Eikelmuis
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| Eikelmuis IUCN-status: Kwetsbaar[1] |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Eliomys quercinus (Linnaeus, 1766) |
De eikelmuis (Eliomys quercinus) is een knaagdier uit de familie der slaapmuizen. Samen met de woestijnslaapmuis (Eliomys melanurus) wordt hij ingedeeld in het geslacht Eliomys.
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
De eikelmuis heeft een kaneelbruine vacht. De buikzijde, de wangen, kin en de pootjes zijn wit tot geelwit van kleur. De lange, slanke staart heeft aan het einde een ietwat afgeplatte pluim. Deze is van boven zwart van kleur en van onderen en aan de punt wit. De dunne huid van de staartwortel wordt in stress-situaties zo strak gespannen dat de eikelmuis deze vrij makkelijk kan verliezen. Waarschijnlijk dient dit als afleidingsmanoeuvre tegen predatoren. Na het verlies van de staart komt de (licht bebloede) staartwervel bloot te liggen. Na enkele dagen drogen de werveltjes in en knaagt het dier deze vermoedelijk weg.
Het gezicht van de eikelmuis wordt gekenmerkt door een "masker", bestaande uit een zwarte, dikke oogstreep tot voorbij onder het oor. De oren van de eikelmuis zijn vrij groot (22 tot 26 millimeter).
De dieren zijn 100 tot 170 millimeter lang, de staart wordt ongeveer 90 tot 150 millimeter lang. De eikelmuis weegt 45 tot 140 gram, maar in de aanloop naar de winterslaap kan dit gewicht oplopen tot wel 210 gram. De dieren krijgen dan een rolrond uiterlijk en bewegen zich steeds moeizamer voort.
[bewerk] Leefwijze
[bewerk] Voedsel
Eikelmuizen leven voornamelijk van noten, vruchten, zaden, knoppen, insecten en slakken, maar ze eten ook eieren en jonge dieren (vogeltjes, muizen). Over de voedingsperiodiciteit is weinig bekend. Onderzoekers vermoeden echter dat de eikelmuis vooral aan het eind van de winterslaap veel eiwitrijk voedsel eet, waaronder slakken. Ook vermoedt men dat vooral vrouwelijke dieren veel eiwitten tot zich nemen na de paring, aangezien er dan veel eiwitten noodzakelijk zijn voor de groei van de embryo's.
Eikelmuizen eten vermoedelijk meer dierlijk voedsel dan alom wordt gedacht. Onderzoekers hebben verscheidene malen waargenomen dat eikelmuizen andere muizen, zoals bosmuizen, huismuizen en rosse woelmuizen vanuit een hinderlaag overvielen en actief doodden. Dezelfde gegevens zijn ook bekend van vogels. Eikelmuizen zouden slapende vogels, waaronder merels, 's nachts op hun slaapplaatsen overvallen en doden. Ook zouden nestelende vogels van hun nest verjaagd worden en hun eieren of jongen gedood en verorberd worden.
[bewerk] Slaapplaats
Zoals alle andere slaapmuizen zijn eikelmuizen nachtdieren. De dag brengen ze door in een zelfgemaakt, rond, dubbel gelaagd nest gemaakt van mos of bladeren en bedekt met mos, veren en vacht. Ook gebruiken ze het nest van een eekhoorn of een vogel, die ze naar eigen wensen aanpassen en vaak voorzien van een eigen gebouwde, waterdichte overkapping van takken, (verse) bladeren en vacht. Het nest wordt aangelegd in struiken, braamstruweel, boomholten, klimop of in ondergrondse, bestaande holen. Eikelmuizen graven zelf geen holen. In Zuid-Limburg zoeken eikelmuizen veelal verlaten, rustige mergelgroeven nabij bossen op om in te rusten. Echter, de praktijk wijst vaak genoeg uit dat het nestelende dier zich vooral aangetrokken voelt tot menselijke bouwsels, zoals schuurtjes, hooizolders, oude nestkastjes, autowrakken en dergelijke. Ze lijken daarbij niet kieskeurig. De enige voorwaarde lijkt te zijn dat er voldoende nestmateriaal dient te zijn en voldoende nestruimte.
De winterslaap wordt doorgebracht in holle, deels vermolmde bomen, een grot of een holte in een muur. Ook hierbij geldt dat het dier toch steeds weer de menselijke nabijheid lijkt op te zoeken. Slapende eikelmuizen kunnen in de winter dan ook aangetroffen worden op hooizolders, in bunkers, op dakspanten van zolders, in boekenkasten en in nestkastjes.
[bewerk] Sociaal gedrag
De eikelmuis heeft een territorium met een diameter van ongeveer 150 meter. Deze blijft jaar in, jaar uit onveranderlijk van grootte en plaats. Er zijn aanwijzingen dat de dieren dit territorium fel verdedigen tegen andere soortgroepen.
