Karl May

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Carl Friedrich May (Ernstthal, 25 februari 1842 – Radebeul, 30 maart 1912), meestal Karl May genoemd, was een Duitse schrijver, die wereldwijd bekend is geworden door zijn verhalen over Winnetou en Old Shatterhand in het Wilde Westen en in mindere mate de verhalen van Kara ben Nemsi en Hadji Halef Omar in het Midden-Oosten.

Inhoud 1 Levensloop 2 Werken 2.1 Algemeen 2.2 Pseudoniemen 2.3 De verhalen 2.4 Versies 2.5 Uitgevers van Nederlandstalige edities 2.6 Overzicht van Nederlandse titels 2.7 Overzicht van Duitse titels 2.7.1 Reisavonturen 2.7.2 Jeugdverhalen 2.7.3 Colportageromans 2.7.4 Overige 2.8 Afgeleide werken 3 Externe links 4 Referenties

[bewerk] Levensloop

Karl May werd geboren in Hohenstein-Ernstthal, als vijfde kind van de wever Heinrich May en zijn echtgenote Wilhelmina Weise. Kort na zijn geboorte werd hij nachtblind door vitaminegebrek. Negen van de dertien andere kinderen in het gezin stierven op jeugdige leeftijd. Gedurende zijn blinde kinderjaren vertelde zijn grootmoeder hem veel sprookjes, waardoor zijn fantasie zich ontwikkelde. Op vier- of vijfjarige leeftijd werden hem na medisch onderzoek de juiste voedingsmiddelen (vitamine A & D) toegediend, waarna hij kon zien.

Op 29 september 1856 begon hij zijn opleiding tot leraar in Waldheim, Saksen. Hier werd hij in 1860 veroordeeld wegens diefstal van zes kaarsstompjes.

In 1861 legde May het leraarsexamen af. Hij werd als leraar aangesteld bij de fabrieksschool in Altchemnitz. Hier werd hij op 26 december wegens diefstal (een horloge, dat hij van een kamergenoot overdag mocht lenen, nam hij voor het weekend mee naar huis, waarna de kamergenoot aangifte deed) veroordeeld tot een vrijheidsstraf. Hij verloor zijn betrekking en zijn lesbevoegdheid.

Toen hij zich in 1865 voor een vermogend arts uitgaf, werd hij betrapt en tot vier jaar arbeidshuis veroordeeld. Hij kwam voortijdig vrij in 1868. Hij beging hierna in verschillende betrekkingen nieuwe diefstallen, waarvoor hij van 1870 - 1874 in het tuchthuis in Waldheim gevangenisstraf uitzat. Hij kwam weer op het rechte pad toen hij de katholieke lekencatecheet Kochbar ontmoette.

In de periode 1875-78 vond May een aanstelling als redacteur van de colportage weekbladen Der Beobachter an der Elbe en Frohe Stunden. Deze bladen waren het eigendom van uitgever Heinrich Gotthold Münchmeyer. May begon toen enkele zelfgeschreven verhalen te publiceren. In 1880 huwde hij met Emma Pollmer, met wie hij al enkele jaren samenwoonde.

De jaren 1881-87 vertegenwoordigden een hoogtepunt in zijn schrijversbestaan. In het katholieke gezinsblad Der Deutsche Hausschatz verschenen de eerste versies van zijn reisavonturen als De doodskaravaan, Door Koerdistan, en Naar Istanbul. Ook begon hij in deze periode aan zijn vijf grote Münchmeyerromans, waaronder De liefde van de Ulaan, De wraakjacht rond de aarde, De verloren zoon, Duitse harten, Duitse helden en De weg naar het geluk. Deze laatste vier verschenen onder diverse pseudoniemen. De reden hiervoor was dat ze een bepaalde mate van erotiek bevatten; in die tijd ongepast. Münchmeyer beschouwde dit als een noodzakelijk middel voor de losse huis-aan-huis verkoop van zijn bladen, maar ze waren strijdig met Mays idealen van liefde voor de natuur, voor mensen, God en vrede.

