Jean-Philippe Rameau

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Jean-Philippe Rameau (Dijon, 25 september 1683 – Parijs, 12 september 1764) was een van de belangrijkste Franse componisten, muziekpedagoog en muziektheoreticus uit de 18e eeuw. Naast Jean-Baptiste Lully werd hij als hoofdrepresentant van het Ancien Régime gezien. Zijn omvangrijk muziektheoretisch oeuvre is de basis voor de functionele harmonieleer.

Inhoud 1 Levensloop 1.1 De organist 1.2 De theoreticus 1.3 De opera 1.4 Familie 2 Composities 2.1 Toneelwerken 2.1.1 Opera's 2.1.2 Balletten 2.2 Wereldlijke cantates 2.3 Klavecimbel 3 Theoretische werken (selectie) 4 Externe links

[bewerk] Levensloop

[bewerk] De organist

Jean Rameau, de vader van Jean-Philippe, was organist aan verschillende kerken in Dijon. Zijn moeder Claudine Demartinécourt was afkomstig uit de lagere adel. Jean-Philippe Rameau was het zevende van elf kinderen van het echtpaar en kreeg vanzelfsprekend de eerste muzieklessen van zijn vader. Zijn jongere broer Claude Rameau werd ook organist en zijn zuster Catherine Rameau speelde klavecimbel en was muzieklerares. De zoon van Claude Rameau, Jean-François, is door de roman van Denis Diderot Le neveu de Rameau uit 1761 onvergetelijk geworden.

Jean-Philippe Rameau was scholier op een Jezuïten-college, maar moest het vanwege slechte cijfers verlaten. Op 18-jarige leeftijd maakte hij een reis naar Italië, die hem niet verder dan Milaan bracht.

In januari 1702 werd hij organist aan de Kathedraal Notre Dame des Doms in Avignon. In mei 1702 werd hij eveneens organist in Clermont-Ferrand en kreeg een contract voor zes jaar. Maar al in 1706 vertrok hij naar Parijs, waar hij met Louis Marchand samenwerkte. Hij publiceerde daar ook zijn Pièces de clavecin. Tot 1709 was hij titulair-organist aan verschillende kerken in Parijs. In 1709 werd hij opvolger van zijn vader aan de 13e-eeuwse Notre Dame-kerk in Dijon. Ook dit contract gold oorspronkelijk voor zes jaar. Maar al in 1713 vinden we hem hij als organist in Lyon. In 1715 vertrok hij opnieuw naar Clermont-Ferrand en werd daar organist tot hij in 1722 naar Parijs vertrok.

In deze periode ontstond het grootste deel van de wereldlijke en geestelijke koormuziek. Orgelmuziek uit deze tijd is niet bekend. Het eerste klavecimbelboek Pièces de clavecin (Parijs, 1706) geeft inzicht in het oeuvre van Rameau voor toetsinstrumenten uit deze tijd. Ook na zijn vertrek naar Parijs in 1722 en de eerste operasuccessen in de jaren '30 van de 17de eeuw blijft hij organist, tot 1738.

[bewerk] De theoreticus

In 1722 publiceerde hij zijn Traité de l'harmonie réduite à ses principes naturels in Parijs, dat hij al in in Clermont-Ferrand, in de Auvergne, geschreven had. Een belangrijk werk in de muziektheorie, dat Rameau in één klap beroemd maakte. Samen met het aanvullende Nouveau Système de musique theorique in 1726 legde het werk de basis voor de moderne muziektheorie voor akkoord- en harmonieleer. Hij bepaalde met «l'accord tonique» de Tonica voor een drieklank.

Tot 1760 werden nog vijf muziektheoretische werken gepubliceerd, waarin hij de harmonische betrekkingen in de opbouw van het boventoonscala ontwikkelt. Van 1752 tot 1754 verdedigde hij de Franse barokopera en zijn these van het primaat van de harmonie over de melodie tegen de Encyclopedisten in de zo genoemde buffonistenstrijd. Zijn betrekking tot de cirkel van de Encyclopedisten blijft ambivalent, felle debatten met Jean-Jacques Rousseau staan naast de waardering en bewondering door Denis Diderot en Jean Baptist Le Rond d'Alembert.

[bewerk] De opera

De première van de opera Hippolyte et Aricie in 1733 was een keerpunt in zijn leven. De opera werd door zijn tijdgenoten als belangrijkste genre gezien. Nieuwe composities werden zeer kritisch beoordeeld. Rameau gelukte het om enerzijds de vorm van de door Jean-Baptiste Lully gecreëerde «Tragédie en musique» te volgen, maar anderzijds de focus van het handeling-dragende recitatief naar de elaboratie van vocale solopartijen, ensembles en instrumentele taferelen te verschuiven. Met zijn roem als componist kwam ook een oplossing voor zijn financiële problemen.

Rond 1727 leerde hij Alexandre Le Riche de la Pouplinière, de generale rentmeester (fermier général) van de koning Lodewijk XV van Frankrijk kennen. Hij werd de mecenas van Rameau en liet hem met zijn familie in zijn Paleis in de rue de Richelieu wonen. Twaalf jaar leidde Rameau het privé-orkest van Le Riche de la Pouplinière. Hij kon toen waardevolle ervaring met instrumenten opdoen en met het ensemble experimenteren.

