Hans Strøm

Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket

Hans Strøm (25. januar 1726–1. februar 1797), var ein prest, topograf og naturforskar.

Han var son av presten i Borgund prestegjeld på Sunnmøre, fødd og oppvaksen i prestegarden der.

Han øvde seg i barneåra opp til å verte flink å teikne. Med hjelp frå huslæraren Knud Sandshavn fekk han også interesse for boklege syslar.

I 1741, faren døydde det året, flytta han og tvillingbroren Ole til Bergen for å gå på katedralskulen i byen. Etter to år der, byrja tvillingbrørne å studere ved Universitetet i København. Dei tok eksamen i 1745. Hans Strøm flytta då tilbake til Borgund.

Ved sidan av å virke som huslærar, fordjupa han seg i boksamlinga etter faren. Emne som filosofi og moral la han særleg vinn på å setje seg inn i.

I 1750 fekk han stilling som kapellan i Borgund prestegjeld.

Han skaffa seg Erich Pontoppidans verk Det første Forsøg paa Norges naturlige Historie då dette kom i 1752 og –53. Straks etter fekk han tak i skrifter av svensken Carl Linné. Dette vekte interessa for naturvitskap, og for historiske tilhøve.

Som yngste prest i kallet hadde han i oppgåve å gå på husbesøk, dessutan var Borgund vinterstida prega av tilflytta bønder frå fjordbygdene på Sunnmøre som tok del i fiskja. Strøm fekk slik ei makelaus kontakflate med folk frå eit vidt område. Dette kom til nytte når han sette seg føre å skrive eit topografisk verk. Han forsto at emnet ”ey kunde læres i et Studer-Kammer, men at man maatte have Tingene for Øyne og foretog sig derfor at vandre allevegne om og besøge de lengst fraliggende Vraaer” [=avkrokar].

I 1756 tok han systematisk til å notere ned opplysningar etter observasjonar som han sjølv gjorde, og han skreiv ned slikt han høyrde ute mellom folk. Teikneevna kom han mykje til nytte, når han skulle forklare ulike tilhøve. Det han fann viktigast samla han i ei notisbok; Annotations Boog over de Merkværdigheder som udi Syndmørs Fogderie forefindes. På få år sanka han seg ein både brei og grundig kunnskap om naturtilhøva over heile Sunnmøre. Samlararbeidet vart i hovudsak avslutta i 1759.

I 1762 kom boka Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Fogderiet Søndmør. Verket er ei allmenn framstilling om naturen på Sunnmøre, og om det naturbaserte næringslivet. Boka tek til med ei geografisk plassering og skildring av futedømet, og om geologien. Deretter, i fire ulike kapittel, tek han føre seg vekstar og dyr i naturleg tilstand. Kapitla 6-9 omtalar ymse greiner av næringslivet, og om det som ein i dag vil kalle samferdsle. Siste kapitlet i boka handlar om innbyggjarane og om leveviset deira.

I 1766 kom andre del av verket. I dette er framstillinga ordna etter dei ulike prestegjelda på Sunnmøre.

Verket, som oftast vert omtala som Søndmørs Beskrivelse, vart allereie i samtida rekna som det ypparste av sitt slag. Det har kome i fleire opplag. Siste gongen i 2002, då for fyrste gong med latinske bokstavar.

Før band to av Søndmørs Beskrivelse kom i trykk, vart Hans Strøm i 1764 utnemnd til sokneprest i Volda prestegjeld på Søre Sunnmøre. Denne stillinga hadde han til 1779, då han vart sett til sokneprest i Eiker i Buskerud. Dette kallet hadde han ikkje søkt, men han tok imot utnemninga. Eiker var eit av dei største prestekalla i landet, og dermed økonomisk innbringande.

Sjølv om han hadde lovd seg sjølv ikkje å gå i gong med ei oppgåve á la Søndmørs Beskrivelse, førde det nye, rike kjeldetilfanget til at eit nytt topografisk verk vart ferdigstilt. I 1784 kom Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Egers Præstegield. Strøm var mindre kjend i dette distriktet, og verket er ikkje så grundig gjennomført som Søndmørs Beskrivelse.

Han gav elles ut nokre mindre avhandlingar, særlig innan zoologien.

Av andre verk kan ein nemne Tilskueren paa landet, I-II, (1775-76).

Han gav ut fleire mindre skrift over religiøse emne. Ein huspostill, Prædikener over alle Søn- og Festdages Evangelier til Andagtsøvelser for Almuen, har nådd lengst ut av dei publikasjonane som omhandla kristendomen.

Kristensynet hans vart lite påverka av samtidig religionsforskning og -undervisning. Han forblei ein pietist, formana kyrkjelyden til bøn og bot og ein einfeld levemåte.

I 1970 gav Postverket ut eit frimerke med eit portrett av Hans Strøm.

[endre] Litteratur av og om Hans Strøm:

Annotations Boog over de Merkværdigheder som udi Syndmørs Fogderie forefindes indrette[t] Anno 1756. Volda 1997

Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Fogderiet Søndmør. I-II. Sorøe. 1762 og 1766.

Physisk og Oeconomisk Beskrivelse over Egers Præstegield. 1784.

Arne Apelseth: Hans Strøm (1726-1797). Ein kommentert bibliografi. Volda 1995.

Arne Bergsgaard: Hans Strøm. Ålesund 1947.