Messiah

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Messiah
Componist	George Frideric Handel
Soort compositie	oratorium
Gecomponeerd voor	orkest, vocale solisten en koor
Opusnummer	HWV 56
Andere aanduiding	Messiah, an Oratorio of A New Sacred Oratorio
Gecomponeerd in	1741
Première	1742
Duur	2,5 uur
Vorige werk	Nò, di voi non vo' fidarmi (HWV 189, duet voor 2 sopranen)
Volgende werk	Samson (HWV 57)
Portaal Klassieke muziek

Messiah of Messiah, an Oratorio, ook A New Sacred Oratorio^[1] (HWV 56), is een oratorium van George Frideric Handel, gecomponeerd in 1741 en voor het eerst uitgevoerd in 1742 in Dublin. Het werk, dat in de meeste gevallen iets minder dan tweeënhalf uur duurt, wordt, met name in de Angelsaksische landen, vooral rond de Kerst uitgevoerd, maar ook wel in de Paastijd. De compositie is door de componist in de loop der tijd op onderdelen gewijzigd.

Inhoud 1 Handel, het oratorium en de weg naar Messiah 2 Het werk 2.1 Het libretto 2.2 De muziek 3 Receptie 4 Bewerkingen 5 Noten 6 Externe links 7 Geselecteerde discografie 8 Literatuur

[bewerk] Handel, het oratorium en de weg naar Messiah

Hoewel Handel vooral nu bij een groot publiek – met name mede door Messiah - bekend is als oratoriumcomponist, begon hij pas met het componeren van oratoria toen hij al vijftig was. Opera was het belangrijkste in zijn leven - vanaf zijn 18e jaar toen hij begon bij de Hamburgse opera tot rond 1740 heeft hij zich met deze muzikale vorm beziggehouden. Het schrijven van koren, zo'n essentieel onderdeel van Handels oratoria, was iets wat hij nog moest ontwikkelen. Johann Mattheson schreef in 1740 over zijn eerste ontmoeting met Handel in Hamburg: Er war starck auf der Orgel: stärker, als Kuhnau, in Fugen und Contrapuncten, absonderlich ex tempore; aber er wuste sehr wenig von der Melodie, ehe er in die hamburgische Opern kam^[2]. Handel ontwikkelde die vaardigheden in Italië, waar hij zijn eerste oratoria schreef Il Trionfo del Tempo e del Disinganno (HWV 46) en La Ressurrezione (HWV 47).

"Handel says he will do nothing next Winter, but I hope I shall perswade him to set another Scripture collection I have made for him, & perform it for his own Benefit in Passion week. I hope he will lay out his whole Genius and Skill upon it, that the Composition may excell all his former Compositions, as the Subject excells every other Subject. The Subject is Messiah… " (Charles Jennens aan Edward Holdsworth, 10 juli 1741; correspondentie in de Gerald Coke Collection[2]^[3]. Jennens opmerking over 'another Scripture collection' verwijst naar Handels oratorium Israel in Egypt, dat Handel in 1738 schreef onmiddellijk na de toonzetting van Jennens eerste libretto Saul. Israel in Egypt maakte voor de tekst volledig gebruik van een selectie uit Bijbelteksten, voor de muziek van grote delen van de Funeral Anthem for Queen Caroline. The Ways of Zion do mourn (HWV 264). Jennens volgende compilatie was L'Allegro and Il Penseroso, waaraan hij, op verzoek van Handel, een eigen deel toevoegde, Il Moderato (HWV 55); het werk ging in 1740 in première. Het volgende seizoen programmeerde Handel geen Engelstalig werk, maar twee nieuwe Italiaanse opera's: Deidamia (HWV 41) en Imeneo (HWV 41). Beide werken waren een commerciële flop en Handel overwoog naar Duitsland terug te keren^[4].