In 1888 kreeg May een vaste aanstelling als medewerker aan het Stuttgarter tijdschrift Spemann's Illustrirte Knabenzeitung: Der gute Kamerad. Vanaf 1892 verschenen Mays reisvertellingen in steeds grotere oplagen. De meeste van zijn Amerika-romans kenmerken zich door een christelijke, romantische inslag. Door de goede verkoop van zijn boeken ging het hem voor de wind.

In 1899-1900 ondernam hij zijn eerste reis naar de Oriënt. Ook maakte hij een reis naar Amerika (1908), vanwaar hij veel originele souvenirs uit het dagelijks leven van verschillende indianen meenam. Op 4 maart 1903 liet hij zich scheiden van zijn vrouw, en huwde op 31 maart met zijn secretaresse Klara Plöhn. Hij ging zichzelf toen als groot literator zien, maar zijn latere werk (Babel en Bijbel, Naar het land van de zilveren leeuw, Vrede op aarde) vond geen erkenning.

In 1904 werden de vroegere veroordelingen van May publiek, waardoor hij veel sympathie verloor. Er ontstond een anti-Karl May hetze, culminerend in, bijvoorbeeld, Lebius' brochure Karl May - ein Verderber der deutschen Jugend. Tijdens processen tegen het publiceren van zijn Münchmeyer-romans onder zijn eigen naam verloor hij veel van het geld dat hij met schrijven had verdiend. Toen hij in 1912 overleed, was hij een gebroken man.

Na zijn dood richtte zijn vrouw Villa Bärefette (villa Berenvet) in met souvenirs van hun Amerika-reis. Het was een der uitgebreidste tentoonstellingen van originele 19-eeuwse Indiaanse attributen in Europa. Deze villa is, evenals Villa Shatterhand, te bezichtigen in Radebeul, Duitsland.

[bewerk] Werken

[bewerk] Algemeen

De werken van May worden meestal ingedeeld in

• Reisverhalen
• Jeugdverhalen
• Colportageromans (ook Münchmeyer-romans genoemd)
• Overige

De werken van May worden niet gerekend tot de literatuur (in engere zin), maar tot de lectuur (Duits: Trivialliteratur) en May wordt dan ook wel als volksschrijver aangeduid. In Nederland worden zijn werken als jeugdlectuur beschouwd, en vele volwassenen kwamen er niet voor uit dat zij ook May lazen^[1].

Enkele kenmerken die men in zijn werken vindt:

• De personages zijn duidelijk verdeeld in "de goeden" en "de kwaden"
• Duitse personages horen vrijwel altijd bij "de goeden"
• Uitgebreide landschapsbeschrijvingen
• De minimale rol van vrouwen en liefde
• Sterke aanwezigheid van het Christendom, in latere werken grenzend aan bekeringsdrang
• De bovenmenselijke vaardigheden en kennis van de helden uit de verhalen
• De helden hebben ongeveer altijd gelijk
• De helden zijn meestal in staat hun vijanden te vergeven
• Een held is niet iemand die zijn uiterste best doet een held te wezen
• De personages verblijven zelden lang op dezelfde plaats; ze zijn vrijwel voortdurend onderweg
• Veelvuldige gevangenneming en bevrijding van zowel de "goeden" als de "kwaden"
• Totale afwezigheid van matteriële zorgen

[bewerk] Pseudoniemen

De werken van May werden uitgebracht onder de volgende namen en pseudoniemen: Karl May (of Dr. Karl May), Carl May, Capitain Ramon Diaz de la Escosura, M. Gisela, Hobble-Frank, Karl von Hohenthal, D. Jam, Prinz Muhamêl Lautréaumont, Ernst von Linden, P. van der Löwen, Emma Pollmer (de naam van zijn eerste vrouw) en Richard Plöhn.

[bewerk] De verhalen

De meeste verhalen spelen zich af in de negentiende eeuw, tussen 1860 en 1880.

