Godsdiensten in Nederland

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Inhoud 1 Geschiedenis 2 Statistieken: kerkelijkheid 2.1 Historisch verloop nationaal 2.2 Historisch verloop regionaal 3 Statistieken: ledenregistratie 4 Overige statistieken 4.1 Kerksheid 4.2 Voorgangers 5 Zie ook 6 Externe links 7 Noten

[bewerk] Geschiedenis

Al sinds de Reformatie is Nederland een land waar uiteenlopende kerkelijke gezindten naast elkaar leven. De twee grootste religieuze stromingen zijn sinds die tijd de calvinistische protestanten en de rooms-katholieken. De relatief grote tolerantie ten opzichte van andere godsdiensten trok vanaf de zeventiende eeuw ook een groot aantal kleine (vooral protestants-christelijke) kerkgenootschappen aan, die elders streng vervolgd werden.

Protestanten en katholieken woonden hoofdzakelijk gescheiden van elkaar. De grens tussen de protestantse en katholieke gebieden loopt dwars door Nederland van zuidwest naar oost: door Zeeuws-Vlaanderen, het westen en noorden van Noord-Brabant, het zuiden en oosten van Gelderland en door Twente. De gebieden ten zuiden en oosten van die denkbeeldige grens zijn katholiek, de gebieden ten noorden en westen ervan protestants. Vooral in de westelijke provincies Noord- en Zuid-Holland en Utrecht waren er echter ook een aantal katholieke en gemengde gebieden.

Uit de negentiende-eeuwse volkstellingen blijkt dat er lange tijd sprake was van een protestantse meerderheid en een katholieke minderheid. De verhouding was ongeveer 60% - 40% en met 2 % was er verder een kleine joodse minderheid. Vanaf eind negentiende eeuw (na 1880) komen er onder invloed van met name het socialisme steeds meer onkerkelijken. Vooral de protestanten verliezen in de daaropvolgende decennia veel leden. Dit geldt in het bijzonder voor de Nederlandse Hervormde Kerk, die ook veel leden verliest aan de van deze kerk afgescheiden gereformeerde kerken. Tijdens de Tweede Wereldoorlog wordt de joodse minderheid grotendeels uitgemoord.

Eind jaren zestig begint de tweede ontkerkelijkingsgolf, die ook in de tot dan hechte katholieke gemeenschap doorwerkt. De grenzen tussen de geloofs- en levensbeschouwelijke gemeenschappen, die door de verzuiling en de ruimtelijke scheiding vrij strak waren, verdwijnen langzaam. Het belang van de oecumene en de wens voor meer eenheid binnen de christelijke kerken neemt toe. Onder protestanten resulteert dit in 2004 in de oprichting van de Protestantse Kerk in Nederland, een fusie tussen de Nederlandse Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland (verreweg het grootste gereformeerde kerkgenootschap) en de kleine Evangelisch-Lutherse Kerk in het Koninkrijk der Nederlanden. In dezelfde periode komen er met de instroom van grote groepen immigranten verschillende 'uitheemse' godsdiensten het land binnen, zoals de islam, het hindoeïsme en het boeddhisme. Deze nieuwe religies concentreren zich vooral in de grote steden en groeien snel.

Volgens statistieken van het CBS uit 2005 beschouwde 29% van de bevolking zich als katholiek, 21 procent als protestant (hervormd, gereformeerd of luthers), bijna 6% als moslim,^[1] 0,6% als hindoe, 1,6% rekende zich tot een andere godsdienst (kleinere christelijke kerkgenootschappen, joden en boeddhisten) en 42% tot geen enkele godsdienst.

In de laatste jaren is er sprake van een heropleving van religieuze gevoelens in Nederland door de toestroom van allochtonen. Niet alleen onder moslims, hindoes maar ook door de stichting van een scala aan nieuwe allochtone chistelijke kerkgemeenschappen, zoals blijkt uit de wens naar nieuwe (gedeeltelijk reeds gerealiseerde) kerkgebouwen in Amsterdam (Bijlmer) en Den Haag (Binckhorst). De religieuze beleving onder autochtonen is vergeleken met vijftig jaar geleden nagenoeg verdwenen: waar vroeger de wekelijkse zondags kerkbezoek verplicht was gaat tegenwoordig bijna niemand meer. Een uitzondering op al deze ontwikkelingen vormen de orthodoxe gelovigen, vooral te vinden onder de gereformeerden, die nog altijd een hechte gemeenschap vormen en waarvoor godsdienst inclusief de zondagsplicht een centrale plaats inneemt in het leven.

