Efraín Ríos Montt

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

José Efraín Ríos Montt (Huehuetenango, 16 juni 1926) is een Guatemalteeks militair, politicus en predikant. Hij was dictator van Guatemala van 1982 tot 1983. Ríos Montts regime viel samen met het hoogtepunt van de Guatemalteekse Burgeroorlog en wordt verantwoordelijk gehouden voor 70.000 doden en vermissingen.

[bewerk] Vroege carrière

Ríos Montt werd geboren in de westelijke stad Huehuetenango. Hij begon in 1946 zijn militaire opleiding, waarin hij een tijd aan de controversiële School of the Americas studeerde. In 1954 speelde hij als lage officier een bescheiden rol in Operatie PBSUCCESS, de door de CIA georchestreerde staatsgreep waarbij de democratisch gekozen president Jacobo Arbenz uit het zadel werd gestoten. Ríos Montt klom snel op in de rangen en werd in 1970 generaal en chef-staf van het Guatemalteekse Leger en militair attaché in de Guatemalteekse ambassade in Washington D.C..

In 1974 deed hij voor het Nationaal Oppositiefront (FNO), een coalitie van onder andere de Guatemalteekse Christendemocratie (DCG) en de Sociaaldemocratische Partij, een gooi naar het presidentschap. Hij verloor die verkiezing aan de 'officiële' kandidaat Kjell Laugerud, de favoriet van de militairen, maar naar alle waarschijnlijkheid had er verkiezingsfraude plaatsgevonden. Ríos Montt beschuldigde de rooms-katholieke kerk van betrokkenheid bij de fraude. Hij accepteerde een diplomatieke betrekking in Spanje, een functie die hij behield tot 1977 toen hij terugtrad uit actieve militaire dienst.

In 1978 nam hij afstand van het rooms-katholicisme en sloot zich aan bij de Church of the Word, een evangelische kergemeenschap binnen de pinksterbeweging, waarvoor hij predikant werd. Ríos Montt werd bevriend met de orthodox-protestantse dominees Pat Robertson en Jerry Falwell.

[bewerk] Machtsovername

In 1982 won de 'officiële' kandidaat Ángel Aníbal Guevara de presidentsverkiezing doch waarschijnlijk na grootschalige verkiezingsfraude. Als reactie op deze verkiezingsfraude pleegde Ríos Montt samen met Horacio Egberto Maldonado Schaad en Francisco Luis Gordillo Martínez, bekend als de oficiales jóvenes (jonge officieren), op 23 maart van dat jaar een staatsgreep, gesteund door de CIA. Gedrieën vormden zij een junta die de grondwet opschortte en het Congres van de Republiek ontbond. Op 9 juni schoof Ríos Mont Gordillo en Maldonado opzij en werd alleenheerser, met de functies van president, minister van defensie en opperbevelhebber van het leger.

[bewerk] Regering

Aanvankelijk bestond de hoop dat Ríos Montt een verbetering in de mensenrechtensituatie zou bewerkstelligen en een einde zou maken aan het corrupte systeem van zijn volledig in diskrediet geraakte voorgangers, maar al gauw bleek daar niets van terecht te komen. De strijd tegen de Guatemalteekse Nationale Revolutionaire Eenheid (URNG) escaleerde volledig. Ríos Montt kondigde de staat van beleg af, en personen die verdacht werden van symapthieën voor de URNG of tegenstand tegen de regering mochten voortaan standrechtelijk worden geëxecuteerd. Het leger zette een grootschalige campagne in gebruik makend van de tactiek van de verschroeide aarde onder de naam frijoles y fusiles (bonen en geweren). Volgens de Historische Ophelderingscommissie van de jaren '90 werden onder Ríos Montts bewind zeshonderd dorpen, voornamelijk in de departementen El Quiché en Huehuetenango verwoest. Tientallen dorpen werden volledig uitgemoord, waaronder Plan de Sánchez en Dos Erres.

Tijdens zijn regering zijn naar schatting 70.000 mensen om het leven gekomen en vermist. Gerekend naar doden per hoofd van de bevolking was Ríos Montts dictatuur de bloedigste in de moderne geschiedenis van Latijns-Amerika en een van de bloedigste sinds de Tweede Wereldoorlog. Het overgrote deel van de slachtoffers waren Maya's, en de moordpartij wordt dan ook wel omschreven als de Guatemalteekse genocide. Miljoenen mensen sloegen binnen Guatemala op de vlucht en honderdduizenden vluchtten naar Mexico; het Guatemalteekse leger beschoot soms met helikopters vluchtelingenkampen net over de Mexicaanse grens. Ríos Montt geloofde dat indianen simpeler en kinderlijker waren, en daarom makkelijk konden worden beïnvloed door het communisme. Volgens mensenrechtengroepen werden Maya's gedwongen voor 'heropvoeding' in concentratiekampen te leven of werden zij gedwongen te werken op de landen van grootgrondbeziters

Ríos Montt was het eerste protestantse staatshoofd in Latijns-Amerika. Hij verklaarde zijn inspiratie te halen uit zijn geloof, en zei dat een goed Christen moet leven met een "Bijbel in de ene hand en een geweer in de andere". Hij citeerde vaak de Bijbel, vooral de Openbaring van Johannes, en vergeleek de vier ruiters van de Apocalyps, met de 'vier plagen' van Guatemala, honger, onwetendheid, subversie en corruptie. De evangelisch conservatieve Moral Majority van Falwell zamelde in de Verenigd Staten geld in om Ríos Montts dictatuur te steunen, en ook Robertson sprak op tv zijn steun voor het regime uit. Ríos Montt had een afkeer van de katholieke geestelijkheid, vooral aanhangers van de bevrijdingstheologie, die hij beschuldigde zijn regime te saboteren en verantwoordelijk te zijn voor corruptie en andere problemen waar het land mee kampte. Ook werd door zijn geloof zijn afkeer tegen de 'heidense' indianen versterkt.