Tegen deze achtergrond kwam Jennens plan om een oratorium te schrijven, dat uitgevoerd kon worden tijdens de Stille Week wanneer de theaters gesloten zouden zijn en waarmee een uitvoering met een vol huis, en daarmee inkomsten voor Handel, gegarandeerd zou zijn. Van Israel in Egypt kwam het idee van een compilatie uit de Bijbel, maar zonder de nadruk op de (impopulaire) koren. Een evenwicht tussen soli en koren, zoals in L'Allegro, stond voor ogen^[5]. Handel gaf opera dus pas op toen hij daar door de situatie toe werd gedwongen: het publiek had genoeg van Italiaanse opera^[6]. Zijn eerste oratoria (Esther, Deborah en Athaliah) kregen meer aandacht dan zijn opera's. Na de eerste grote rijpe oratoria (Saul en Israel in Egypt) liet Handel opera in 1740 dan ook volledig links liggen.

Handel schreef Bijbelse en niet-Bijbelse oratoria:

• De niet-Bijbelse, met een opbouw en gepresenteerd als een oratorium, maar met een niet-Bijbels onderwerp, zijn onder te verdelen in concert- of cantateoratoria (zoals Alexander's Feast (HWV 65) of L'Allegro, Il Penseroso ed Il Moderato) en mythologische (Hercules (HWV 60) en Semele (HWV 58) )
• De Bijbelse kunnen worden onderverdeeld in heroïsche (een Bijbelse held(in) is onderwerp van het libretto, zoals Esther (HWV 50) of Judas Makkabeüs(HWV 63) ), verhalende (een Bijbelse vertelling is onderwerp, zoals het verhaal van Jozef en zijn broers of het dilemma van Jephta (HWV 70) ) of de zogenaamde anthem-oratoria (Israel in Egypt en de Occasional Oratorio). Ook Messiah is een anthem-oratorium. De inhoud van een anthem is in de regel een Oud-testamententaire tekst, meestal uit de Psalmen, prijzend van karakter en zonder handeling.

Een groot verschil tussen Handels oratoria en zijn opera's is de taal: de oratoria hebben een Engelse tekst. Dit bracht de werken weliswaar dichter bij het publiek, maar leverde Handels zangers problemen op omdat ze zich niet in het Engels konden uitdrukken (zie de anecdote geciteerd bij Larsen)^[7]. Dit gold overigens ook voor Handel: hoewel genaturaliseerd tot Engelsman beheerste hij de taal niet volledig en de wijze waarop hij Engelse teksten op muziek zette was, zelfs in zijn late werken, soms opmerkelijk onvolmaakt^[8]. Bij het ontwikkelen en schrijven van oratoria zijn de anthems en odes van Henry Purcell (de St. Cecilia Odes bv.) wel van invloed geweest op Handel. Maar het is vooral de Duitse kerkcantate geweest die grote invloed had op zijn werk. Tussen 1716 en 1718 bezocht hij Duitsland en leerde daar Barthold Heinrich Brockes' Passion kennen en de cantates op teksten van Erdmann Neumeister (die al in druk waren verschenen). Handel volgt in zijn anthem-oratoria strikt de tekst gebaseerd op de Psalmen; maar muzikaal gezien is er duidelijker verwantschap met de Noordduitse cantates dan met Purcell: het samenstelsel van verbonden muzikale kernen die voortdurend variëren bij Purcell vervangt Handel door losstaande en zelfstandige koren en aria's, vaak met een instrumentale inleiding.

[bewerk] Het werk

[bewerk] Het libretto

De tekst voor de Messiah[3] werd door Charles Jennens geschreven: een groot aantal losse, korte teksten uit het Oude en het Nieuwe Testament. Daarmee verschilt het werk van dat wat doorgaans een oratorium wordt genoemd: een afgeronde Bijbelse vertelling op muziek gezet, zoals de overige ruim 25 dramatische oratoria die Handel schreef. Het onderwerp van Messiah is de bijbelse Messias. Het werk is opgesplitst in drie delen:

• de profetieën in het Oude Testament met de verkondiging van de Messias;
• zijn dood, de opstanding en de hemelvaart;
• zijn wederkomst en heerschappij.

