Cortisol
Uit Wikipedia, de vrije encyclopedie
| Cortisol | ||
 |
||
|
|
||
|
|
||
| Geneesmiddelengroep: | Hormonen | |
| Subklasse: | Glucocorticoïden | |
| Merknamen: | Hydrocortisone (Erfa), Solu-Cortef (Pfizer) Azacortine (Omega), Cremicort-H (Omega), Onctose met Hydrocortison (Denolin) Terra-Cortril (Pfizer), Daktacort (Janssen-Cilag) |
|
| Indicaties: | Substitutietherapie | |
| Voorschrift/recept: | Ja | |
| Toediening: | Oraal, intraveneus, topisch | |
|
|
||
| Zwangerschapscat.: | C | |
|
|
||
| CAS nummer: | 50-23-7 | |
| ATC code : | H02AB09 | |
| PubChem: | 5754 | |
| DrugBank: | APRD01019 | |
|
|
||
| Formule: | C21H30O5 | |
| Molecuulgewicht: | 362,465 g/mol | |
 Geneeskundeportaal |
||
Cortisol is een corticosteroïde; het is een hormoon dat gemaakt wordt in de bijnierschors uit cholesterol.
Cortisol speelt een rol bij:
- vertering van voedsel
- slaap-waakritme
- afweersysteem
Cortisol wordt soms het stresshormoon genoemd omdat het vrijkomt bij elke vorm van stress, zowel fysiek als psychologisch. Het zorgt ervoor dat bepaalde eiwitten in spieren worden afgebroken waarbij glucose (energie) vrijkomt. Deze energie wordt gebruikt om het lichaam weer terug te brengen in homeostase; op het moment van stress komt adrenaline en noradrenaline vrij om het lichaam alerter te maken en klaar om te vechten/vluchten. Cortisol zorgt ervoor dat dit verlies van energie weer wordt gecompenseerd.
Tijdens het ontwaken komt er ook extra cortisol vrij; dit zorgt voor een hongergevoel.
Bij het Syndroom van Cushing maakt de bijnier te veel cortisol aan. De oorzaak kan gelegen zijn in de bijnier zelf of in de hypofyse die de bijnier aanstuurt.
[bewerk] Biosynthese
Cortisol is een steroidhormoon van de bijnierschors en wordt gevormd uit cholesterol. Bij de synthese in de mitochondriën van de bijnierschors wordt eerst pregnenolon gevormd, een gemeenschappelijke voorganger van zowel de glucocorticoïden (bv. cortisol), de mineralocorticoïden (bv. aldosteron, de androgenen (bv. testosteron). Het enzyme dat de synthese van pregnenolon katalyseert (via de tussenschakel 20α,20β-dihydroxycholesterol), heet cholesteroldesmolase en is een monooxygenase die NADPH als cofactor nodig heeft. Bij deze zes-elektronen-oxidatie worden drie NADPH- en drie zuurstofmoleculen verbruikt. Deze reactie is de snelheidsbepalende factor voor de cortisolbiosynthese.
Pregnenolon verlaat het mitochondrium en wordt door 3β-hydroxysteroid-dehydrogenase in progesteron omgezet. In het endoplasmatisch reticulum wordt deze progesteronmolecule door het enzyme 17-hydroxylase in 17α-hydroxyprogesteron omgezet. Door een verdere hydroxylering onder katalyse van 21-hydroxylase ontstaat 11-desoxycortisol, hetwelke dan weer in het mitochondrium door 11-hydroxylase in cortisol omgezet wordt. Bij alle voorgaand genoemde enzymes handelt het om specifieke ijzerbevattende cytochroom P450-enzymes. Defecte hydroxylasen leiden tot het zware ziektebeeld van het adrenogenitaal syndroom.
[bewerk] Fysiologische werking
Cortisol bezit een zeer breed werkingsspectrum en oefent in de stofwisseling voornamelijk effecten uit op de koolhydraathuishouding (het bevorderen van gluconeogenese in de lever), de vetstofwisseling (het bevorderen van de lipolytische werking van adrenaline en noradrenaline) en de eiwitomzetting (katabolisme). Verder werkt cortisol ontstekingsremmend en immunosuppressief. Cortisol heeft een aldosteronachtige werking en word derhalve in de nieren, darmen en enkele andere weefsels tot cortison geoxideerd. Cortison bindt niet meer aan de mineralocorticoïdereceptor en bezit dus geen antidiuretische werking meer.
Cortisol is voor mensen en hogere dieren levensnoodzakelijk. Het is samen met de catecholaminen een belangrijk stresshormoon. Het cortisolsysteem reageert echter trager dan het catecholaminesysteem. De productie van cortisol in de bijnierschors wordt door de hypofyse middels het adrenocorticotriopinehormoon (ACTH) en door de hypothalamus middels de corticotropin releasing factor (CRF) gestimuleerd. De normale plasmawaarden van cortisol in de ochtend liggen in de orde van 165-690 nmol/l (cortisol totaal) of 5-23 nmol/l (vrij cortisol) en tonen een typerende vermindering aan tijdens het verloop van de dag (circadiaan ritme). De hoogste waarde wordt 's morgens kort na het ontwaken bereikt (Cortisol Awakening Response, CAR). Wegens de sterke circadiaanse ritmiek is een éénmalige cortisolmeting zinloos. Voor het nagaan van de bijnierschorsfunctie is het uitvoeren van een cortisoldagprofiel daarom noodzakelijk.