De namen van de personages zijn in enkele gevallen verschillend per uitgave of bewerking. De meest bekende zijn:

Uit de verhalen die spelen in Noord-Amerika

Apache-opperhoofd Winnetou (met zijn zilverbuks, en zijn paard Iltshi) en zijn blanke bloedbroeder Old Shatterhand (met zijn paard Hatatitla, Henry-geweer en berendoder), en verder: Dick Hammerdull en Pitt Holbers, Hobble-Frank, Intshu Tshuna, Lange Davy en dikke Jemmy, Nsho-Tshi, Old Death, Old Firehand, Old Surehand, Old Wabble, Ribanna, Sam Hawkens / Sam Barth, Dick Stone, Will Parker, Sans-Ear, Santer, Tangua, Tante Frolic / Tante Droll.

Uit de verhalen die spelen in de Oriënt

Kara Ben Nemsi (met zijn paard Rih) en Hadji Halef Omar, en verder: Krüger Bey, Lord Lindsay.

[bewerk] Versies

May heeft zeer veel geschreven: een lijst met titels in het Karl-May-Handbuch beslaat 23 bladzijden^[2]. Van een aantal van zijn werken zijn bewerkingen gemaakt, zowel door hemzelf als door anderen. Er zijn werken verschenen onder verschillende titels. Sommige werken zijn verspreid over meerdere banden uitgegeven, maar verschillende uitgaven waren verschillend in aantallen banden, indeling en titels. Het is ook voorgekomen dat een werk een nieuwe titel kreeg, waarna een ander werk de oude titel als nieuwe titel kreeg, bv. Old Surehand III dat later Old Surehand II ging heten. Ook hergebruikte May regelmatig (delen van) oude verhalen in nieuwe. Van de werken zijn meerdere vertalingen gemaakt, en sommige vertalingen zijn later weer bewerkt en heruitgegeven. Dit alles heeft als gevolg dat het niet eenvoudig is een overzicht te maken van de boeken van Karl May. Zowel over de Duitse als de Nederlandse uitgaven zijn vele boeken en artikelen geschreven: een lijst met titels in het Karl-May-Handbuch beslaat 20 bladzijden^[2]. Overigens betekent het "bewerkt zijn" van een werk van May in een aantal gevallen dat het (soms sterk) ingekort is; een eufemistische omschrijving dus.

Uit een voorwoord^[3]:

Bij de bewerking dezer uitgave zijn wij van de stelling uitgegaan, dat de jeugd, die gaarne de boeken van Karl May leest, een vlot geschreven boek weet te waardeeren. Daarom hebben wij gemeend, hier en daar bij de vertaling verkorting te moeten toepassen, door weg te laten wat, hetzij als specifiek Duitsche woordspeling, hetzij als betrekking bebbend op specifiek Duitsche toestanden, voor den Nederlansdchen jeugdigen lezer onbegrijpelijk is. Bovendien kwam het ons wenschelijk voor, de vaak te lange landschapsbeschrijvingen e.d. en de vele in het origineel voorkomende herhalingen, die o.i. slechts storend werken, of in het geheel niet of beknopt weer te geven.

[bewerk] Uitgevers van Nederlandstalige edities

In de loop van de tijd zijn May's werken in het Nederlands uitgegeven door minstens 55 uitgeverijen. De voornaamste worden hier genoemd, met de periode waarin de werken werden uitgegeven^[4].

• W.H.J. van Nooten, Haarlem, gaf in 1890 De oude dood uit als eerste Nederlandstalige boek van May.
• Van Goor Zonen, Gouda, 1895 - 1903
• Uitgevers-maatschappij "Nederland", 's-Gravenhage, 1895 - 1907
• H.J.W. Becht, Amsterdam, 1904 - 1984. Latere edities zijn geïllustreerd door Hans G. Kresse.
• A.G. Schoonderbeek, Laren, 1919 - 1945 (gerekend tot de mooist uitgegeven Karl May-boeken)
• Frany (een soort huismerk van de HEMA), 1930 - 1948 (in twee verschillende uitgaven)
• Hollandsch Uitgeversfonds, Amsterdam , 1928 - 1942
• Onbekende uitgever, reeks meestal omschreven als "Indiaan te paard met lans", 1935 tot in jaren 1940
• Uitgeversfonds Het Boekhuis, Ledeberg/Gent (later Het Boekhuis, Antwerpen), 1934 - 1955
• Prisma-boeken, Het Spectrum, Utrecht, 1962 - 1967, twee reeksen van elk 25 pockets, met een groot aantal herdrukken van de populairste boeken was deze reeks een groot succes. In latere jaren werden delen uit de reeksen opnieuw uitgegeven.
• Skarabee, Laren, ca. 1970
• Omega Jeugdboekerij, Amsterdam, 1976 - 1982, bewerkingen tot kinderboeken, fraai geïllustreerd
• W&L boeken (Loeb), Amsterdam, 1983 - 1986, 18 delen die de Duitstalige Gesammelte Werke vrij precies volgen
• Kadmos, Utrecht/Weert, 1988 - 1992, een productie voor Boek en Plaat
• Rebo Producties ("Remainder Books"), 1991

