Doetinchem in de Tweede Wereldoorlog

Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie

Dit artikel is een beschrijving van gebeurtenissen in de stad Doetinchem tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog was Doetinchem niet verdedigd. De brug over de Oude IJssel werd wel opgeblazen door het Nederlandse leger om de Duitse opmars te vertragen, en zodoende meer tijd te hebben om de IJssellinie klaar te maken. Tijdens de oorlog was er slechts een kleine Duitse bezettingsmacht gelegerd. Bij wijze van represaillemaatregel werden enkele gevangenen geëxecuteerd omdat bij het Veluwse plaatsje Putten een aanslag door het Nederlandse verzet was gepleegd.

[bewerk] Joodse Bevolking

Doetinchem had in de eeuwen voor de oorlog steeds een kleine Joodse minderheid gehad. Deze groep had een eigen synagoge (gebouwd in 1878) aan de Waterstraat en een begrijfplaats in de IJkenberg (uit 1770). In de jaren dertig kwamen er achttien Joodse vluchtelingen uit Duitsland en Oostenrijk in Doetinchem wonen.

De eerste Duitse maatregelen tegen de joden kwamen in november 1940, toen de joodse leraren werden ontslagen uit het gemeentelijk lyceum. Leerlingen uit de hoogste klassen staakten uit protest, dit zonder succes. In september 1941 werden alle Joodse leerlingen van de scholen gestuurd. Drieëndertig leerlingen hadden daarom tot februari 1943 les op een nieuw opgerichtte Joodse school.

In het pand Villa Bouchina werden naar het Plan-Frederiks enkele joden gehuisvestigd die speciale bescherming genoten van de bezetters vanwege de maatschappelijke betekenis die zij hebben gehad. De Joden die hier zaten waren persoonlijk aangewezen door NSB-leider Anton Mussert. De joodse gevangenen zijn uiteindelijk naar Theresiënstadt gedeporteerd. Voor een deel overleefden zij de oorlog.

Op 8 oktober 1941 begonnen de deportaties in heel Gelderland. Als represaille werden er in Doetinchem elf Joodse mannen opgepakt en geporteerd naar Mauthausen. Op 7 oktober 1942 zouden er door een eenheid van de Ordnungspolizei nog eens twaalf mannen gedeporteerd worden. Van deze speciaal geselecteerde werden er slechts vijf thuis aangetroffen. De meesten waren namelijk waarschijnlijk gewaarschuwd en hebben tijdig kunnen onderduiken.

Enkele dagen later werden er in de nacht van 17 op 18 november 68 mensen opgepakt. In april 1943 volgden de overgebleven joden die zich moesten melden in Kamp Vught. Over de hele oorlog gezien werden er 125 Doetinchemse joden gedeporteerd. De Sanagoge in Arnhem (aan de Pastoorstraat was verzamelpunt). Van deze 125 overleefden niemand de ontberingen in de Duitse kampen. De enige overlevenden waren dan ook de 41 ongedokenen. Tegenwoordig is er een monument voor deze overlevenden opgericht aan de Boliestraat.

[bewerk] Het einde

Toen het Duitse leger steeds meer teruggedreven werd door de geallieerden, werden er door de Duitsers zestien gijzelaars genomen. Deze zouden vrijgelaten worden als er voor elke gijzelaar 100 mannen zouden gaan werken voor de Duitsers. Zodoende hebben er nabij Groesbeek 1600 Doetinchemse mannen aan loopgraven gewerkt, die echter nooit in gebruik zijn genomen. Toen tijdens de operatie Market Garden de stad Arnhem en de omliggende dorpen werden ontruimd werden er ook een aantal evacués in Doetinchem gehuisvest.

Aan het eind van de oorlog kreeg de stads de waarschijnlijk grootste klap uit haar geschiedenis. Overdag op 19, 21 en 23 maart 1945 bombardeerden Britse vliegtuigen per ongeluk het historische centrum van de stad. Eigenlijk doelen waren de plaatsen Isselburg en Anholt die, door de vergelijkbare ligging aan de Oude IJssel, werden verward met Doetinchem. Sommigen beweren echter dat het geen ongeluk was maar een bombardement dat bedoeld was om de aanwezige Duitse troepen, die in de stad een hoofdkwartier hadden, schade te berokkenen.

De Duitse troepen vertrokken door deze bombardementen echter niet en verschansten zich in de ruïnes. Toegangswegen werden geblokkeerd met kapotte treinwagons en er werd getracht om enkele bruggen op te blazen. Dit laatste werd voorkomen door het verzet. Op 1 april werd Doetinchem na enkele gevechten bevrijd door het Canadese leger.

Tijdens de bombardementen is een groot deel van de historische binnenstad verwoest en zijn 180 mensen omgekomen. De Catharinakerk, die bijna geheel in puin lag, werd opnieuw opgebouwd met als enige verschil dat de toren nu los staat van de rest van de kerk. De Rooms-katholieke kerk aan de Waterstraat werd niet herbouwd maar verhuisde naar het Pasplein. De Synagoge aan dezelfde straat werd niet herbouwd omdat de Joodse bevolking van Doetinchem te klein was geworden.