[bewerk] Statistieken: kerkelijkheid

Alle statistieken over kerkelijkheid zijn gebaseerd op CBS gegevens. Hierbij wordt geen rekening gehouden met de ledenregistratie van de kerken.

De gegevens tot 1971 zijn afkomstig uit de tienjaarlijkse volkstellingen, de gegevens na 1971 uit het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Dit is een jaarlijkse representatieve geachte enquête over de leefsituatie van de bevolking, waarvoor elk jaar zo'n tienduizend mensen worden ondervraagd, onder meer over kerkelijkheid. Hierbij worden de non-response antwoorden genegeerd. Ongeveer eenderde van de ondervraagden geeft geen antwoord op de vraag welke godsdienst men heeft.

[bewerk] Historisch verloop nationaal

Godsdienstige gezindten in Nederland bij de volkstelling

Volkstelling	Calvinistisch			Overig protestants			Katholiek		Andere godsdiensten
Jaar	Nederl.- hervormd	Gerefor- meerd	Remon- strants	Luthers	Doops- gezind	Overig	Rooms- katholiek	Oud- katholiek	Israël. (joods)	Islam.	Overig / onbekend	Geen gezindte	Totaal
1809	55,5% [2]		zie Overig				38,1%	zie Overig			6,4%	0,0%	100,0%
01-01-1830	1.544.888 59,1%						1.019.108 39,0%		46.397 1,8%	-	3.094 0,1%		2.613.487 100,0%
01-01-1840	1.704.275 59,6%						1.100.616 38,5%		52.245 1,8%	-	3.314 0,1%		2.860.559 100,0%
19-11-1849	1.676.682 54,8%	40.308 1,3%	4.909 0,2%	62.537 2,0%	38.575 1,3%	1.849 0,1%	1.166.256 38,2%	5.668 0,2%	58.626 1,9%	-	1.469 0,0%		3.056.879 100,0%
31-12-1859	1.817.996 55,2%	65.520 2,0%	5.270 0,2%	64.140 1,9%	41.815 1,3%	1.434 0,0%	1.225.171 37,2%	5.337 0,2%	63.427 1,9%	-	3.467 0,1%		3.309.128 100,0%
01-12-1869	1.967.110 55,0%	107.123 3,0%	5.486 0,2%	68.067 1,9%	44.227 1,2%	1.268 0,0%	1.307.765 36,5%	5.287 0,1%	68.003 1,9%	-	5.193 0,1%		3.579.529 100,0%
31-12-1879	2.196.599 54,7%	139.903 3,5%	9.678 0,2%	71.815 1,8%	50.705 1,3%	3.992 0,1%	1.439.137 35,9%	6.251 0,2%	81.693 2,0%	49 0,0%	618 0,0%	12.253 0,3%	4.012.693 100,0%
31-12-1889	2.204.948 48,9%	370.268 8,2%	14.889 0,3%	83.879 1,9%	53.572 1,2%	vanaf hier: zie Overig	1.596.482 35,4%	7.687 0,2%	97.324 2,2%	47 0,0%	16.234 0,4%	66.085 1,5%	4.511.415 100,0%
31-12-1899	2.480.878 48,6%	415.758 8,1%	20.807 0,4%	92.897 1,8%	57.789 1,1%	-	1.790.161 35,1%	8.754 0,2%	103.988 2,0%	-	17.926 0,4%	115.179 2,3%	5.104.137 100,0%
31-12-1909	2.597.921 44,3%	567.439 9,7%	27.450 0,5%	97.700 1,7%	64.245 1,1%	-	2.053.021 35,0%	10.082 0,2%	106.409 1,8%	54 0,0%	42.894 0,7%	290.960 5,0%	5.858.175 100,0%
31-12-1920	2.835.595 41,3%	655.370 9,5%	31.215 0,5%	102.492 1,5%	67.769 1,0%	-	2.444.583 35,6%	10.461 0,2%	115.223 1,7%	-	68.892 1,0%	533.714 7,8%	6.865.314 100,0%
31-12-1930	2.744.288 34,6%	742.189 9,4%	29.719 0,4%	90.267 1,1%	62.012 0,8%	-	2.890.022 36,4%	10.182 0,1%	111.917 1,4%	-	110.576 1,4%	1.144.393 14,4%	7.935.565 100,0%
31-05-1947	2.962.906 30,8%	935.956 9,7%	40.044 0,4%	69.526 0,7%	67.420 0,7%	-	3.703.572 38,5%	11.360 0,1%	14.346 0,1%	-	179.155 1,9%	1.641.214 17,1%	9.625.499 100,0%
31-05-1960	3.243.519 28,3%	1.068.600 9,3%	38.609 0,3%	67.112 0,6%	62.928 0,5%	192.344 1,7%	4.634.478 40,4%	10.584 0,1%	14.503 0,1%	1.399 0,0%	25.653 0,2%	2.102.235 18,3%	11.461.964 100,0%
28-02-1971	3.077.070 23,6%	1.225.030 9,4%	25.755 0,2%	40.700 0,3%	43.345 0,3%	270.435 2,1%	5.273.665 40,4%	8.015 0,1%	4.835 0,0%	53.975 0,4%	35.760 0,3%	3.078.645 23,6%	13.060.115 100,0%
Bronnen: - www.volkstellingen.nl - Knippenberg, H. (1992): De Religieuze Kaart van Nederland. Assen: Koninklijke Van Gorcum

