armii Czerwonej zgłosił się do sowieckiego dowództwa z chęcią kontynuowania dalszej współpracy. Odkomenderowano go do placówki NKWD, gdzie pełnił funkcje oficera śledczego i tłumacza; jako śledczy różnił się od innych tym, że nie torturował przesłuchiwanych, tylko umożliwiał im ucieczkę, jednocześnie ostrzegając ich o planach dalszych aresztowań ich współtowarzyszy broni. Wkrótce objął stanowisko zastępcy szefa Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Sanoku i otrzymał w UB stopień porucznika. W czerwcu 1945 wyprowadził z gmachu urzędu przy ul. Sienkiewicza w Sanoku dziesięciu więźniów podejrzewanych o przynależność do Armii Krajowej. Nie zatrzymywany przez nikogo, wraz ze swą grupą oddalił się w stronę Krosna. Następnego dnia, po ujawnieniu fortelu, UB-ecy aresztowali teściową i czteroletniego syna Żubryda. 15 czerwca 1945 "żubrydowcy" zastrzelili szefa sanockiego PUBP Tadeusza Sieradzkiego, po czym wzięli do niewoli załogę posterunku MO w Haczowie i zagrozili rozstrzelaniem milicjantów, jeśli syn i teściowa Żubryda nie zostaną zwolnieni. W maju 1946 roku "żubrydowcy" zlikwidowali szefa sztabu 8. Dywizji Piechoty ppłk. Teodora Rajewskiego. W kilkanaście dni później niedaleko Niebieszczan, Żubryd osobiście zabił szefa Wydziału Polityczno-Wychowawczego 8 DP mjr. Abrahama Premingera. 15 czerwca 1946 oddział Żubryda rozbił placówkę UB w Haczowie. 23 czerwca 1946 oddział został otoczony przez 32 Pułk Piechoty w rejonie Niebieszczan; do niewoli dostało się 21 partyzantów; schwytanych "żubrydowców" wieszano publicznie w Sanoku na rynku i na stadionie. Żubryd odbudował swój oddział i 29 września 1946 rozbił grupę operacyjną wojska, MO i UB z Sanoka; "żubrydowcy" ujęli i rozstrzelali kilku milicjantów oraz aktywistę PPR, biorącego udział w obławie.
[edytuj] Epilog
Dnia 28 czerwca 1994 Sąd Wojewódzki w Rzeszowie unieważnił postanowienia Wojskowej Prokuratury Rejonowej z dnia 12 grudnia 1946 roku dotyczące umorzenia postępowania wobec śmierci Antoniego Żubryda.
W roku 1999 Sąd Okręgowy w Krośnie umorzył postępowanie przeciwko Jerzemu Vaulinowi pod zarzutem zabójstwa małżeństwa Żubrydów.
W 2001 roku Jerzy Vaulin wysłał do Janusza N., syna Antoniego Żubryda list, w którym wyjaśnił, że zabicie jego ojca sprawiło mu przyjemność i może o tym otwarcie mówić, ponieważ sprawa się przedawniła[1]. W tym samym roku Iwona Bartólewska nakręciła film dokumentalny poświęcony losom Żubrydów, lecz jego wyświetlenie w telewizji zostało zablokowane przez Vaulina pod zarzutem wykorzystania "utworu literackiego" w postaci listu[2].
[edytuj] Personalia SBO NSZ o kr. ZUCH
- Antoni Żubryd - dowódca oddziału
- Mieczysław Kocyłowski ps. "Czarny", zastępca dowódcy batalionu
- Kazimierz Kocyłowski ps. "Kozak", "Wichura", dowódca 3 kompanii
- Dragan Sotirovič ps. "Draża", zastępca dowódcy oddziałów leśnych 14 pułku ułanów AK
- Janina Żubryd z d. Praczyńska ps. "Janek",
[edytuj] Literatura
- Andrzej Romaniak,"Por. Mieczysław Kocyłowski Czarny. Byłem zastępcą Żubryda", Sanok, 1999, ISBN 83-907352-8-8
