Żywioły
Z Wikipedii
Żywioły, elementy, pierwiastki – redukcjonistyczna koncepcja filozoficzna, według której świat materialny (wszechświat) składa się z kilku podstawowych pierwiastków. Różne proporcje w jakich występują one w różnych obiektach i substancjach ma odpowiadać za złożoność świata materialnego, a sposoby, w jaki reagują one ze sobą, mają wyjaśniać przemiany w tym świecie. Teorie elementów były popularne w wielu starożytnych kulturach.
- W helleńskiej wyróżniano cztery żywioły: powietrze, ogień, wodę i ziemię. Z czasem zaczęto do nich dodawać tzw. piąty żywioł (kwintesencja) - nieobecny na Ziemi eter, z którego zbudowane miały być ciała niebieskie oraz sfera gwiazd stałych w antycznej kosmologii do żywiołów dodano także metal. Według części badaczy, piąty żywioł - duchowy, wyróżniony był również u części plemion słowiańskich (co znalazło odbicie w ich mitologii).
- Chińczycy już w II tysiącleciu p.n.e. wyróżniali pięć żywiołów: wodę, ogień, drewno, metal i ziemię. Chiński podział przyjął się w innych kulturach dalekiego wschodu.
- Japończycy także uznają pięć żywiołów, ale są to : powietrze, ogień, woda i ziemia i piorun. Jak widać, w Japonii nie przyjęły się żywioły z Chin.
Spis treści |
[edytuj] Żywioły w kulturze europejskiej
Europejskie pojęcie żywiołu (elementu, pierwiastka) powstało bardzo wcześnie, w wyniku dokonanej przez Empedoklesa pluralizacji pojęcia arche. Mimo że przekształcone przez późniejszych filozofów, nie przestało odgrywać ważnej roli, szczególnie w rozważaniach przyrodniczych. Wraz z rozwojem nauki odrzucone, przetrwało w rozmaitych koncepcjach ezoterycznych.
Spośród czterech żywiołów ogień i powietrze to aktywne zasady męskie, a ziemia i woda to pasywne zasady żeńskie. Z czterema żywiołami kojarzone są cztery fazy życia człowieka: dzieciństwo, młodość, wiek dojrzały, starość.
Według wolnomularzy żywioły symbolicznie wiążą się także z etapami rozwoju duchowego: człowiek rodzi się z ziemi i stopniowo jest oczyszczany przechodząc przez wodę, powietrze i ogień.
Żywioły wiązano również z temperamentami ("humorami"): powietrze z sangwinicznością, ogień z cholerycznością, wodę z flegmatycznością, ziemię z melancholicznością.
Według niektórych poglądów odrębnym, piątym żywiołem był eter kosmiczny,szóstym kwintesencja,a siódmym metal.
[edytuj] Powietrze
nieskończoność, bóstwo:
- powietrze oddziela ziemię od nieba – siedziby bogów,
- królestwo duchów i demonów – niewidzialnych, ale odczuwalnie oddziałujących,
- oddech: kosmiczne siły życia;
natchnienie, dążenie do wolności:
- nośnik głosu, zapachu, wibracji kosmicznych,
- wiatr, unoszące się w powietrzu ptaki: marzenie o swobodnym, nieskrępowanym przemieszczaniu się, nieograniczonych możliwościach;
zodiak:
przysłowia
- "być dla kogoś jak powietrze": być niezbędnym do życia,
- "traktować kogoś jak powietrze": nie zauważać go, lekceważyć,
- "od powietrza, głodu ognia i wojny...": w dawnej polszczyźnie "powietrze" oznaczało zarazę,
- "morowe powietrze": podobnie jak wyżej ("morowe" od mór, pomór, umór – śmierć).