Godsdienstige gezindten in Nederland in % bij POLS

Jaar	Hervormd	Gereform.	Prot. Kerk	R-katholiek	Moslims[3]	Overig	Geen
1971	24	9	-	40	-	2	23
1975	23	10	-	38	-	3	26
1980	21	9	-	38	-	5	26
1985	19	9	-	37	-	5	31
1990	17	8	-	33	-	5	38
1995	14	7	-	33	-	8	40
2000	14	7	-	32	-	8	41
2005	11	5	[4] 5	29	5	4	42
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

[bewerk] Historisch verloop regionaal

Godsdienstige gezindten per provincie in percentages van de bevolking

	Volkstelling 1809					Volkstelling 1899						Volkstelling 1971						Steekproef 1999
Provincie	NHK	RKK	Overig	Geen		NHK	Geref	RKK	Overig	Geen		NHK	Geref	RKK	Overig	Geen		NHK	Geref	RKK	Overig	Geen
Groningen	87	8	6	-		66	16	7	6	4		28	16	7	5	39		14	15	7	6	59
Friesland	82	9	9	0		60	18	7	6	7		30	22	8	9	31		19	20	8	7	47
Drenthe	97	1	2	-		75	13	6	3	1		42	13	10	9	27		23	14	9	6	49
Overijssel	62	34	3	-		59	9	27	4	1		31	8	32	10	20		21	10	27	7	35
Flevoland	-	-	-	-		-	-	-	-	-		-	-	-	-	-		12	13	13	11	54
Gelderland	62	36	2	-		56	5	36	3	1		35	6	38	7	14		23	7	29	6	35
Utrecht	56	39	5	-		54	8	33	4	1		29	8	31	11	23		18	8	20	9	45
Noord-Holland	54	26	20	0		46	6	27	17	4		15	6	30	9	41		7	3	20	11	59
Zuid-Holland	72	23	5	0		60	9	24	5	2		30	8	24	9	29		17	7	18	11	47
Zeeland	78	20	2	0		58	11	25	3	1		38	11	27	6	13		23	13	23	7	35
Noord-Brabant	12	88	1	0		9	2	88	1	0		6	2	85	3	5		5	2	67	4	23
Limburg	1	98	1	-		1	0	98	1	0		3	1	92	4	3		2	1	80	3	14
NEDERLAND	55,5	38,1	6,4	0,0		48,4	8,1	35,1	6,1	2,3		23,5	9,4	40,4	3,1	23,6		14	7	31	8	41
Bronnen: - Centraal Bureau voor de Statistiek - Knippenberg, H. (1992): De Religieuze Kaart van Nederland. Assen: Koninklijke Van Gorcum.