Händel had slechts 24 dagen nodig om het werk te componeren: van 22 augustus tot 14 september 1741. Al in november van dat jaar reisde hij naar Dublin. De eerste uitvoering was pas op 13 april 1742, als benefietconcert, na een extreem strenge winter. Het stuk was een groot succes; dames werd verzocht niet in hoepelrok te komen om meer kaarten te kunnen verkopen. De opbrengst ging naar een aantal goede doelen, gelijkelijk verdeeld. Een jaar later werd de Messiah ook in Covent Garden in Londen uitgevoerd. Nog voor de uitvoering ontstond een discussie of het stuk wel in een theater behoorde te worden opgevoerd.

Behalve de eerste versie uit 1742 bestaan er ook bewerkingen uit het jaar 1743, 1745/1749, 1750 en 1754.

Er is geen definitieve versie van Messiah; een aanzienlijk aantal onderdelen, met name de aria's, is overgeleverd in verschillende versies, die teruggaan tot Handels tijd^[9]. De reden waarom Handel zo veel versies schreef ligt in de werkwijze van Handel: hij veranderde vaak tijdens repetities en na uitvoeringen. Daarnaast waren de wisselende solisten – en hun capaciteiten – reden om delen te wijzigen. De laatste versie is daarmee ook niet noodzakelijkerwijs de versie die Handel als definitief beschouwde – mogelijk hadden eerdere versies de voorkeur maar waren latere wijzigingen een noodzaak. Er bestaan 5 versies, waaronder de autograaf in de Royal Collection, in de British Library[4]. Daarnaast zijn er nog zeker acht andere kopieën die uit de 18e eeuw stammen.

[bewerk] De muziek

Handel componeerde nooit een werk zonder een uitvoering ervan in gedachte. Het libretto had net zo lang als dat voor zijn oratorium Saul terzijde hebben kunnen liggen als zich niet een onverwacht aanbod uit Ierland had aangediend. William Cavendish, 3e Hertog van Devonshire en Lord Lieutenant (d.i. de vertegenwoordiger van de Britse vorst) van Ierland, nodigde Handel uit voor medewerking tijdens het winterseizoen aan een aantal liefdadigheidsconcerten in Dublin. Nieuw publiek en een serie concerten deed Handel daarvoor een reeks 'entertainments' plannen, waaronder zijn meest recente wereldlijke successen: L'Allegro, Il penseroso ed Il Moderato, Acis and Galatea, de Ode for St. Cecilia's Day, Esther en Alexander's Feast. Voor het gewijde deel zou Handel Jennens libretto gebruiken. Handel ving aan met het werk aan Messiah op 22 augustus 1741, op 28 augustus was Part I gereed, Part II op 6 september en Part III op de volgende zaterdag, 12 september. Twee dagen werden gebruikt om delen uit te werken (Handel liet vaak recitatieven en details incompleet en vulde die pas aan het eind in; 'ausgefüllt' noemde hij dat^[10]: 24 dagen in totaal voor de gehele compositie^[11] . Voor Handel was het een ongewis experiment, waarvan de beloning nog moest blijken en dat waarschijnlijk niet herhaald zou worden. Een aantal dagen na het voltooien van Messiah begon Handel gewoon aan een nieuw oratorium: Samson, waarvan de eerste acte op 29 september was voltooid.