[edytuj] Ogień
dobroczynny, a zarazem niebezpieczny
bóstwo:
- Bóg zstępuje do ludzi w ogniu, jako słup ognisty, w krzaku gorejącym,
- wieczny, święty ogień: ogień ofiarny stale podtrzymywany w świątyniach,
- ogień świątynny rozpalano od ognia niebiańskiego – Słońca – za pomocą soczewki;
oczyszczenie:
- w noc świętojańską skacze się przez ogień i przepędza przezeń bydło, aby było zdrowe,
- przyżeganie ran: dawny sposób zapobiegania infekcji;
światło, ciepło:
- ziemski odpowiednik słońca,
- ognisko domowe: rodzina, gościnność,
- oświecenie: od wykradzenia ognia bogom rozpoczął się rozwój ludzkości;
sąd, kara:
- próba ognia: niewinny wychodzi z ognia cało (kantyk trzech młodzieńców),
- spalenie Sodomy i Gomory,
- ognie piekielne (zob. piekło);
śmierć, zmartwychwstanie:
- ogień jest siłą niszczycielską,
- znicze, lampki pali się na grobach,
- feniks spala się i powstaje na nowo z popiołów;
zodiak:
przysłowia:
- "słomiany ogień": krótkotrwały zapał do czegoś,
- "igrać z ogniem": narażać się na niebezpieczeństwo,
- "wpaść jak po ogień": na chwilkę (aby otrzymane zarzewie nie wygasło),
- "chrzest ognia": pierwszy udział w bitwie;
[edytuj] Woda
prapoczątek:
- Genesis: na początku Duch Boży unosił się na wodami,
- kosmiczne jajo unoszące się na wodzie,
- Okeanos: morze unoszące dysk ziemi
źródło życia, zmartwychwstanie:
- wszystko co żywe potrzebuje wody,
- wszystkie zarodki są mokre,
- źródła cudownej wody życia, wody lecznicze,
- woda na pustyni oznaczająca ocalenie życia,
chaos, bezmiar, ruch:
- woda zawsze w ruchu, nie do zmierzenia, nie do opanowania, parująca i powracająca ożywczym deszczem lub niszczącym gradem;
oczyszczenie, obmycie:
- chrzest: oczyszczenie z grzechu pierworodnego;
- pokropienie wodą (święconą),
- ablucja: rytualne oczyszczenie,
- mycie, pranie: obmycie fizyczne;
niebezpieczeństwo, śmierć:
- gradobicie, oberwanie chmury, powódź, potop, fale w czasie burzy, tsunami,
- utonięcie,
- mityczne potwory morskie (lewiatan);
zodiak:
przysłowia:
- "Nie można wejść dwa razy do tej samej wody": nic nie zdarza się dwa razy,
- "o chlebie i wodzie": wikt więzienny,
- "końce w wodę" (zaplątanego węzła): ukryć prawdę,
- "rzucić kogoś na głęboką wodę": postawić trudne zadanie, wyzwanie, nie oferując pomocy,
- "mącić wodę": wprowadzać zamieszanie, intrygować,
- "w mętnej wodzie ryby łowić": korzystać z zamieszania,
- "na wodzie pisane": natychmiast znika bez śladu,
- "cicha woda (brzegi rwie)": pozory mylą, groźba pod pozorem spokoju.
[edytuj] Ziemia
ostoja:
- oparcie,
- schronienie, azyl,
- ojcowizna;
życie:
- stworzenie człowieka,
- płodność,
- orka, siew i żniwa;
śmierć:
zodiak:
- z ziemią łączone są znaki zodiaku: Byk, Panna, Koziorożec;
przysłowia
- "niech ci ziemia lekką będzie": pożegnanie zmarłego,
- "ziemia wszystko wyciągnie": w grobie nic już nie będzie dolegać,
- "z prochu powstałeś i w proch się obrócisz": nikłość życia ludzkiego.
[edytuj] Żywioły w kulturze chińskiej
Chińczycy już w II tysiącleciu p.n.e. wyróżniali pięć żywiołów: wodę, ogień, drewno, metal i ziemię. Powiązane są one szeregiem cykli, takich jak cykl tworzenia, nierównowagi, zwyciężania, zniewagi.
Cykl tworzenia:
- Woda tworzy drewno
- Drewno tworzy ogień
- Ogień tworzy ziemię
- Ziemia tworzy metal
- Metal tworzy wodę
Cykl zwyciężania:
- Metal przecina drewno
- Drewno zapuszczają się w ziemię
- Ziemia pochłania wodę
- Woda gasi ogień
- Ogień topi metal
[edytuj] Żywioły w kulturze japońskiej
W Japonii także uznawanych jest pięć żywiołów, są one jednak inne niż w kulturze chińskiej. Są to : powietrze, ogień, woda, ziemia i piorun. Zależności między tymi żywiołami:
- ogień jest podsycany przez powietrze
- woda gasi ogień
- ziemia robi z wody błoto
- piorun wnika w ziemię
- powietrze stanowi barierę dla pioruna
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