[bewerk] Statistieken: ledenregistratie

Alle statistieken over ledenregistratie zijn afkomstig uit de gegevens over ledentallen van de verschillende religieuze groeperingen. Alle gegevens zijn afkomstig van de administratie van de bewuste groepering of in enkele gevallen schattingen gebaseerd hierop. Hierdoor kunnen de aantallen afwijken van de CBS steekproef gegevens.

Ledentallen van de verschillende religieuze groeperingen

Naam	Aantal leden	Jaar
CHRISTENDOM	± 7.000.000
Katholicisme	± 4.359.000
Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland [5]	4.352.000	2006
Oud-Katholieke Kerk van Nederland	5.385	2006
Vrij-Katholieke Kerk in Nederland	630	2006
Onafhankelijk (Oud-)Rooms-Katholieke Kerk	± 500
Gereformeerd protestantisme en lutheranisme	± 2.300.000
Protestantse Kerk in Nederland [6]	1.838.937	2006
Gereformeerde Kerken in Nederland (vrijgemaakt)	125.253	2007
Gereformeerde Gemeenten	103.930	2007
Christelijke Gereformeerde Kerken	74.740	2007
Hersteld Hervormde Kerk	± 57.500	2007
Nederlands Gereformeerde Kerken	32.579	2007
Gereformeerde Gemeenten in Nederland	21.968	2007
Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland	± 18.000	2005
Vrije Gereformeerde Gemeenten	± 5.000	2005
Gereformeerde Gemeenten in Nederland (buiten verband)	± 3.000	2005
Voortgezette Gereformeerde Kerken in Nederland	2.989	2007
Gereformeerde Kerken in Nederland (hersteld)	± 1.500	2005
Evangelicalen en Pinksterbeweging [7]	± 140.000
Vrije pinkstergemeenten	± 47.500	2006
Verenigde Pinkster- en Evangeliegemeenten	21.255	2006
Evangelische Broedergemeente [8]	± 15.000	2006
Unie van Baptistengemeenten	11.109	2006
Leger des Heils	6.574	2006
Bond van Vrije Evangelische Gemeenten	5.717	2006
Zevendedagsadventisten	± 5.000	2006
CAMA Nederland	± 5.000	2006
Broederschap van Baptistengemeenten	± 4.200	2006
Johan Maasbach Wereld Zending	± 4.000	2006
Rafaël Nederland	± 3.500	2006
Bethel Pinksterkerk Nederland	± 2.500	2006
Evangelie Gemeente De Deur	2.500	2006
Victory Outreach Kerken Nederland	2.000	2006
Kerk van de Nazarener	1.800	2006
Volle Evangelie Bethel Kerk	1.300	2006
Bethel Pentecostal Temple Fellowship Nederland	1.300	2006
Capitol Worship Centre	900	2006
Newfrontiers Nederland	800	2006
Overige christelijke kerkgenootschappen	± 195.000
Anglicaanse Kerk	± 33.000
Jehovah's Getuigen	30.728	2006
Oosters-orthodoxe Kerken	± 30.000
Geredja Indjili Maluku	± 25.000	2006
Apostolisch Genootschap	± 17.500	2008
Nieuw-Apostolische Kerk in Nederland	11.326	2006
Vergadering van gelovigen	± 10.000
Algemene Doopsgezinde Sociëteit [9]	8.632	2006
Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen	± 7.500
Remonstrantse Broederschap [10]	6.109	2006
Vrijzinnige Geloofsgemeenschap NPB [11]	± 5.258	2005
Overige Molukse kerkgenootschappen	± 5.000
Christelijke Gemeente Nederland	± 2.500	2006
Genootschap der Vrienden	± 200
Zwinglibond	± 150
Gemeente des Heeren
Overige kerkgenootschappen
ISLAM	± 857.000	2006
Turkse moslims	± 325.000	2006
Islamitische Stichting Nederland
Milli Görüş Noord-Nederland
Nederlands Islamitische Federatie
Stichting Islamitisch Centrum Nederland
Nurcu-beweging
Federatie van Alevitische Gemeenschap in Nederland	± 50.000	2004
Overige Turkse genootschappen
Marokkaanse moslims	± 260.000	2006
Unie van Marokkaanse Moskee Organisaties in Nederland
Unie Marokkaanse Moskeeën in Amsterdam en Omstreken
Overige Marokkaanse genootschappen
Surinaamse en Hindoestaanse moslims	± 45.000	2004
World Islamic Mission Nederland
Ahmadiyya Anjuman Isha'at Islam (Lahore) Nederland	± 15.000	2006
Overige Surinaamse en Hindoestaanse genootschappen
Indonesische moslims	7.000	2006
Vereniging van Islamitische Jongeren in Europa
Overige Indonesische genootschappen
Afghaanse moslims	± 31.000	2006
Iraakse moslims	± 27.000	2006
Nederlandse moslims	± 12.000	2006
Overige moslimgroepen	155.000	2006
HINDOEÏSME	± 215.000	2004
Hindoe Raad Nederland	215.000
BOEDDHISME	± 170.000
Boeddhistische Unie Nederland	170.000	1999
JODENDOM	± 43.000
Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap	5.000	2005
Nederlands Verbond voor Progressief Jodendom	3.500	2005
Portugees-Israëlietisch Kerkgenootschap	600	2005
Masorti Nederland	100	2005
Beth Hagidush	85	2006
NATUURGODSDIENSTEN
Bronnen: - Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (2006): Geloven in het publieke domein: verkenningen van een dubbele transformatie. Amsterdam: Amsterdam University Press. - Katholiek Sociaal-Kerkelijk Instituut (KASKI - www.kaski.ru.nl)) - SILA (www.sila.nl) - CBS (www.cbs.nl) - Nederlandse kranten en eigen opgave kerkgenootschappen

