Martinitoren

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Close-up van de Martinitoren

De gehele Martinitoren

De Martinitoren bij nacht

De Martinitoren, gelegen aan de Grote Markt, is de bekendste en hoogste toren van de stad Groningen. De toren behoort bij de Martinikerk.

De stadjers hebben hun toren de naam d' Olle Grieze gegeven, Gronings voor de oude grijze (toren).

[bewerk] Geschiedenis

Op de plaats van de huidige Martinitoren stond tweemaal eerder een toren. In de 13e eeuw werd de eerste gebouwd. Deze was ongeveer 30 meter hoog en geheel in Romaanse stijl. Door een blikseminslag in 1408 werd deze toren vernietigd. In 1464 kwam een tweede toren tot stand. Deze was ongeveer 45 meter hoog. Ook deze toren werd door blikseminslag verwoest (1468).

De derde (en huidige) toren verrees grotendeels tussen 1469 en 1482 en werd gebouwd uit blokken Bentheimer zandsteen. De houten bovenbouw en de spits waren pas gereed in 1548. De toren zou volgens de overlevering meer dan 100 meter hoog geweest zijn.^[1] Door het ontsteken van vreugdevuren op de derde trans, na het vertrek van Spaanse en Waalse troepen in 1577, vatte het bouwwerk vlam en stortte het gedeeltelijk in. Er bleef een hoogte van 69 meter bewaard. In 1627 was de toren hersteld tot de huidige 96,8 meter hoogte.

Later is de toren nog meerdere malen beschadigd geraakt door natuurgeweld en diverse oorlogen. De torenspits is nog eens door blikseminslag getroffen in o.m. 1822. Uit dat jaar dateert ook de windvaan op de toren in de vorm van een paard. Sinds 1838 heeft de toren een bliksemafleider. De toren overleefde de Tweede Wereldoorlog redelijk ongeschonden. In een van de klokken is nog altijd een kogelgat te zien, ontstaan bij de bevrijding van Groningen aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. Ook enkele beschadigingen in het muurvlak zijn niet ongedaan gemaakt.

Boven de ingang aan de westzijde zijn drie beelden van Willem Valk aangebracht. Zij stellen personen voor die verbonden zijn met de geschiedenis van Groningen: de blinde Bernlef, Sint Martinus en Rudolf Agricola. De doorgangen onder de toren zijn in 2001 met hekwerken afgesloten. Naar verluidt heeft de toren een fundering van slechts drie meter diep.

Nadat er kort achter elkaar drie mensen waren omgekomen door een val vanaf de toren is recentelijk gezocht naar mogelijkheden om de veiligheid van de toren te vergroten om hiermee de kans op ongelukken en zelfdodingen te verkleinen. Dit heeft geresulteerd in een hekwerk dat is geplaatst op het zuidelijk deel van de eerste torenomgang (Grote Markt-zijde). De rest van de omgang is definitief afgesloten. De toren is sinds 9 juni 2007 weer geopend voor het publiek.

De Martinitoren is sinds 1798 (volledige scheiding van kerk en staat) eigendom van de burgerlijke gemeente. De toren had destijds al de functie van uitkijktoren (o.m. alarmering bij brand), De laatste torenwachter/brandwacht heeft dienst gedaan tot 1921.

[bewerk] De luiklokken

In de Martinitoren hangt een gelui bestaande uit twaalf klokken, het grootste in Nederland na dat van de Domtoren in Utrecht.

Drie grote klokken zijn in 1577 en 1578 gegoten door Hendrick van Trier. De grootste hiervan, met een gewicht van 7850 kilo en een diameter van 2,23 meter, wordt de Salvator genoemd. De andere twee, de grote en de kleine Borgerklok, wegen respectievelijk 4200 en 3400 kilo.

Eeuwenlang hebben deze klokken vreugde en leed, oorlog en vrede aangekondigd. Na een malariaepidemie in 1826 (Groninger ziekte) werd het dagelijks luiden van de klokken afgeschaft. Sinds 1982 luidt het Groninger Klokkenluidersgilde iedere zondag en op bijzondere dagen met de hand de klokken.

In 1994 is een nieuwe klok, De Kromstaart, geïnstalleerd. Deze op een na grootste klok weegt 5550 kilo en heeft een doorsnede van ongeveer twee meter. Op deze klok staat het volgende rijm:

Kromstaart mag men mij noemen,

de Groningers zal ik roemen,

want volk van Stad en Land,

schonk mij met milde hand

1040-1990 Groningen stad 950 jaar.

In 1994 werden ook de vier klokken van het Nieuwe Stadhuis, een gebouw uit de jaren vijftig dat toen gesloopt werd, overgeplaatst naar de toren. Ten slotte, om het oorspronkelijke gelui van de Martinikerk te completeren, werden in 1995 vier klokken gegoten door de Koninklijke Klokkengieterij Eijsbouts in Asten.

Vlakbij het gat aan de zijde van de Grote Markt hangt nog een historische klok, de Ruimstraatklok van 900 kilo. Deze valt echter buiten het gelui omdat de stemming niet bij de overige klokken past.

[bewerk] De beiaard

De beiaard van de Martinitoren is in 1662/1663 gegoten door de befaamde klokkengieters Pieter en François Hemony en besloeg oorspronkelijk drie octaven (32 klokken). Bij een restauratie en uitbreiding in 1984 voegde men vijf discantklokjes en twee grote klokken toe die ook de uur- en halfuurslag doen klinken, alles gegoten door de Koninklijke Klokkengieterij Eijsbouts in Asten. Thans omvat de beiaard vier octaven en 49 klokken, waarvan er nog dertig van de gebroeders Hemony zijn.