William Cavendish, 3e Hertog van Devonshire

William Boyce

Susannah Maria Arne

Gaetano Guadagni

Op 18 november 1741 kwam Handel in Dublin aan. Dublin kende een cultureel leven dat een afspiegeling was van dat van Londen^[12]. Op 10 december werden in een liefdadigheidsconcert voor het Mercer's Hospital het Utrecht Te Deum en Jubilate en een 'coronation anthem' van Handel, samen met een speciaal geschreven anthem van William Boyce, uitgevoerd in de St. Adrew's; het verslag van Mercer's Hospital vermeldt dat Handel werd uitgenodigd het orgel te bespelen. Op 12 november startte de verkoop van de abonnementen voor de Six Musical Entertainments; met veel succes, want alle zes concerten waren uitverkocht zodat Handel "needed not sell one single Ticket at the Door"^[13], zoals hij aan Jennens op 29 december schreef. Een tweede abonnementserie startte op 17 februari 1742, met o.a. Alexander's Feast, met nieuwe altpartijen voor de alt Susannah Maria Arne die tot Handels gezelschap was toegetreden. Ook de opera Imeneo kreeg - als concertante 'serenata' - een heruitvoering, en de serie werd met Esther afgesloten. Openbare repetities van Messiah vonden op vrijdag 9 april 1742 plaats en het werk werd op 13 april voor het eerst, in een liefdadigheidsconcert, uitgevoerd. Na een maand gaf Handel nog twee uitvoeringen, voorafgegaan door openbare repetities. De Londense première kreeg Messiah op 23 maart 1743 als onderdeel van een tweede abonnementserie; de eerste serie was volledig gewijd aan Samson. Messiah werd in de kranten niet aangekondigd onder de eigen naam, maar als 'A New Sacred Oratorio'. Eén van de kranten vroeg zich af of zo'n werk in het theater kon worden uitgevoerd met musici uit de theaterwereld^[14].

Messiah is Handels enig 'sacred' oratorium en de enige die hij ook in een gewijd gebouw uitvoerde (alle andere oratoria waren voor het theater). Handel vermeed de nadruk op het koor te leggen, zoals in Israel in Egypt, maar koos voor de gelijkmatiger verhouding koor-soli zoals in L'Allegro. Toch is Messiah, na Israel in Egypt, het werk met de meeste koren. De tekst is evenredig verdeeld over Oud en Nieuw Testament, waarbij de Bijbeltekstpassages zijn 'ingedikt'. De lijn loopt van de Verkondiging, via Geboorte, Kruisiging, Opstanding en Hemelvaart naar de Verlossing (Part III is voornamelijk gebaseerd op de Anglicaanse dienst voor de overledenen) ^[15]. Messiah doorloopt daarmee alle belangrijke christelijke feestdagen. Handel verbond het werk vooral met Pasen, maar tegenwoordig is dat – met name in de angelsaksische landen – Kerstmis. Handel beperkte zich in zijn orkestratie tot strijkers, pauken en het enkele soloinstrument (de trompet) is slechts eenmalig gebruikt. Hobo's en fagotten werden toegevoegd voor de uitvoering in Londen, waarbij de strijkers voor de koren werden verdubbeld. De mogelijkheid voor vocaal vertoon is beperkt – Handel componeerde vier da capo aria's en bracht die later tot twee terug (He was despised en The trumpet shall sound). Ondanks dat het werk in zulke haast is gescheven, is er weinig overgenomen uit andere werken. De belangrijkste zijn ontleend aan Handels eigen composities: Italiaanse duetten zijn verwerkt tot koren, met als gevolg soms on-idiomatische klemtonen (For unto us a child is born, naar Nò, di voi non vo fidarmi waar de klemtoon op Nò (Nee!) voor de hand ligt) of niet-toepasselijke coloratura (de zestienden in And he shall purify en His yoke is easy die uit Quel fior che all'alba ride komen waar ze volkomen passen). And he shall purify bevat bovendien ontleningen uit de Harmonischer Gottes-Dienst van Telemann en de Prelude in g, BuxWV 163 van Dieterich Buxtehude.

Handel heeft Messiah regelmatig herzien, om artistieke redenen en om het werk aan te passen aan andere zangsolisten of andere omstandigheden voor de uitvoering. Het werk is daarmee nooit exact uitgevoerd zoals het in 1741 is geschreven^[16]:

• voor de première in Dublin in 1742 werd nieuwe muziek toegevoegd, met name een zetting voor duet met koor van How beautiful;
• voor de eerste uitvoering in Londen in 1743 werden arioso zettingen toegevoegd van And lo! the angel of the Lord en Their sound is gone out;
• voor de heruitvoering in 1745 een 4/4 zetting van Rejoice greatly en de koor versie van Their sound
• de medewerking van de castraat Gaetano Guadagni deed Handel nieuwe zettingen schrijven van But who may abide en Thou art gone up on high. Daarnaast werden transposities van de soli en sommige veranderingen vanb stemsoort (sopraan voor tenor en omgekeerd) ingevoerd.

