Franquisme
Un article de Wikipèdia, l'enciclopèdia liura.
Lo franquisme foguèt l'ideologia del regim politic dictatorial vigent en Espanha de 1939 a 1975 basat sul lideratge del general Francisco Franco e sus las ideologias d'aquels que sostenguèron la rebellion militara de 18 de julhet de 1936. Las fòrças politicas del regim avián d'originas desparièras que lor moderador èra Franco, çò qu'explica la longevitat del regim e lo lideratge del general, que l'ideologia de son regim varièt prgmticament segon las circonstàncias intèrnas e internacionalas del moment. Atal, fins als ans 1950 foguèt un regim de tipe faissista al sens estricte, e puèi varièt gradualament sens pèrder son autoritarisme e sos principis ideologics mai significatius.
Lo franquisme èra un regim politic autoritari venent d'una victòria militara. Franco faguèt sempre allusion a la "victòria" fins als ans 1960, que i cambièt son discors per parlar de "patz". Coma regim militarista, las decisions se prenián d'après lo modèl de la ierarquia militara. L'armada èra una institucion fondamentala, que foguèt sempre representada dins los govèrns de Franco. Èra una dictatura en sens estricte, que Franco n'aviá totas las atribucions de govèrn e contrarotlava totes los ressorts de l'Estat: èra lo cap d'Estat, de govèrn, del partit unic e de l'armada. Cal far mencion qu'aquò succediá pas en Itàlia faissista, que lo cap d'Estat i èra lo rei. Las còrts franquistas avián pas d'iniciativa legislativa, pr'amor que Franco aviá los poders executiu e legislatiu, en romper lo principi de separacion de poders. Tot aquò faguèt un regim fòrça personalista, que resistiguèt pendent lèu 40 ans, mas subrevisquèt pas a la mòrt del dictator.
Lo partit unic durant lo franquisme s'apelava "Movement Nacional", qu'èra compausat per Falange Espanhòla Tradicionalista e de las JONS. Totes los foncionaris fasián obligatòriament partida d'aqueste partit, e devián jurar los "principis fondamentals del Movement". Espanha se definiá coma una democràcia organica; aquel sistèma negava los dreches politics individuals e daissava la representativitat populara de biais indirècte en las mans d'organismes (sindicat vertical, caps de familha o municipis). Al delà, una partida de las còrts (mancadas d'iniciativa legislativa) èra dirèctament designada per Franco, e autres n'èran per drech pròpri (mantun cargues militars e eclesiastics nauts). Aqueste sistèma preteniá mostrar a la comunautat internacionala l'illusion que en Espanha franquista i aviá de democràcia.
A nivèl economic Franco ensagèt de cercar un modèl capitalista mas amb d'un intervencionisme grand de l'Estat. La proprietat privada èra un drech reconegut, mas l'Estat èra per sus dels interèsses individuals. Aquel sistèma es pròpri dels regims de tipe faissista e revestiá de progressisme social un regim autoritari que, encara qu'intervencionista, permetiá las empresas d'esplechar socialament lors trabalhadors. Lo contraròtle de las relacions laboralas èra exercit pel sindicat vertical e las grèvas èran consideradas de subversivas e interdichas. Pendent los ans 1950 e 60 Franco moderèt l'intervencionisme del regim per tal de resòlver la crisi economica e de s'assegurar lo supòrt e las inversions dels aliats occidentals. La creissença economica e lo desvolopament signifiquèron de corrupcion politica granda.
