Exoot
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
Een exoot is een organisme dat zich heeft gevestigd in een land waar het oorspronkelijk niet vandaan komt. Voorbeelden hiervan zijn het konijn in Australië en het edelhert in Nieuw-Zeeland.
Inhoud |
[bewerk] Begripsbepaling
[bewerk] Biologische definitie
Het begrip exoot is vaak moeilijk af te bakenen. Vaak gaat men ervan uit dat aan deze drie criteria moet zijn voldaan, aleer men over een exoot spreekt:
- de soort moet direct of indirect door de mens zijn ingevoerd.
- de soort moet na 1492 zijn ingevoerd
- de soort moet zich minstens 3 generaties lang zonder menselijke hulp voortplanten
[bewerk] Synoniemen
In het geval van een plant die als exoot ergens voorkomt spreekt men ook wel over een neofyt. Een Vlaams woord voor exoot is "inwijkeling" maar dat kan ook naar een menselijke immigrant of allochtoon verwijzen.
Dierenhouders en tuinliefhebbers gebruiken het woord exoot wel voor iedere uitheemse dier- of plantensoort.
[bewerk] Verwante begrippen
Een exoot die zich massaal verbreidt in zijn nieuwe omgeving en een sterke negatieve invloed uitoefent op de biodiversiteit heet een invasieve soort.
Mensen die een negatieve mening over exoten hebben omdat zij exoten als onnatuurlijk beschouwen, bestempelen dierlijke exoten soms als faunavervalsing en plantaardige exoten soms als floravervalsing.
De term exotisch betekent letterlijk uitheems en wordt soms ook figuurlijk gebruikt, bijvoorbeeld in de kunst en muziek, waarbij ideeën of impressies uit andere landen worden overgenomen in de eigen cultuur.
[bewerk] Veranderingen in betekenis
Binnen het Nederlandse ministerie van LNV bestaat in toenemende mate de neiging om het woord te gebruiken voor iedere uitheemse dier of plant die Nederland niet op eigen kracht heeft kunnen bereiken, ongeacht de vraag of de soort zich in Nederland heeft voortgeplant. Voor een soort die in Nederland is gevestigd gebruikt dit ministerie de term "invasieve soort" gebruikt. Omdat het onderzoek in instituten als Alterra door dit ministerie wordt betaald, worden deze definities ook steeds gangbaarder in het Nederlandse onderzoek. Hiermee begint het Ministerie van LNV langzamerhand een andere definitie te gebruiken dan internationaal gangbaar is.
[bewerk] Voorbeelden
Exotische dieren spreken soms sterk tot de verbeelding. Het onjuiste gerucht dat er een poema op de Veluwe zou dolen kwam in 2005 prominent in het nieuws. In het Duitse natuurreservaat Wakenitz trekken verwilderde Nandoes veel aandacht van de pers en van toeristen.
Andere voorbeelden van geïmporteerde exoten zijn de Japanse oester voor de oestercultuur, de muskusrat voor bont en de Amerikaanse vogelkers voor bosverbetering. Andere soorten zijn hier onbedoeld terecht gekomen, zoals de bruine rat en de Amerikaanse zwaardschede, een schelp. Deze soorten zijn onder meer met schepen meegelift. De nijlgans is uit gevangenschap ontsnapt en de Kaspische slijkgarnaal kon Nederland bereiken na de aanleg van het Main-Donaukanaal. [1]
[bewerk] Impact en Wenselijkheid
Exoten kunnen het functioneren van een (agro-)ecosysteem en de waarden die mensen daaraan toekennen beïnvloeden. Over de wenselijkheid van verschillende soorten exoten lopen de meningen uiteen van positief tot negatief en verschillen de meningen van geval tot geval. In de grootste periode van uitwisseling van soorten, de columbiaanse uitwisseling, worden zowel voor voor- als nadelen gezien.
[bewerk] Ecologische aspecten
Een exoot die zich massaal verbreidt in zijn nieuwe omgeving en een bedreiging vormt voor de biodiversiteit heet een invasieve soort. De lijst van invasieve soorten is op zich lang maar vormt slechts een klein deel van het totale aantal exoten. Afhankelijk van de omstandigheden kunnen dergelijke exoten het natuurlijk evenwicht in een biotoop aanzienlijk wijzigen.