[bewerk] Overige statistieken

[bewerk] Kerksheid

De statistieken over kerksheid of mate van kerkbezoek zijn net als de kerkelijkheidsstatistieken gebaseerd op wat mensen zelf aangeven over de regelmaat van hun kerkbezoek. Deze gegevens zijn afkomstig uit het Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) van het CBS.

Als kerks wordt beschouwd iedereen die eenmaal per maand of vaker een kerk- of andere levensbeschouwelijke dienst bezoekt. De gegeven percentages verhouden zich tot de totale bevolking.

Kerksheid in Nederland in % bij CBS-onderzoek

Jaar	Hervormd	Gereform.	Prot. Kerk	R-katholiek	Overig (moslims, hindoes , etc)	Totaal
1971	8	7	-	20	2	37
1975	8	8	-	20	3	39
1980	8	7	-	20	3	38
1985	7	7	-	16	3	33
1990	6	6	-	13	3	28
1995	5	4	-	11	4	24
2000	5	5	-	9	4	23
2004	3	3	[13] 2	7	4	19
Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek

[bewerk] Voorgangers

Aantallen leden en voorgangers van de verschillende godsdiensten en kerkgenootschappen op grond van de meest recente cijfers (2006)

Naam	Leden	Voorgangers
CHRISTENDOM
Rooms-Katholiek Kerkgenootschap in Nederland	4.352.000	1.863
Protestantse Kerk in Nederland	1.944.000	2.173
Orthodox-gereformeerde kerken	238.000	541
Bevindelijk-gereformeerde kerken	221.000	117
Evangelische en pinksterkerken	148.000	?
Vrijzinnige kerken	19.000	177
Overige kerkgenootschappen	156.000	?
ISLAM
Turkse moslims	325.000	245
Marokkaanse moslims	260.000	150
Overige moslims	265.000	58
OVERIGE RELIGIES
Hindoeïsme	100.00-215.000	250
Boeddhisme	170.000	?
Jodendom	43.000	26
Bron: Katholiek Sociaal-Kerkelijk Instituut (KASKI)

[bewerk] Zie ook

• Volkstelling
• Christelijke denominaties in Nederland

[bewerk] Externe links

• Kerkenregister
• Kerkzoeker
• Volkstellingen in Nederland 1795 - 1971 op www.volkstellingen.nl
• Statline, de statistische databank van het CBS
• Geloven in het publieke domein: verkenningen van een dubbele transformatie (Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid)
• Katholiek Sociaal-Kerkelijk Instituut (KASKI)