De koren bleven ongewijzigd. Elke uitvoering van Messiah vraagt daarom om een keuze uit de alternatieven of een nastreven van een specifieke versie.

Het Hallelujah-koor[5], aan het einde van het tweede deel, is het bekendste deel van het oratorium. Toen dit koorgedeelte in 1750 in Londen werd gezongen, was de 12-jarige Engelse kroonprins George III zo onder de indruk, dat hij en zijn zus bij het slot gingen staan met de rechterhand op de borstkas. Het is sindsdien gebruikelijk dat het Britse publiek tijdens dit deel gaat staan.

Orkestratie

De bezetting voor Messiah wisselt, afhankelijk van de versie; voor de versie van 1754 (die gebruikt werd voor de liefdadigheidsuitvoering voor de Foundling Hospital) bestaan de volgende gegevens^[17]:

• 5 solisten: 2 sopranen, alt, tenor en bas
• koor: 4 (of 6) jongenssopranen en 13 mannenstemmen (alten, tenoren en bassen)
• orkest bestaande uit:
  • strijkers (14 violen, 6 altviolen, 3 [cello]]'s en 2 contrabassen
  • 4 hobo's, 4 fagotten, 2 hoorns, 2 trompetten en pauken
  • orgel en klavecimbel

De delen

Messiah
deel	onderdeel	titel	uitgevoerd door:	Bijbeltekst
Part One	Sinfony (Grave- Allegro moderato)		orkest
	Accompagnato	Comfort ye my people	tenor	Jesaja 40, 1-3
	Air	Ev'ry valley shall be exalted	tenor	Jesaja 40, 4
	Chorus	And the glory of the Lord shall be revealed	koor	Jesaja 40, 5
	Accompagnato	Thus saith the Lord of Hosts	bas	Haggai 2, 6-7; Maleachi 3, 1
	Air	But who may abide the day of his coming	alt	Maleachi 3, 2
	Chorus	And he shall purify	koor	Maleachi 3, 3
	Recitatief	Behold, a virgin shall conceive	contra-alt	Jesaja 7, 14; Matteüs 1, 23
	Air	O thou that tellest good tidings	contra-alt en koor	Jesaja 40, 9; 60, 1
	Accompagnato	For behold, darkness shall cover	bas	Jesaja 60, 2-3
	Air	The people that walked in darkness	bas	Jesaja 9, 2
	Chorus	For unto us a child is born	koor	Jesaja 9, 6
	Pifa (Pastoral Symphony)		orkest
	Recitatief	There were shepherds abiding in the field	treble (jongenssopraan)	Lucas 2, 8
	Accompagnato	And lo, the angel of the lord	treble (jongenssopraan)	Lucas 2, 9
	Recitatief	And the angel said unto them	treble (jongenssopraan)	Lucas 2, 10-11
	Accompagnato	And suddenly there was with the angel	treble (jongenssopraan)	Lucas 2, 13
	Chorus	Glory to God in the highest	koor	Lucas 2, 14
	Air	Rejoice greatly, O daughter of Zion	sopraan	Zacharia 9, 9-10
	Recitatief	The shall the eyes of the blind	contra-alt	Jesaja 35, 5-6
	Air	He shall feed his flock	contra-alt en sopraan	Jesaja 40, 11; Matteüs 11, 28-29
	Chorus	His yoke is easy, his burthen light	koor	Matteüs 11, 30
Part Two	Chorus	Behold the lamb of God	koor	Johannes 1, 29
	Air	He was despised	contra-alt	Jesaja 53, 3; Jesaje 50, 6
	Chorus	Surely he hath borne our griefs	koor	Jesaja 53, 4-5
	Chorus	And with his stripes we are healed	koor	Jesaja 53, 5
	Chorus	All we like sheep have gone astray	koor	Jesaja 53, 6
	Accompagnato	All they that see him	tenor	Psalmen 22, 7
	Chorus	He trusted in God	koor	Psalmen 22, 8
	Accompagnato	Thy rebuke hath broken his heart	tenor	Psalmen 69, 21
	Arioso	Behold, and see if there be any sorrow	tenor	Klaagliederen 1, 12