In 1752/1753 kwam het met de buffonistenstrijd (Frans: Querelle des Bouffons) tot een grote breuk in Rameau's operacarrière. In het begin van de 18e eeuw vond men de Italiaanse muziek geleerd en de Franse muziek eenvoudig en natuurlijk. Rousseau daarentegen wees op de eenvoud van de Italiaanse muziek tegenover de complexiteit van de Franse muziek met haar volle orkestratie, compliceerde polyfonie en harmonische zettingen. Rousseau heeft in zijn Lettre sur la musique françoise afgedaan met de Franse muziek, want "uitsluitend de Italiaanse taal was adequaat voor de muziek" omdat zij "zacht, klankvol, harmonisch en wel geaccentueerd" klonk. Tegenover het muzikale ideaal van de Franse late barok hebben de Encyclopedisten rondom Jean-Jacques Rousseau de idealen van de natuurlijkheid en melodieuze zingbaarheid gesteld. Le Riche de la Pouplinière koos de zijde van Rousseau en liet Rameau vallen.

De laatste jaren van Rameau's leven stonden in het teken van de samenwerking met de danstheoreticus, librettist en encyclopedist Louis de Cahusac. In zijn laatste werken kon Rameau de uitdrukkingsmogelijkheden van de instrumentale muziek nog meer verhogen.

Rameau was in de eerste plaats operacomponist, die rond 35 werken voor het toneel schreef. Zijn balletcomposities werden enthousiast ontvangen. Tijdens zijn jaren als organist schreef hij een reeks cantates en motetten. Een verder mijlpaal in zijn oeuvre zijn de Pièces de clavecin en concerts en zijn Pièces de clavecin.

[bewerk] Familie

Op 25 februari 1726 huwde hij op 42-jarige leeftijd de slechts 19-jarige Marie-Louise Mangot uit een muzikale familie. Marie-Louise zong later in meerdere van Rameau's opera's. Samen hadden zij twee zonen en twee dochters.

[bewerk] Composities

[bewerk] Toneelwerken

[bewerk] Opera's

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto
1723	L'Endriague	3 aktes	3 februari 1723, Parijs, Théâtre des marionnettes de Dolet et La Place, Foire Saint-Germain	Alexis Piron
1726	L'Enrôlement d'Arlequin	1 akte	3 februari 1726, Parijs, Théâtre d'Honoré, Foire Saint-Germain	Alexis Piron
1726	La Robe de dissension; (of: Le Faux Prodige)	2 aktes	7 september 1726, Parijs, Théâtre d'Honoré et Francisque, Foire Saint-Laurent	Alexis Piron
1732	Samson	5 aktes	niet uitgevoerd; verloren	Voltaire, pseudoniem van: François-Marie Arouet
1733 rev.1742	Hippolyte et Aricie	5 aktes	1 oktober 1733, Parijs, Académie royale de musique; gereviseerde versie: 11 september 1742, Parijs, Académie royale de musique	Abbe Simon-Joseph Pellegrin
1737	Castor et Pollux	5 aktes	24 oktober 1737, Parijs, Académie royale de musique	Pierre-Joseph "Gentil" Bernard
1739	Dardanus	Proloog en 5 aktes	19 november 1739, Parijs, Académie royale de musique	Charles-Antoine Leclerc de La Bruère
1744	La Rose; (of: Les Jardins de l'Hymen), (ook: Les Fêtes de l'Hymen)	Proloog en 1 akte	5 maart 1744, Parijs, Théâtre de l'Opéra-Comique, Foire Saint-Germain	Alexis Piron
1749	Zoroastre	5 aktes	5 december 1749, Parijs, Académie royale de musique	Louis de Cahusac
1751	Acanthe et Céphise; (of: La Sympathie)	Proloog en 3 aktes	18 november 1751, Parijs, Académie royale de musique	Jean-François Marmontel
1752	Linus	5 aktes	niet uitgevoerd	Charles-Antoine Leclerc de La Bruère
1753	Daphnis et Églé	1 akte	30 oktober 1753, Fontainebleau, Théâtre du château	Charles Collé
1753	Lisis et Délie	1 akte	niet uitgevoerd; verloren	Jean-François Marmontel
1758	Le Procureur dupe sans le savoir	1 akte	niet uitgevoerd; verloren	anoniem
1760	Les Paladins	3 aktes	12 februari 1760, Parijs, Académie royale de musique	Jean François Duplat de Monticourt, naar J. de La Fontaine: «Le petit chien qui secoue l'argent et des perrieres» en L. Ariosto: «Orlando furioso»
1763	Les Boréades	5 aktes	niet uitgevoerd	Louis de Cahusac

