Grote Noordse Oorlog

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Grote Noordse Oorlog De Zweedse overwinning bij Narva in 1700, door Gustaf Cederström, 1910 Datum Februari 1700–1721 Locatie Europa Resultaat Vrede van Nystad Territoriale veranderingen Lijfland, Estland, Ingermanland en een deel van Karelië naar het Russische Rijk, Bremen-Verden naar Hannover, Zweeds Achter-Pommeren naar Pruisen Strijdende partijen Zweden Hetmanaat Ottomaanse Rijk Rusland Polen-Litouwen Saksen Later ook: Pruisen Hannover Russisch-Zweedse Oorlogen Zweeds-Novgorodische Oorlogen  -  1496-1499  -  1554-1557 - Lijflandse Oorlog  -  1590-1595  -  Ingrische Oorlog  -  1656-1658  -  Grote Noordse Oorlog  -  1741-1743  -  1788-1790  -  Finse Oorlog

Deens-Zweedse Oorlogen Zweedse Onafhankelijkheid – Zevenjarige – Kalmar Torstenson – Noordse: (1657-1658) – (1658-1660) Skånse – Grote Noordse – Theater – Finse

De Grote Noordse Oorlog (1700-1721) woedde tussen Zweden enerzijds en Rusland, Polen, Denemarken en Saksen, en later ook Pruisen en Hannover anderzijds.

[bewerk] Poolse aanval

Zweden was in 1700 een grootmacht rond de Oostzee. Met het aantreden van de jonge koning Karel XII in 1697 leek het rijk verzwakt. De Polen vielen Riga in Lijfland aan, maar werden teruggeslagen. De Zweden boekten succes tegen Denemarken en vooral op 30 november 1700, toen het veel grotere leger van de ambitieuze tsaar Peter de Grote bij Narva in Oost-Estland werd verslagen.

Karel XII begon vervolgens een campagne tegen August II, koning van Polen en de keurvorst van Saksen, waarbij in 1702 onder meer Warschau werd aangevallen. Daarbij verwaarloosde hij zijn positie in de Baltische landen.

[bewerk] Sint-Petersburg

Peter de Grote verdreef de Zweden van de monding van de Neva, waar hij in 1703 Sint-Petersburg stichtte. Een jaar later werden Tartu en Narva in Estland veroverd en enkele jaren later grondig verwoest. Het definitieve keerpunt was in 1709 de Slag bij Poltava in Zuid-Rusland (nu Oekraïne), waar de Zweedse koning ondanks steun van de kozakkenhoofdman Mazeppa verloor van de tsaristische troepen. Hij werd gevangengenomen en vluchtte naar het bevriende Turkije. Het was het einde van de Zweedse hegemonie rond de Oostzee.

In 1710 rukten de Russen verder op: Tallinn, Pärnu en Vyborg moesten door de Zweden worden opgegeven. Deze steden en hun achterland werden ook geteisterd door hongersnood en pest. De Russen vergrootten hun druk op het Oostzeegebied door in 1712 van Sint-Petersburg hun hoofdstad te maken. In 1713-1714 werden de Zweden ook uit Finland verdreven.

[bewerk] Vrede van Nystad

Het zou nog tot 1721 duren tot te Nystad (tegenwoordig bekender als Uusikaupunki in Finland) de Vrede van Nystad werd gesloten. Rusland kreeg daarbij Lijfland, Estland, Ingermanland en het Karelische gebied rond Vyborg in handen. Die gebieden zouden ze twee eeuwen behouden. Zweden verloor ook bijna al zijn bezittingen in Duitsland: alleen een deel van Voor-Pommeren, de stad Wismar en het eiland Rügen bleven behouden.

Vanaf de Grote Noordse Oorlog was Rusland een grootmacht in Oost-Europa en zou de rol van Zweden veel bescheidener zijn dan tevoren.