De uitgaven van "Frany" en "Hollandsch Uitgeversfonds" lijken nogal op elkaar.

[bewerk] Overzicht van Nederlandse titels

Hieronder een overzicht van een deel van de in het Nederlands verschenen werken van May. Als uitgangspunt is de 50-delige reeks Prisma-boeken van uitgeverij Het Spectrum genomen. Dat is nl. de reeks met zowel de meeste titels als de grootste verspreiding en bekendheid. Het overzicht is niet volledig en bevat wellicht fouten.

Overzicht van boeken van Karl May gebaseerd op de eerste reeks van 25 Prisma-boeken van Het Spectrum.

Nr.	Titel	Originele of verwante Duitse titel(s)	elders uitgegeven als	Opmerkingen
De verhalen over het Wilde Westen (spelen tussen 1860 en 1880)
1	Winnetou, het grote opperhoofd	Winnetou I	Winnetou, het opperhoofd der Apachen / Winnetou, het grote Apache opperhoofd
2	Old Shatterhand	Winnetou II	Winnetou en Old Shatterhand
3	De zoon van de berejager	Unter Geiern (ook bekend als Der Sohn des Bärenjägers en Der Geist des Llano estakado)	Het geheim van de witte bizon
4	De Zwarte Mustang, met: - Sans-Ear de woudloper - De Zwarte Mustang	Winnetou III Halbblut (ook bekend als Der Schwarze Mustang)		met Sans-Ear en Hobble Frank
5	De oase in de Llano Estacado	Old Surehand I	De Llano Estacado Old Surehand	met Old Wabble en "Bloody Fox"
6	Het geheim van Old Surehand	Old Surehand II	De duivelskop van het Rotsgebergte	met Dick Hammerdull en Pitt Holbers; Old Wabble's dood
7	De schat in het Zilvermeer	Der Schatz im Silbersee		met Old Firehand en Lord David Lindsay
8	Winnetou en de goudzoekers	Weihnacht	Het goud van Winnetou	met "Carpio"
9	De Oliekoning	Der Ölprinz	De Petroleumkoning
10	De rotsvesting in Sonora	Die Felsenburg Krüger Bei
11	Winnetou bij de bedoeïenen	Krüger Bei en Satan und Ischariot	Old Shatterhand als detective	met "de Meltons"
12	De dood van Winnetou, met: - Het slot in het Oerwoud - De dood van Winnetou	Satan und Ischariot Winnetou III	Old Shatterhand als detective Winnetou's dood / De zonen der Mimbrenjo's I
13	De boodschap van Winnetou	Winnetous Erben (ook bekend als Winnetou IV)	Winnetou's testament De zonen der Mimbrenjo's II	speelt in 1908
Delen 14 en 15 vormen samen één verhaal dat speelt in Zuid-Amerika.
14	Aan de Rio de la Plata	Am Rio de la Plata
15	De Koningin van Gran Chaco	In den Kordilleren
De verhalen over de Oriënt, de originele reeks met Kara ben Nemsi.
16	Kara Ben Nemsi, de held van de woestijn	Durch die Wüste (ook bekend als Durch die Wüste und Harem)	Kara-ben-Nemsi, de held uit het avondland Kara-Ben-Nemsi
17	Door het woeste Koerdistan	Durchs Wilde Kurdistan Reise-Abenteuer in Kurdistan	In Koerdistan Door Koerdistan
18	Van Bagdad naar Istanboel	Von Bagdad nach Stambul (ook bekend als Die Todes-Karavane)	Van Bagdad naar Stamboel
19	In de Rotskloven van de Balkan	In den Schluchten des Balkan	In de schuilhoeken van de Balkan
20	Door het land der Skipetaren	Durch das Land der Skipetaren
21	De bandiet der Albaanse bergen	Der Schut en Im Soedan
Overige verhalen over de Oriënt
22	Mensenjagers aan de Nijl	Menschenjäger (ook bekend alsDer Mahdi am Nil en als Im Lande des Mahdi I)
23	In het land van de Mahdi	Der Mahdi (ook bekend als Der Mahdi im Soedan en als Im Lande des Mahdi II)
24	De laatste slavenjacht	Im Soedan, tweede vertelling uit Der Schut, zesde vertelling uit Der Löwe der Blutrache. (Ook bekend als Der letzte Sklavenjagd)
25	De smokkelaars van de Tigris	Bei den Trümmern von Babylon (ook bekend als Im Reiche des silbernen Löwen II)	Kara ben Nemsi en de smokkelaars van de Tigris Kara ben Nemsi in de toren van Babel