	Accompagnato	He was cut off out of the land	sopraan	Jesaja 53, 8
	Air	But thou didst not leave his soul	sopraan	Psalmen 16, 10
	Chorus	Lift up your heads, O ye gates	koor	Psalmen 24, 7-10
	Recitatief	Unto which of the angels	tenor	Brief aan de Hebreeën 1, 5
	Chorus	Let all the angels of God worship him	koor	Brief aan de Hebreeën 1, 6
	Air	Thou art gone up on high	alt	Psalmen 68, 18
	Chorus	The Lord gave up the word	koor	Psalmen 68, 11
	Air	How beautiful are the feet	sopraan	Brief van Paulus aan de Romeinen 10, 15
	Chorus	Their sound is gone out	koor	Brief van Paulus aan de Romeinen 10, 18
	Air	Why do the nations so furiously rage	bas	Psalmen 2, 1-2
	Chorus	Let us break their bonds asunder	koor	Psalmen 2, 3
	Recitatief	He that dwelleth in heaven	tenor	Psalmen 2, 4
	Air	Thou shalt break them	tenor	Psalmen 2, 9
	Chorus	Hallelujah	koor	Openbaring van Johannes 19, 6; 11, 15; 19, 16
Part Three	Air	I know that my Redeemer liveth	sopraan	Job 19, 25-26; Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 20
	Chorus	Since by man came death	koor	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 21-22
	Recitatief	Behold, I tell you a mystery	bas	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 51-52
	Air	The trumpet shall sound	bas	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 52-53
	Recitatief	Then shall be brought to pass	alt	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 54
	Duet	O death, where is thy sting	alt en tenor	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 55-56
	Chorus	But thanks be to God	koor	Eerste brief van Paulus aan de Korintiërs 15, 57
	Air	If God be for us	contra-alt	Brief van Paulus aan de Romeinen 8, 31/33-34
	Chorus	Worthy is the Lamb that was slain - Amen	koor	Openbaring van Johannes 5, 12-14

[bewerk] Receptie

Rond 1750 onstond in Engeland een traditie om Messiah uit te voeren. Handel sloot vanaf dat jaar zijn jaarlijkse seizoen voor Vasten af met Messiah (m.a.w. dicht tegen Pasen, en niet tegen Kerstmis), waarna hij het werk een maand later herhaalde in de Foundling Hospital^[18].

In de VS gaf de Haydn and Handel Society[6] in 1857 een complete Messiah met tussen de 600 en 700 stemmen. Dit succes leidde tot een uitvoering van het Hallelujahkoor bij de Grand National Celebration of Peace met 10.000 stemmen en een orkest van 500 leden^[19]. Eind 19e eeuw gingen er toch stemmen op om terug te keren naar bezettingen die dichter bij Handels oorspronkelijke muziek zelf lagen. Doel was om de schaal, idioom en stijl van Handels eigen uitvoeringen te bereiken, met als gedachte dat hoe dichter we bij Handel zouden zitten hoe beter de muziek tot ons zou kunnen spreken. De tegenwoordige professionele uitvoeringen van Messiah zijn voornamelijk op dit uitgangspunt geënt. Maar het heeft toch tot 1980 geduurd eer de eerste commerciële opname van Messiah verscheen in een bezetting die was conform de wijze waarop Handel het werk zelf uitvoerde, en bovendien ook gespeeld op instrumenten uit Handels tijd of kopiën ervan (Uitvoering van de Foundling Hospital-versie door solisten en The Academy of Ancient Music o.l.v. Christopher Hogwood)

