Birka
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
- Birka er også namnet på eit norsk senter for kunst og handverk. Sjå kunstsenteret Birka.
Birka var den første byen i Sverige og eit viktig senter for handel ved Austersjøen frå 700-talet. Staden ligg på øya Björkö i Mälaren i Ekerö kommune. Saman med Hovgården står han på UNESCO si verdsarvliste. Birka blei òg omtala som Birca og Bierkø, men ber altså i dag namnet Björkö. Birka vart grunlagd kring 750, og er ein av dei første byane i Norden. Andre tilsvarande byar i Norden var Skiringssal (Kaupang) (kring 800) i Noreg, Ribe (kring 710) og Hedeby (kring 810) på Sør-Jylland (nå Slesvig) i Danmark.
Byane hadde fleire sams drag. Det vaks fram eit regulert nett av gater. Bygningane låg med gavlen vend ut mot kaien. Handverkarar produserte for ein større marknad enn før, varene kunne seljast over eit større område enn før. Byane låg godt plassert i høve til transport både over havet og til lands. Slik kunne byane inngå i eit internasjonalt handelsnettverk.
Innhaldsliste |
[endre] Bakgrunn
I vikingtida var Birka ein viktg handelsplass i sveariket. Birka vart på 800-talet skriven Birca. Namnet kan vera ei latinisering av Björkö. Birka vart òg omtala av Adam av Bremen.
Midt på 700-talet vart Birka skipa av kongen for sveane. På øya Adelsö nær ved låg ein kongsgard, der kongen kunne overvaka handelen. Kring sju hundre personar budde i Birka då byen var på det største. Kjøpmenn frå nær og frern (mellom anna den arabiske halvøya) med dyrebare handelsvarer søkte seg til staden. Av utlendingar var det flest av frisarar. I dag finst det meir enn 3000 gravhaugar på Björkö.
I år 829 kom munken og misjonæren Ansgar, på oppfordring frå kong Björn, til Hovgården på Adelsö. I Birka grunnla Ansgar den første kristne kyrkjelyden. Eit minnesmerke over Ansgar og hans misjonsarbeid vart reist i 1836 på Björkö.
[endre] Seinare historie
Mot slutten av 900-talet vart Birka nedlagd som handelsby. I staden vart Sigtuna byd opp. Ein teori er at Birka på grunn av landheving vart isolert. Ein kunne etter ei tid ikkje koma inn med båt frå Austersjøen til Birka via Södertälje gjennom Södertälje kanal.
[endre] Arkeologiske utgravingar
Hjalmar Stolpe byrja ei systematisk utgraving av Birka i 1870-åra. Björn Ambrosiani var med på utgraving i Birka i 1970-åra, og var prosjektleiar for utgravinga i 1990-1995.
[endre] Ansgars Birka?
Då dei historiske kjeldene ikkje er eintydige har andre Birka vorte peika ut som byen Ansgar vitja. Det fanst fleire stader med namnet Birka. Den såkalla västgötaskolan har særleg drege fram ulike teoriar. Birka kan ha vore på:
- Åland
- Bjärka i Västergötland (Västgötaskolan)
- Köpingsvik på Öland. Ein meiner at svartjorda der er fire gonger så stor som på Björkö.
- Vreta utanfor Linköping.
Det finns ulie argument for og mot dei ulike Birka. Dei fremste argumeta mot Björkö er att det ikkje ligg midt i Sueonia, noko Adam av Bremen skreiv. Øya låg den gong i utkanten av riket, og byen fanst ikkje lenger på den tida då Adam av Bremen levde. Nærleiken til Sigtuna vert sett på som eit sterkt argument for. På eldre svensk språk hadde Birka ei tyding av borg eller handelsplass. Jamfør birkelag, handelslag og birkekarlar, kjøpmenn.
[endre] Sjå òg
- Bjarkøyrett (Bjärköarätt) - lovverk som styrde livet på handelsstader og i byar i Norden.
- Byar i mellomalderen
- Norske mellomalderbyar