Ríos Montts regering werd gesteund door de president van de Verenigde Staten Ronald Reagan, mede omdat hij de acties tegen het Sandinistisch Nationaal Bevrijdingsfront (FSLN) in Nicaragua steunde en de Amerikaanse regering in Ríos Montt een leider zagen die voorkomen dat het communisme Guatemala in haar greep zou krijgen. Reagan bezocht in december 1982 Guatemala, waar hij Ríos Montt ontmoette en hem prees. In 1999 bood Bill Clinton zijn excuses aan voor de Amerikaanse steun aan het regime. Ríos Montts régime werd verder gesteund door Taiwan en El Salvador, maar onder de meeste andere landen kon zijn terreurcampagne op felle veroordelingen rekenen.

Ríos Montt werd toenemend impopulair ook in het leger en onder de middenklasse, daar hij vertrouwelingen en geestverwanten hoge posities aanwees in het leger en de traditionele hiërarchie negeerde, en hij voor het eerst belasting toegevoegde waarde invoerde. Ook de gratie die hij verleende aan zes guerrillastrijders ter gelegenheid van een bezoek van Johannes Paulus II zette kwaad bloed bij delen van het leger. Ríos Montt overleefde drie staatsgrepen tot hij op 8 augustus 1983 uit het zadel werd gestoten door generaal Óscar Humberto Mejía Victores, een van de 'oude militairen', die zijn staatsgreep rechtvaardigde door erop te wijzen dat Guatemala onder Ríos Montt in handen was gekomen van 'religieuze fanatici'.

[bewerk] Latere carrière

Ríos Montt verdween na 1983 voorlopig van het politieke voorplan, bleef achter de schermen echter grote macht behouden. De burgeroorlog en de vervolging van de Maya's zetten zich voort. In 1985 keerde de democratie terug en werd een nieuwe grondwet aangenomen. Ook werden vredesbesprekingen met de URNG begonnen. In 1996 werd uiteindelijk het akkoord van vaste en duurzame vrede getekend.

In 1989 richtte Ríos Montt het Guatemalteeks Republikeins Front (FRG) op, dat zichzelf beschouwt als christen-democratisch maar door de meeste critici als extreemrechts wordt omschreven. Daar de nieuwe grondwet het personen die hebben deelgenomen aan een staatsgreep verbied president te worden kon Ríos Montt niet deelnemen aan de presidentsverkiezingen. In 1994 werd hij wel in het Congres van de Republiek gekozen, waar hij voorzitter werd. In 2000 werd Alfonso Portillo voor de FRG tot president gekozen. Ríos Montt vervulde van achter de schermen een belangrijke rol; volgens een populair grapje uit die tijd deelden Portillo en Ríos Montt de macht, maar had Portillo uiteindelijk altijd het laatste woord: ja, generaal. Portillo's regering werd verder vooral gekenmerkt door een torenhoge corruptie.

Ríos Montt wilde zich kandidaat stellen namens de FRG bij de presidentsverkiezingen van 2003, maar dat werd hem door het Hooggerechtshof verboden. Ríos Montt gebood zijn aanhangers de straat op te gaan om de protesteren tegen de beslissing. Wat volgde was een dag van grote ongeregeldheden en volledige ontwrichting van het openbare leven in Guatemala-stad, bekend als zwarte donderdag. Een week later kwam het Hooggerechtshof terug op haar beslissing, en Ríos Montt kon deelnemen ana de presidentsverkiezingen. Hij eindigde derde achter Óscar Berger en Álvaro Colom. Ríos Montt is later aangeklaagd wegens vernielingen en de dood van de journalist Héctor Fernando Ramírez tijdens zwarte donderdag, maar werd vrijgesproken.

Ríos Montt is in 1999 in Spanje door Rigoberta Menchú aangeklaagd wegens genocide en misdaden tegen de menselijkheid. Hij genootjuridische onschendbaarheid, maar verloor deze toen hij in 2004 zijn congreszetel kwijtraakte. In 2005 vaardigde de Spaanse rechter Santiago Pedraz een internationaal arrestatiebevel uit tegen Ríos Montt en verzocht Guatemala om zijn uitlevering. Verschillende leden van het Congres van de Verenigde Staten verzochten het Guatemalteekse ministerie van justitie om Ríos Montts uitlevering.

In september 2007 wist Ríos Montt voor de FRG een congreszetel te winnen, waardoor hij opnieuw politieke onschendbaarheid verkreeg. Ríos Montts dochter Zury is momenteel partijleider van de FRG en is getrouwd met het Amerikaanse Republikeinse congreslid Jerry Weller.