In Nederland wordt Messiah zowel door professionele als door amateur-oratoriumverenigingen uitgevoerd. Andere oratoria van Handel staan veel minder vaak op de programma's (afgezien van Judas Maccabeus, met een met het Hallelujahkoor vergelijkbare bekende melodie, het koor See the conquering hero comes, beter bekend met een andere tekst als A toi c'est la gloire of U zij de glorie). Naar Handel is in Nederland lang met een scheef gezicht gekeken, soms zelfs met onverhuld dédain^[20]. Dit in tegenstelling tot het buitenland waar zijn werken met grote regelmaat op de programma's staan van reguliere of festivalconcerten en waar Handel op andere, c.q. zijn waarde wordt geschat. De Nederlandse Bach Passietraditie, waarbij het religieus ritueel soms schijnt te prevaleren boven de primaire beleving van een muzikaal kunstwerk, is aan Handels Messiah of een ander van zijn oratoria voorbijgegaan. Pas in de 21e eeuw is er meer aandacht voor het werk van Handel in Nederland gekomen, getuige bv. de produkties, van zowel opera's als oratoria, die twee van de drie Nederlandse operahuizen van Handel dramatische werken hebben gebracht^[21].

[bewerk] Bewerkingen

Gottfried van Swieten

Mozart

Mozart

Mozart heeft in 1789 een bewerking van de Messiah gemaakt^[22]. Hij deed dit in opdracht van Gottfried van Swieten voor uitvoering in zijn Musicalische Cavalirs-Gesellschaft. Mozart maakte zogenaamde 'toegevoegde begeleidingen', d.w.z. nieuwe orkestraties, voor het werk. Het basso continuo was inmiddels in ongebruik geraakt en Handels instrumentatie werd als schraal en onbevredigend ervaren. Mozart voegde meer blazers toe aan de orkestbezetting: 2 fluiten, 2 klarinetten, 2 hoorns en 3 trombones; de trompetpartij werd herzien. De blazers ondersteunen of versterken de strijkers, maar krijgen ook soms een meer onafhankelijke melodische rol. De Engelse tekst werd vervangen door een Duitse vertaling. De eerste uitvoering vond plaats in de salons van Johann graaf Esterhazy, o.l.v. Mozart zelf. Tot in de 19e eeuw werd Mozarts bewerking gewaardeerd; zijn instrumentatie kwam ook weer deels terecht in de partituren die tot het begin van de 20e eeuw in Britse uitvoeringen werden gebruikt. Met de opkomst van uitvoeringen van barokmuziek in historisch verantwoorde vorm raakte Mozarts bewerking op de achtergrond; maar inmiddels zijn er ook vanuit de hoek van de historische uitvoeringspraktijk uitvoeringen en opnames gekomen met Mozarts bewerking.

The Young Messiah

The New London Chorale onder leiding van Tom Parker heeft in 1982 een eigentijdse uitvoering gemaakt met onder andere Vicki Brown, Madeline Bell, Gordon Neville en Steve Jerome, met de naam The Young Messiah.

