Germanisme
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een germanisme is een barbarisme dat aan het Duits ontleend is.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
| Dit overzicht beschrijft voornamelijk de situatie in Nederland. |
[bewerk] Dominantie van het Duits
Tot de Tweede Wereldoorlog was de invloed van het Duits op het Nederlands groot. Burgers van het Europese deel van het Koninkrijk kenden de taal doorgaans, als zij althans vreemde talen beheersten. Daarbij kwam dat het Duits de internationale taal van de wetenschap was: publicaties verschenen eveneens in het Frans en het Engels, maar de positie van Duitstalige artikelen was dominant.
[bewerk] Beïnvloeding
Er waren twee oorzaken voor de infiltratie van Duitse woorden in het Nederlands. In de eerste plaats het frequente gebruik van die taal, dat leidde tot de neiging taalelementen over te nemen. Daarnaast maakte het feit dat Duits en Nederlands sterk op elkaar lijken, het vaak moeilijk te onderkennen dat een bepaald taalelement geen "echt" Nederlands was.
Dat neemt niet weg dat de strijd tegen de germanismen fel was: op school werden leerlingen onderwezen in het gebruik van zuiver Nederlands, en maatgevende instellingen, zoals woordenboeken, gaven expliciet aan dat een bepaald woord een germanisme was.
[bewerk] Afname
In de overzeese rijksdelen was de Duitstalige invloed veel minder sterk: daar richtte men zich vooral op de Amerikaanse en Australische cultuur, terwijl er ook sterke banden bestonden met de toenmalige Britse koloniën.
Het Duits raakte zijn dominante positie na de Tweede Wereldoorlog kwijt ten gunste van het Engels. Weerstand tegen de voormalige vijand was daaraan mede debet. Het onderwijs in de moderne vreemde talen concentreerde zich meer dan voorheen op het Engels; dat werd ook de algemeen aanvaarde taal van de wetenschap en toen de televisie haar intrede deed, van de populaire cultuur. Met de komst van de computer en het internet is die invloed uiteraard versterkt.
[bewerk] Voorbeelden
 Zie Lijst van germanismen in het Nederlands voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Germanismen doen zich het opvallendst voor op twee niveaus: het overnemen van woorden en het verduitsen van samenstellingen.
Woorden die uit het Duits zijn overgenomen, zijn bijvoorbeeld:
- beduidend (Duits bedeutend) voor "aanmerkelijk";
- begeestering (Begeisterung) voor "enthousiasme";
- namelijk (nämlich) voor "te weten";
- meerdere (mehrere) voor "verscheidene" en
- eenduidig (eindeutig) voor "ondubbelzinnig".
Een aantal combinaties van bijvoeglijk en zelfstandig naamwoord zijn in het Nederlands in meerdere of mindere mate ingeburgerd, hoewel het germanismen zijn. Bij het schaken spreekt men bijna altijd van een dubbelpion; dit zou volgens de Nederlandse grammaticaregels "dubbele pion" moeten zijn. Minder gebruikelijk is grootstad voor "grote stad".
Een ander veelgebruikt germanisme is -er achter een plaatselijk bijvoeglijk naamwoord, als in Edammer kaas (wat volgens de Nederlandse grammaticaregels eigenlijk "Edamse kaas" zou moeten zijn).
[bewerk] Onderkenning
Een woord als dame (het schaakstuk) is door Van Dale eens ten onrechte als germanisme gekenmerkt. De sterke gelijkenis tussen beide talen maakt het soms moeilijk om te bepalen of iets een fremdkörper is; bij dat laatste woord is er geen twijfel mogelijk; bij noodwendig zal niet iedereen onderkennen dat er van een germanisme sprake is, bij meerdere ("er zijn meerdere mogelijkheden") is dat nog minder het geval.
Een andere moeilijkheid houdt daarmee verband. Het is in beginsel denkbaar dat een woord al in het vroegere Nederlands in gebruik was, daarna in onbruik is geraakt of alleen nog gewestelijk werd gebruikt, maar in het Duits ondertussen voortleefde in (nagenoeg) dezelfde vorm. Als dat woord nu in het Nederlands opnieuw gebruikelijk wordt, valt moeilijk te bepalen of het een germanisme betreft of een herleving.
Daarbij komt dat de aandacht voor het verschijnsel is verflauwd. Tegenwoordig staat de opmars van Engelstalige elementen veel meer in de belangstelling.
