Kløyvd infinitiv

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Utbreiing av kløyvd infinitiv i norske dialektar. Det lyseblå området har infinitiv på -e i overvektsord og -a i jamvektsord, det mørkeblå området apokope i overvektsord og mykje jamning i jamvektsord.

Kløyvd infinitiv er ei nemning for skiljet mellom a-infinitiv i verb som å vera, men e-infinitiv i verb som å kaste, eit skilje som er gjennomført i tradisjonelt folkemål austafjells og i Trøndelag, delvis òg i Ranværingsdialekt. Det same skiljet finst i nokre svenske dialekter, mellom dei Jamska.

Skiljet har rot i jamvektlova, ein regel om korleis uttalen har endra seg frå gammalnorsk til moderne norsk folkemål.

• Infinitivar med lang rotstaving i gammalnorsk - det vil seie lang vokal (í i bíta eller øy i høyra) eller kort vokal pluss lang konsonant (som i finna) - fekk etterkvart i folkemålet trykket samla på den lange rotstavinga, og endinga vart redusert til ein trykklett e (å kaste), om ho ikkje fall heilt bort ved apokope (å kast').

• Infinitivar med stutt rotstaving i gammalnorsk - det vil seie kort vokal og kort konsonant (å bera) - fekk jamvekt mellom rotstavinga og endringa, slik at vokalen ikkje vart redusert, men heldt seg som ein a (å bera, å bæra eller å bårrå).

Denne jamvektregelen har verka frå Langesundfjorden i Telemark og Bykle i Setesdal nordover aust for Langfjella til litt nord for Molde, i Trøndelag og på indre Nord-Helgeland.

Verb med a-infinitiv etter kløyvd infinitiv kan vere:

• aka, baka, detta, eta, fara, flytta, gjera, koma, leva, lova, seia, selja, sitja, skipa, skjera, spela, tala, telja, vera, vita - men her kan det vere skilje mellom dialektane, og denne lista er ikkje komplett.

[endre] Kløyvd infinitiv i skriftspråket

Kløyvd infinitiv vart i nynorsk innført som sideform ved rettskrivinga av 1917, jamstilt med infinitiv på -a etter rettskrivinga av 1938. Frå 1959 har det vore ei tillaten sideform. Mellom anna Tarjei Vesaas, Tor Jonsson og Olav Duun har nytta kløyvd infinitiv i nynorsk.

I bokmålet var kløyvd infinitiv tillaten i 1938. Forma var sideform i læreboknormalen av 1959. Ved rettskrivingsendringane i 2005 vart kløyvd infinitiv tatt ut av bokmålet, sidan han har vore lite bruka i skrift. Nokre bokmålsforfattarar har bruka kløyvd infinitiv i noveller og dikt, mellom dei er Alf Prøysen, Hans Børli og Stein Ove Berg.

[endre] Kjelder

• Einar Lundeby og Ingavld Torvik, 1969: Språket vårt gjennom tidene
• Tanums store rettskrivingsordbok, 1979
• Olav T. Beito 1986: Nynorsk grammatikk