[bewerk] Noten

[bewerk] Externe links

• volledige partituur Messiah
• partituur per onderdeel

[bewerk] Geselecteerde discografie

• Dublin versie 1742 (reconstructie)
  • Susan Hamilton (s), Annie Gill (ms), Clare Wilkinson en Heather Cairncross (a), Nicholas Mulroy (t) en Matthew Brook en Edward Caswell (b); Dunedin Consort & Players o.l.v. John Butt (Linn, CKD 285)
• versie 1752
  • Lynne Dawson (s), Hilary Summers (a), John Mark Ainsley (t) en Alastair Miles (b); Choir of King's College, Cambridge; The Brandenburg Consort; Stephen Cleobury (Brilliant CDs, 92463)
• versie Foundling Hospital 1754 (met 2 sopranen)
  • Judith Nelson en Emma Kirkby (s), Carolyn Watkinson (ca), Paul Elliott (t) en David Thomas (b); Choir of Christ Church Cathedral, Oxford; The Academy of Ancient Music o.l.v. Christopher Hogwood (Decca - L'Oiseau Lyre, 4304 882)
  • Emma Kirkby en Emily van Evera (s), Margaret Cable (ms), James Bowman (ct), Joseph Cornwell (t) en David Thomas (b); Taverner Choir en Taverner Players o.l.v. Andrew Parrott (Virgin Veritas, 0724356200425)
  • Susan Gritton en Dorothea Röschmann (s), Bernarda Fink (ca), Charles Daniels (t) en Neal Davies (b); Gabrieli Consort & Players o.l.v. Paul McCreesh / DG Archiv 453 4642)
• uit verschillende versies samengestelde uitvoeringen
  • Margaret Marshall (s), Catherine Robbin (ms), Charles Brett (ct), Anthony Rolfe Johnson (t), Saul Quirke (js) en Robert Hale (b); The Monteverdi Choir en The English Baroque Soloists o.l.v. John Eliot Gardiner (Philips Digital Classics 4342972)
  • Arleen Auger (s), Anne Sofie von Otter (ca), Michael Chance (ct), Howard Crook (t) en John Tomlinson (b); The Choir of the English Concert en The English Concert o.l.v. Trevor Pinnock (DG Archiv 423 630-2)
  • Barbara Schlick en Sandrine Piau (s), Andreas Scholl (ct), Mark Padmore (t) en Nathan Berg (b); Les Arts Florissants o.l.v. William Christie (Harmonia Mundi 2901498.99)
  • Madeira Suzuki (s), Yoshikazu Mera (ct), John Elwes (t) en David Thomas (b); Bach Collegium Japan o.l.v. Masaaki Suzuki (BIS 891/892)
• versie met alle alternatieven
  • Lorraine Hunt-Lieberson en Janet Williams (s), Patricia Spence (ms), Drew Minter (ct) en William Parker (b); Chamber Chorus of the University of Berkeley en Philharmonia Baroque Orchestra o.l.v. Nicholas McGegan (Harmonia Mundi HMU 907050.52)

• Bewerking Mozart (in Duits):
  • Monika Frimmer (s), Mechthild Georg (ms), Christophe Prégardien (t) en Stephan Schreckenberger (b); Rheinische Kantorei en Das Kleine Konzert o.l.v. Hermann Max (EMI Classics 51198-2)
  • Lynne Dawson (s), Bernarda Fink (a), Hans Peter Graf (t), Stephen Varcoe (bar) en Chris de Moor (b); Choeur de Chambre de Namur en La Grande Ecurie et La Chambre du Roy o.l.v. Jean-Claude Malgoire (Naïve NAI 3004)

s=sopraan; ms=mezzo-sopraan; a=alt; ca=contra-alt; ct=contra-tenor; t=tenor; bar=bariton; b=bas

[bewerk] Literatuur

• Burrows, Donald (1994), Handel, The Master Musicians, New York, Schirmer Books/Macmillan Publishing Company
• Dean, Winton (1982), Handel, The New Grove Dictionary of Music and Musicians/The Composer Biography Series, Londen, Macmillan
• Dean, Winton (1972), Handel's Dramatic Oratorios and Masques, Londen, Oxford University Press
• Erhardt, T.J.: Händels Messiah. Text, Musik, Theologie, Comes Verlag, Bad Reichenhall 2007
• Hicks, Anthony (1980), Origins and the present performance, toelichting bij de gramofoonopname van The Academy of Ancient Music o.l.v. Christopher Hogwood
• Hogwood, Christopher (2007), Handel, Londen, Thames & Hudson
• Kenyon, Nicholas (1983), Handel's Messiah, toelichtting bij de gramofoonopname van de English Baroque Solists o.l.v. John Eliot Gardiner
• Larsen, Jens Peter (1972), Handel's Messiah. Origins, Composition, Sources, New York, Norton
• Robbins Landon, H.C. (2001), Wolfgang Amadeus Mozart. Volledig overzicht van zijn leven en muziek, Baarn, Tirion Uitgevers