Overzicht van boeken van Karl May gebaseerd op de tweede reeks van 25 Prisma-boeken van Het Spectrum.

Nr.	Titel	Originele of verwante Duitse titel(s)	elders uitgegeven als	Opmerkingen
Delen 26 t/m 30 vormen samen één verhaal, naar het Duitse Waldröschen, De wraakjacht rond de aarde.
26	Slot Rodriganda	Schloß Rodriganda
27	De piramide der Azteken	Die Pyramide des Sonnengottes
28	Juarez van Mexico	Benito Juarez
29	Kanselier en prairiejager, met - Spoorzoeker Giersnavel - Woudroosje	Trapper Geierschnabel
30	De stervende Keizer	Der sterbende Kaiser
Delen 31 t/m 34 vormen samen één verhaal, naar het Duitse Die Liebe des Ulanen.
31	De weg naar Waterloo		vele verschillende titels
32	De kluizenaar in de Sahara
33	De spion van Ortry	Der Spion von Ortry
34	Titanen vechten het uit
Overige verhalen. Delen 35 en 36 vormen samen één verhaal, evenals delen 46 en 47.
35	De admiraal van de Sultan	Scepter und Hammer Zepter und Hammer	De wraak van den Khedive
36	De schat van de Maharadja	Die Juweleninsel
37	De woestijnrovers van Noord-Afrika, met - De jacht op de paardendief - De koningin der woestijn	Der Krumir derde deel uit Deutsche Herzen, Deutsche Helden
38	De slavenkaravaan	Die Sklavenkarawane
39	Piraten aan de stille Zuidzee	Am Stillen Ozean Ein Abenteuer auf Ceylon Die Rache des Ehri Der Kiang Lu
40	De woudloper	Der Waldläufer
41	De kaperkapitein, met ook: - Het toverwater (18e eeuw) - De eenzame Ridder (15de eeuw)	Robert Surcouf / Halbblut Das Zauberwasser Ritter und Rebellen / Sutemin der Einsame	Surcouf de kaperkapitein
42	De schrik van het ertsgebergte	Das Buschgespenst
43	Desperado's	diverse		korte verhalen
44	Het masker van de blanke Radja	Der Fremde aus Indien
45	De valse derwisj	eerste deel uit Deutsche Herzen, Deutsche Helden Der Derwisch	Een Duitsche Sultane
46	De vorst der bleekgezichten	tweede deel uit Deutsche Herzen, Deutsche Helden	De vorst der bleekgezichten
47	In het dal van de dood
48	Wild-west in Siberië	vierde deel uit Deutsche Herzen, Deutsche Helden	De engel van de bannelingen
49	Het testament van de Inka	Das Vermächtnis des Inka		Plot lijkt op 14/15
Een boek met teksten over de schrijver zelf
50	Karl May en zijn wereld	teksten uit Ich Auf fremden Pfaden Das Zauberwasser