Noten:

^ Vanaf het jaar 2005 wordt het aandeel moslims niet langer geschat op basis van het aantal allochtonen, maar net als de cijfers voor de christelijke godsdiensten via de POLS enquête verkregen. Hierdoor werd het percentage moslims naar beneden bijgesteld van 5,8 % voorheen naar 5,3%. ^ De Nederlandse Hervormde Kerk werd gesticht in 1816 als opvolger van de in 1571 gestichte Nederduits Gereformeerde Kerk. Leden van deze opeenvolgende kerken, inclusief leden van de Waalse gemeenten, staan onder "Nederl.-hervormd". Onder "Gereformeerd" worden de leden van van de Nederlandse Hervormde Kerk afgescheiden gereformeerde kerken verstaan, zoals deze vanaf de Afscheiding van 1834 ontstonden. ^ Tot 2005 werden moslims gerapporteerd onder de categorie overig. ^ Alleen leden van de Protestantse Kerk in Nederland die zich niet meer bekennen als "hervormd", "gereformeerd" of "luthers" ^ Ledenaantallen zijn een paar jaar geleden naar beneden bijgesteld als gevolg van opschoning van vervuilde ledenbestanden. Met name in de bisdommen Limburg en 's-Hertogenbosch bleken beduidend minder katholieken te wonen dan voorheen - incorrect - werd aangenomen. ^ Ledenaantal verschilt sterk van deze tot enkele jaren geleden gepresenteerd door nieuwe definitie (inperking van de groep) die tot lid van de kerk wordt gerekend. De website van de PKN heeft het op dit moment nog steeds over ‘ongeveer 2,3 miljoen leden’, maar scriba dr. Bas Plaisier zei in het recent (2007) verschenen PKN Jaarboek dat het ledenaantal voor 2006 niet te geven is doordat de nieuwe ledenregistratie er nog niet is. Wel is duidelijk dat de daling een trend is. In 2000 bedroeg het ledental 2,6 miljoen. Een jaar later was het 62.996 minder. In de daaraan voorafgaande periode (1994-1999) bedroeg het jaarlijkse ledenverlies circa 70.000. Op grond van die ontwikkeling (1994-1999) mag aangenomen worden dat de trend in het ledenverlies zich in de periode 2000-2007 heeft voortgezet. Globaal komt dit neer op een ledenverlies van bijna 500.000 leden. Deze trend berekening houdt natuurlijk geen reden met het extra verlies tgv de afspliting - - de Hersteld Hervormde Kerk (circa 57.500 leden). Door deze twee factoren tezamen zouden er per eind 2007 ongeveer 2 miljoen leden zijn, een hoger aantal dan bij de persconferentie van de kerkbalans actie (PKN is een van de participerende kerken) ..het PKN ledenaantal kerncijfer voor eind 2006 is 1.838.937. ^ Bij deze kerkgenootschappen doopt men in de regel pas op volwassen leeftijd. Om vergelijking met andere kerkgenootschappen mogelijk te maken, wordt het ledental weergegeven inclusief ongedoopte kinderen. ^ Scholen uitgaande van de Evangelische Broedergemeente worden door het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap als aparte denominatie gezien, los van de evangelische denominatie. ^ Bij deze kerkgenootschappen doopt men pas op volwassen leeftijd. Het aantal leden is exclusief ongedoopte kinderen. ^ Bij deze kerkgenootschappen doopt men pas op volwassen leeftijd. Het aantal leden is exclusief ongedoopte kinderen. ^ Bij deze kerkgenootschappen doopt men pas op volwassen leeftijd. Het aantal leden is exclusief ongedoopte kinderen. ^ Volgens een nieuwe schatting van het CBS moet dit percentage naar beneden (5,2) worden bijgesteld Zie:Marieke van Herten en Ferdy Otten Bevolkingstrends, 3e kwartaal 2007 ^ Alleen leden van de Protestantse Kerk in Nederland die zich niet meer bekennen als "hervormd", "gereformeerd" of "luthers"