Eikelmuizen leven overwegend in kleine groepjes van circa 3 tot 8 dieren. Er zijn uitschieters bekend van groepen van 12 dieren. Over de sociale samenhang en de sociale activiteiten in de tijd is zeer weinig bekend. Onderzoekers vermoeden echter dat eikelmuizen socialer worden naarmate de winterslaap nadert, en dat de groep weer uit elkaar valt wanneer de dieren ontwaken uit de winterslaap. Echter, er is ook een groep deskundigen die vermoedt dat de dieren van een leefgroep gedurende de solitaire levensfase voortdurend met elkaar communiceren door middel van geroep.
[bewerk] Voortplanting
Na de winterslaap begint de paartijd. Jongen worden meestal in mei of juni geboren, na een draagtijd van 21 tot 23 dagen. Dieren kunnen één à twee worpen per jaar krijgen. Per worp krijgt een vrouwtje vier à vijf jongen. Net als sommige spitsmuizen lopen de jongen van de eikelmuis in "karavaan", waarbij de diertjes met hun moeder in een soort van polonaise over boomtakken kruipen, op zoek naar voedsel. De jongen zijn zeer speels en spelen vaak krijgertjeachtige spelletjes op en rondom het moederdier.
[bewerk] Geluid
Eikelmuizen zijn vrij vocale dieren die een zeer breed repertoire aan geluiden kunnen voortbrengen. Meest waargenomen geluiden zijn merelachtige fluitgeluiden, maar ook langgerekte, huilerige klaagzangen, vergelijkbaar met kattengejank, worden geregeld waargenomen. Verder brengen de dieren geregeld gaaiachtige, zacht ratelende tot blazende geluiden voort. Over de exacte functie(s) van de verschillende geluiden is nog zeer veel onbekend. Franse wetenschappers hebben verschillende malen vastgesteld dat individuele dieren wel 30 minuten achter elkaar ononderbroken kunnen blijven doorroepen.
[bewerk] Verspreiding en leefgebied
De eikelmuis komt enkel in Europa voor. Zijn leefgebied beslaat een groot deel van West- en Midden-Europa, van Nederland, België, Frankrijk, Spanje en Portugal via Zuid-Duitsland en Italië tot Roemenië, Noord-Oekraïne en West-Rusland, tot op een hoogte van 2000 meter in de Alpen en de Pyreneeën. De afgelopen jaren is het aantal eikelmuizen in Europa drastisch achteruit gegaan.
Eikelmuizen leven voornamelijk aan randen van loofbossen in glooiend gebied, het liefst begroeid met eiken, maar ze komen ook voor in naaldbossen, boomgaarden en zelfs tuinen en in huis.
[bewerk] Verspreiding in Nederland en België
In Nederland wordt het dier voornamelijk aangetroffen in Zuid-Limburg. In België komt het diertje redelijk verspreid voor: heel Wallonië en in Vlaanderen in het zuiden van elke provincie, maar ook, opvallend genoeg, langs de kuststrook.
[bewerk] De eikelmuis in Nederland
Het voortbestaan van de eikelmuis wordt in Nederland momenteel ernstig bedreigd. Er zijn sterke aanwijzingen dat de populatie eikelmuizen in Nederland de laatste vijftien jaar zeer sterk achteruit gegaan is. Er is op zeer korte termijn grote actie noodzakelijk om de populatie eikelmuizen in Nederland te laten doen toenemen. Wetenschappers vermoeden dat de toenemende snelheid van afbraak en opruimwoede van potentiële onderkomens, zoals rommelschuurtjes en oude hooizolders, ertoe leidt dat het voortbestaan van individuele dieren en de voortplanting gevaar lopen. Vooral ook vanwege het feit dat de dieren zeven maanden per jaar grotendeels slapend doorbrengen, maakt eikelmuizen kwetsbaar.
[bewerk] Onderzoek
In Nederland wordt op dit moment groot onderzoek verricht naar de eikelmuis. Het is één van de meest bedreigde diersoorten van Nederland en toch is er bij deskundigen zeer veel onbekend over de actuele verspreiding van dit dier. Al jaren wordt beweerd dat het dier alleen in het Savelsbos voorkomt. Er zijn echter ook deskundigen die beweren aanwijzingen te hebben dat het dier nog op de St. Pietersberg, nabij Maastricht, voorkomt, alsmede in andere hellingbossen langs de Geul. Om dit hiaat in kennis op te vullen, doen instellingen als VZZ, Staatsbosbeheer en Alterra op dit moment groot onderzoek naar de actuele verspreiding en ecologie van de eikelmuis in Nederland. Dit onderzoek gaat nog zeker vijf à zes jaar in beslag nemen.
[bewerk] Externe links
- Resultaten onderzoek 2007
- Onderzoek in Zuid-Limburg
- Waarnemingen kunnen hier worden gemeld.
- Waarneming.nl waarnemingen in Nederland
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Eliomys quercinus op Wikimedia Commons.
|
