Gouw (Germaans)
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een gouw (Latijn: pagus, Duits: Gau, Engels: shire, Fries: goa, Gronings: go) is een territoriaal en institutioneel onderdeel van een Gallo-Romeins, Germaans of Slavisch stamgebied.
Er waren Germaanse gouwen in het huidige Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, België, Nederland, Luxemburg, Noord- en Oost-Frankrijk en Noord-Italië.
Inhoud |
[bewerk] Functies
[bewerk] Bestuurlijke functie
Ruwweg ten zuiden van de Frans-Nederlandse taalgrens in België waren de gouwen onderdelen van de voormalige Romeinse civitates of stadsgebieden. In de Nederlandse en Belgische geschiedenis speelden gouwen een rol van de vierde tot de elfde eeuw. Toen het Frankische Rijk in de zevende en achtste eeuw zijn gezag over de Nederlanden uitbreidde, vormden ze bestuurseenheden in het rijksverband onder vorm van gouwgraafschappen. Gouwen hadden meestal natuurlijke grenzen en werden bestuurd door een gouwgraaf. Een gouwgraaf was een bestuurlijke functie, uitgeoefend in een bepaalde gouw, en vooreerst geen erfelijke titel, zoals graaf van een bepaald gebied.
[bewerk] Rechterlijke functie
De centrale instelling was het gouwding. Dit was de bijeenkomst van dinggenoten, de vrije en weerbare mannen, op gezette tijden (meestal drie keer per jaar) op een vaste plaats (oorspronkelijk in de open lucht), waar werd rechtgesproken volgens het volksrecht en waar andere grote beslissingen werden genomen. De bijeenkomst stond onder leiding van een bij acclamatie aangewezen voorzitter, de rechter of richter. Deze voorzitter was na de inlijving in het Frankische Rijk de gouwgraaf.
Naast de drie vastgestelde echte of geboden dingen waren er de ongeboden dingen voor bijzondere gevallen. De dinggenoten waren dingplichtig, dat wil zeggen dat zij verplicht aanwezig moesten zijn. Karel de Grote veranderde de dingplicht voor ongeboden dingen door een afvaardiging van scabini, waarvan afgeleid schepenen.
Vanaf de tiende eeuw raakten gouwen en gouwdingen in verval door de uitbreiding van de horigheid en waardoor het aantal vrije mannen afnam en de verbrokkeling van de gouwen in graafschappen toenam. De gouwnaam bleef evenwel nog lange tijd in gebruik voor geografische situeringen.
[bewerk] Indeling
[bewerk] Gouwen in de Noordelijke Nederlanden (Nederland en West-Duitsland)
- Noord-Nederland en aangrenzend Duitsland:
- Westflinge (West-Friesland + Zeevang en Callantsoog)
- Texla (tussen 't Vlie en Callantsoog, met Vlieland en Texel)
- Westergo (tussen Vlie en Boorne)
- Oostergo
- Zuidergo/Bornego/Zevenwouden
- Gorecht (Omgeving van de stad Groningen)
- Humsterland (Kollumerland, Achtkarspelen en Westerkwartier)
- Hunsingo (tussen Lauwers en Maarvliet)
- Fivel(in)go (tussen Maarvliet en Tjamme; Fivelingo en Oldambt)
- Reiderland (tussen Eems en Tjamme)
- Eemsgo of Emsigerland (ten noorden van de Eems; Emden en omgeving)
- Brookmerland (Ten westen van Aurich)
- Auricherland
- Overledingerland (Ten zuiden van Leer)
- Moormerland (Leer en omgeving)
- Harlingerland (Ten noorden van Aurich)
- Midden- en Oost-Nederland:
- Betuwe (Over-Betuwe)
- Drenthe
- Flethite of Flethetti (Veluwe) (Utrechtse Heuvelrug, Gooi en Gelderse Vallei)
- Opgooi of Upgoye (Kromme Rijngebied)
- Isla en Lake (Hollandse IJssel en Lek) (Lopikerwaard en Krimpenerwaard)
- Hamaland
- Salland
- Teisterbant (Vijfherenlanden en Neder-Betuwe)
- Twente
- Schelde-Maas-Rijngebied:
- Rijnland (in Zuid-Holland)
- Masaland (Maasmonding in Zuid-Holland)
- Niftarlake (Utrecht en langs de Vecht)
- Hettergouw (oostelijke Maasoever tussen Cuijk en Roermond)
- Duffelgouw (Land van Maas en Waal)
- Keldagouw
- Mulgouw (land tussen Maas en Rijn, van Arcen (Nederland) tot Erkelenz (Duitsland))
- Walacra (Zeeland bewester Schelde, tussen Oosterschelde en Westerschelde)
- Maasgouw, eigenlijk Masau (westelijke Maasoever tussen Cuijk en Maastricht)
- Tubalgo
- Hattuaria
[bewerk] Gouwen in de zuidelijke Nederlanden (België, Luxemburg en Noord-Frankrijk)
- Toxandrië (Brabantse Kempen)
- Haspengouw, bij het Verdrag van Meerssen bestaande uit vier graafschappen
- Luikgouw (pagus Leuhius)
- Condroz
- Woëvre (graafschap Ivois)
- Arrelais
- Ardennengouw (pagus Arduennensis)
- Methingouw
- Lommegouw (pagus Lomacensis)
- Brabantgouw (pagus Bracbatensis), bij het Verdrag van Meerssen bestaande uit vier graafschappen
- Henegouw (pagus Hanoniensis)
- Cambresis of het Kamerijkse
- Vlaanderengouw (pagus Flandrensis), met Kortrijk, Waas, Gent
- Doornikgouw (pagus Tornacensis), met Mélantois, Caribant en Pévèle
- Artesië (pagus Artabatensis), met Oosterbant, Leticus, Scarbeius
- Terwaan (pagus Taruanensis), met Ternois in engere zin, en het Boonse
- Mepsegouw (pagus Mempiscus)
- Rijen of Rien (pagus Renensium)
[bewerk] Gouwen in Duitsland en Oost-Frankrijk
- ...
[bewerk] Gouwen in Oostenrijk, Zwitserland en Noord-Italië
- ...