Wanneer er geen predator voor de exoot is, kan de ongebreidelde groei leiden tot het verdwijnen van veel organismen. Sommige exotische soorten concurreren om voedsel of ruimte, zoals de Japanse oester, andere soorten brengen ziekten op inheemse dier- en plantsoorten over. De introductie van de Amerikaanse hondsvis vergrootte echter het habitat van de IJsvogel.
[bewerk] Sociale en Economische aspecten
Volgens een publicatie (2006) van het Centraal Bureau voor de Statistiek zou de totale financiële schade, die exoten veroorzaken, moeten worden geschat op 1,3 miljard euro. Daaronder zijn begrepen de kosten van schade en bestrijding van uitheemse besmettelijke ziekten. De muskusrat vormt door graafactiviteiten een gevaar voor de dijken, en de grote waternavel, een waterplant, kan in korte tijd zo uitgroeien dat de waterafvoer in gevaar komt.
Soms kunnen exoten voordeel opleveren. Zo levert zalm die in de 19e eeuw in Chili is losgelaten een belangrijke bijdrage aan de economie, evenals snoekbaars in Nederland. Op Terschelling worden cranberries geoogst die ooit per toeval zouden zijn aangespoeld. Vissoorten als gup of zonnebaars dringen overlast door muggen terug. Momenteel wordt geëxperimenteerd met het gebruik van de Japanse oester bij het vastleggen van zandbanken. De rifvormende eigenschappen maken deze oester mogelijk geschikt voor een rol in de Nederlands strijd tegen de zee. Veel mensen beschouwen vogels als nijlganzen, mandarijneenden, monniksparkieten en halsbandparkieten als waardevolle aanvullingen op de dieren in Nederlandse parken.
[bewerk] Wet- en Regelgeving
Om uiteenlopende redenen proberen overheden het transport van potentiële exoten te reguleren. Regelgeving is complex en dikwijls hebben lokale, nationale, Europese en intrnationale regelgeving betrekking op één geval. In Engeland moet je sinds 1998 een vergunning hebben voor het houden van een groot aantal vissen zoals de blauwneus en de zonnebaars. De EU verbood de import van larven van de stierkikker.
[bewerk] Nederland
De Flora en Faunawet heeft betrekking op inheemse diersoorten, exoten worden hier niet door beschermd. Dat betekent niet dat exoten vogelvrij zijn! Sommige exoten kunnen op grond van Artikel 3 van de Flora en Faunawet zelfs als "beschermde inheemse diersoorten" worden aangewezen, wanneer zij op grond van internationale verdragen beschermd zijn of wanneer dergelijke soorten voor jagers moeilijk zijn te onderscheiden van beschermde, inheemse soorten.
Volgens Artikel 36 van de Gezondheids- en welzijnswet is het verboden om zonder redelijk doel of met overschrijding van hetgeen ter bereiking van zodanig doel toelaatbaar is, bij een dier pijn of letsel te veroorzaken dan wel de gezondheid of het welzijn van een dier te benadelen. Het vangen/doden van de dieren is alleen toegestaan op de volgende gronden:
- in het belang van de volksgezondheid en openbare veiligheid
- in het belang van de veiligheid van het luchtverkeer
- ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen
- ter voorkoming van belangrijke schade aan vee
- ter voorkoming van belangrijke schade aan bossen
- ter voorkoming van belangrijke schade aan bedrijfsmatige visserij en wateren
- ter voorkoming van schade aan flora en fauna.
Over de jacht op exoten beslist zowel de Minister van Landbouw als de Provinciale Staten. Voor jacht op een exoot moet de provinciale overheid de bovenstaande criteria toetsen. Dit is niet eenvoudig. Zo is concurrentie om voedsel met andere dieren of predatie door een exoot niet noodzakelijk voldoende om schade aan de flora of fauna juridisch hard te maken. Bovendien wordt er gekeken of doden of vangen van het dier het juiste middel is. Bij teveel muskuseenden in een stadspark kan bijvoorbeeld worden gekozen om eieren lek te prikken ipv dieren te doden.
[bewerk] Exoten in de Benelux
Zie Lijst van exoten in de Benelux
 |
Zoek exoot op in het WikiWoordenboek. |
