Christiaan Huygens
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Christiaan Huygens (14. april, 1629 - 8. juli, 1695) var ein nederlandsk matematikar og fysikar, født i den Haag. Huygens blir vanligvis forbundi med den vitskaplege revolusjonen.
Innhaldsliste |
[endre] Liv og utdanning
Huygens kom frå ein velståande familie. Faren hans, Constantijn Huygens, var diplomat og diktar. Gjennom faren kom Christian i kontakt med den tidas beste matematikarar, blant anna René Descartes, som fekk stor betydning for han når det gjeld matematikken.
Christiaan Huygens studerte jus og matematikk ved Universitetet i Leiden fra 1645 til 1647. Etter dette heldt han fram ned studiet ved ein institusjon i Breda, Oranje .
[endre] Vitskapeleg arbeid
I 1651 og 1654 publiserte han sine første verk over matematiske problem. Etter kvart gjekk interressen hans meir til astronomi og sannsynsteori.
[endre] Matematikk
Etter eit framlegg frå Blaise Pascal publiserte han den fyrste kjendte boka om sannsynsteori [1].
[endre] Fysikk
Det han er mest kjendt for er Huygens–Fresnel prinsippet, om bølgeutbreiing.
[endre] Astronomi
I 1655 oppdaga han saturnmånen Titan med eit sjølvbygd teleskop. Titan var den første månen som blei oppdaga som ikkje gjekk rundt Jorda eller Jupiter. Titan-landaren Huygens er oppkalla etter han.
[endre] Eksperiment med ein forbrenningsmotor
Det er kjendt at Huygens eksperimenterte med ein krutdriven undertrykkstempelmotor. I eit brev til bror sin i 1673 hadde han teikna ei skisse av motoren [2]. Eit stempel i ein sylinder var festa til eine enden av eit taug, som gjekk over ei trinse på ein påle, med ei last som skulle lyftast i den andre enden av tauet. Lasta i tauet lyfta stemplet til øvre posiston i sylinderen. Med stemplet i øver posisjon vart ei krutladning i sylinderen sett av. Ventillar i sylinderen, laga av funktig lær og utforma som korte røyr som stakk ut, sleppte ut overskotssgassen, slik at trykket i sylineren vart omlag likt med trykket på utsida. Når gassen i sylinderen vart avkjølt vart volumet av gassen mindre og atmosfæretrykket på toppen av stemplet pressa det nedover i sylinderen. Krafta i tauet lyfta lasta i andre enden og det vart utført arbeid. Når det vart sleppt luft inn i sylinderen att ville lasta i andre enden av tauet lyfta stemplet til øvre posisjon att. Ei ny krutladning måtte plasserast i sylinderen for kvar gong stemplet skulle lyfta. Huygens kom fram til at ei krutladning på ein halv kilo kunne lyfta ein masse på 1360 kg til ei høgd på 9 m [2]. I fylge [3] fekk Huygens motoren til å fungera og demonstrerte han i 1680. Det er ikkje kjent om Huygens visste om framlegget til Abbé Hautefeuille, som omlag på same tid som Huyhens kom med framlegg on å laga ein krutdriven undertrykkstempelmotor. Så langt ein veit var Huygens den fyrste som laga ein «Stempelmotorar med invedig forbrenning» som fungerte. Assistenten han, Denis Papin, gjekk seinare over til å arbeida med dampdrive undertrykkstempelmotorar.
[endre] Referansar
- ↑ Huygens, C., Calul des probabilites - Travaux de mathématiques pures, Bind 14, Société Hollandaise des Sciences, 1657.
- ↑ 2,0 2,1 Cummins, L., Internal fire, 3. utg., Carnot Press, 2000.
- ↑ The Early History of Combustion Engines', University of Cambridge, Department of Engineering. (vitja 19/4-2008)