[bewerk] Balletten

Voltooid in	titel	aktes	première	libretto	choreografie
1735 rev.1736	Les Indes galantes Le Turc généreux Les Incas du Pérou Les Fleurs	Proloog en 3 entrées	23 augustus 1735, Parijs, Académie royale de musique; gereviseerde versie: 10 maart 1736, Parijs, Académie royale de musique	Louis Fuzelier
1739	Les Fêtes d'Hébé; (of: Les Talents lyriques) La Poésie La Musique La Danse	Proloog en 3 entrées	21 mei 1739, Parijs, Académie royale de musique	Antoine Gauthier de Montdorge
1745	La Princesse de Navare	3 aktes	23 februari 1745, Versailles, Théâtre du château	Voltaire
1745	Platée; (of: Junon jalouse)	Proloog en 3 aktes	31 maart 1745, Versailles, Théâtre du château	Jacques Autreau, rev. van Adrien-Joseph Le Valois d'Orville
1745	Les Fêtes de Polymnie Le Temple de Mémoire La Fable L'Histoire La Féérie	Proloog en 3 entrées	12 oktober 1745, Parijs, Académie royale de musique	Louis de Cahusac
1745 rev.1746	Le Temple de la gloire; Bélus et Erigone Bacchus Trajan	5 aktes (oorpspronkelijk); Proloog en 3 aktes	27 november 1745, Versailles, Théâtre du château; gereviseerde versie: 19 april 1746, Parijs, Académie royale de musique	Voltaire
1745	Les Fêtes de Ramire; bewerking van: La Princesse de Navarre	1 akte	22 december 1745, Versailles, Théâtre de château	Voltaire
1747	Les Fêtes de l'Hymen et de L'Amour; (of: Les Dieux d'Égypte) Osiris Canope Aruéris ou Les Isies ou Les Isiennes	Proloog en 3 entrées	15 maart 1747, Parijs, Académie royale de musique	Louis de Cahusac
1748	Zaïs	Proloog en 4 aktes	29 februari 1748, Parijs, Académie royale de musique	Louis de Cahusac
1748	Pigmalion	1 akte	27 augustus 1748, Parijs, Académie royale de musique	Ballot de Savot, naar Antoine Houdar de La Motte, «Le Triomphe des arts»
1749	Naïs	Proloog en 3 aktes	22 april 1749, Parijs, Académie royale de musique	Louis de Cahusac
1751	La Guirlande; (of: Les Fleurs enchantées	1 akte	21 september 1751, Parijs, Académie royale de musique	Jean-François Marmontel
1753	Les Sibarites (originele titel: Sibaris)	1 akte	13 november 1753, Fontainebleau, Théâtre du château	Jean-François Marmontel
1754	Anacréon	1 akte	23 oktober 1754, Fontainebleau, Théâtre du château	Louis de Cahusac
1754	La Naissance d'Osiris ou La Fête Pamilie	1 akte	12 oktober 1754, Fontainebleau, Théâtre du château	Louis de Cahusac
1757	Les Surprises de l'amour Le Retour d'Astrée L'Enlévement d'Adonis (ook: Vénus et Adonis) La Lyre enchantée Anacréon	Proloog en 3 aktes	31 mei 1757, Parijs, Académie royale de musique	Pierre-Joseph Bernard
	Nélée et Myrthis (of: Les Beaux jours de l'amour)		niet uitgevoerd	anoniem
	Io	1 akte; onvoltooid	niet uitgevoerd	anoniem
	Zéphire (of: Les Nymphes de Diane)		niet uitgevoerd	anoniem

[bewerk] Wereldlijke cantates

• 1715-1718 Thétis (bas),
• 1715-1719 Aquilon et Orithie (bas)
• 1715-1722 L'impatience (sopraan)
• 1721 Les amants trahis (sopraan, bas)
• 1721 Orphée (sopraan)
• 1728 Le berger fidèle (sopraan)

[bewerk] Klavecimbel

• 1706 Premier livre de pieces de clavecin
• 1724 Pieces de clavessin avec une methode pour la mechanique des doigts  Tambourin (info·uitleg)
• 1729-1730 Nouvelles suites de pieces de clavecin [...] avec des remarques sur les différens genres de musique
• 1736 Les Indes galantes, balet, reduit à quatre grands concerts

[bewerk] Theoretische werken (selectie)

• Traité de l'harmonie reduite à ses principes naturels (Parijs, 1722)
• Nouveau système de musique théorique (Parijs, 1726)
• Dissertation sur les différentes méthodes d'accompagnement pour le clavecin, ou pour l'orgue (Parijs, 1732)
• Génération harmonique, ou Traité de musique théorique et pratique (Parijs, 1737)
• Mémoire où l'on expose les fondemens du Système de musique théorique et pratique de M. Rameau (1749)
• Observations sur notre instinct pour la musique (Parijs, 1754)
• 'Origine des modes et du tempérament', Mercure de France (juni 1761)
• Origine des sciences, suivie d'une controverse sur le même sujet (Parijs, 1762)

[bewerk] Externe links

• Jean-Philippe Rameau / Discographie
• Partituren van Rameaus muziek op International Music Score Library Project (publiek domein)
• Rameau Partituren + audio & MIDI.