[bewerk] Overzicht van Duitse titels

[bewerk] Reisavonturen

• Oriënt-reeks
  • Durch Wüste und Harem of Durch die Wüste (1892)
  • Durchs wilde Kurdistan (1892)
  • Von Bagdad nach Stambul (1892)
  • In den Schluchten des Balkan (1892)
  • Durch das Land der Skipetaren (1892)
  • Der Schut (1892)
• Winnetou I–III (1893)
• Orangen und Datteln (1893) of Sand des Verderbens
• Am Stillen Ocean (1894)
• Am Rio de la Plata (1894)
• In den Cordilleren (1894)
• Old Surehand I (1894)
• Old Surehand II (1895), of Kapitän Kaiman
• Im Lande des Mahdi I–III (1896), of Menschenjäger, Der Mahdi en Im Soedan
• Old Surehand III (1897) of Old Surehand II
• Satan und Ischariot I–III (1896/97) of Die Felsenburg, Krüger-Bei en Satan und Ischariot
• Auf fremden Pfaden (1897)
• "Weihnacht!" (1897)
• Am Jenseits (1899)
• Im Reiche des silbernen Löwen I–II (1898) of Der Löwe der Blutrache en Bei den Trümmern von Babylon
• Im Reiche des silbernen Löwen III–IV (1902/03) of Im Reiche des silbernen Löwen en Das versteinerte Gebet
• Und Friede auf Erden! (1904)
• Ardistan und Dschinnistan I–II (1909) of Ardistan en Der Mir von Dschinnistan
• Winnetou IV (1910) of Winnetous Erben

[bewerk] Jeugdverhalen

• Die Helden des Westens is de titel van een band met twee verhalen:
  • Der Sohn des Bärenjägers (1887) of Unter Geiern (deel 1)
  • Der Geist des Llano estacado (1888) of Unter Geiern (deel 2)
• Der blaurote Methusalem (1892) of Kong-Kheou, das Ehrenwort (1888/89)
• Die Sklavenkarawane (1889/90)
• Der Schatz im Silbersee (1890/91)
• Das Vermächtnis des Inka (1891/92)
• Der Oelprinz (1893/94) of Der Ölprinz
• Der schwarze Mustang (1896/97) of Halbblut

[bewerk] Colportageromans

Deze worden ook wel Münchmeyer-romans genoemd. Enkele hiervan omvatten duizenden pagina's. Boekuitgaven daarvan zijn verdeeld over meerdere banden en de titels van die banden verschillen van uitgever tot uitgever. Hieronder de oorspronkelijke titels:

• Der beiden Quitzows letzte Fahrten (1876/77)
• Auf hoher See gefangen (1877/78) of Auf der See gefangen
• Scepter und Hammer (1879/80)
• Die Juweleninsel (1880–82)
• Das Waldröschen (1882–84)
• Die Liebe des Ulanen (1883–85)
• Der verlorne Sohn (1884–86)
• Deutsche Herzen – Deutsche Helden (1885–88)
• Der Weg zum Glück (1886–88)
• Das Buch der Liebe (1875-76)

[bewerk] Overige

Een volledige lijst zou te lang zijn; verdere werken van May zijn o.a. vertellingen, gedichten, opstellen, een toneelstuk, autobiografische teksten en enkele liederen met muziek.

[bewerk] Afgeleide werken

Er zijn ook bioscoopfilms en stripverhalen gemaakt die zijn gebaseerd op de verhalen van May. Zie de artikelen Winnetou en Old Shatterhand voor nadere gegevens.

[bewerk] Externe links

• Karl May stichting (Duitstalig)
• Enkele Nederlandse artikelen over Karl May plus een overzicht van Nederlandse publicaties
• Karl May wiki (Duitstalig)
• Website van de Nederlandstalige Karl May vereniging.

Referenties:

^ Godfried Bomans, Het ruikt hier naar gas. Een poging tot begrip van Karl May. Elseviers Weekblad, 24 augustus 1963 ^ a b Gert Ueding, Karl-May-Handbuch, Alfred Kröner Verlag, Stuttgart, 1987, ISBN 3 520 82701 8 ^ Karl May, Petroleumkoning, Hollands Uitgeversfonds, Amsterdam, ca. 1935 ^ J.C. Oosterbaan, Karl May, een ketting van boeken, Van Velzen b.v., Krabbendijke, 2000, ISBN 90 9013 535 9